του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
«Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο σχετικό με το θρίαμβο του Καπιταλισμού. Σήμερα είναι το μοναδικό παραγωγικό σύστημα στον κόσμο και θα παραμείνει ως τέτοιο, χωρίς ανταγωνισμό για πάρα πολλά χρόνια ακόμα». Ο καθηγητής που κάνει τη διαπίστωση αυτή, κάθε άλλο παρά πορωμένος καπιταλιστής είναι. Ο κ.Μπράνκο Μιλάνοβιτς, καθηγητής στο Λόντον Σκουλ οφ Εκονόμικς και ειδικός μελετητής του τεράστιου θέματος των ανισοτήτων, πριν απ’ όλα τονίζει ότι «γνωρίζει να σκέπτεται και να παρατηρεί φαινόμενα που τον περιβάλλουν όχι με ιδεολογικές προκαταλήψεις, αλλά με κριτήρια πραγματικότητας που εκφράζουν…». Δύσκολο το άθλημα, αλλά αναγκαίο για όποιον θέλει να μαθαίνει και όχι να επιβεβαιώνει αυτά που πιστεύει ότι γνωρίζει.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Αμερικανοσέρβος καθηγητής, με σημαντικά στοιχεία στη διάθεσή του, μπορεί να αποδείξει ότι οι αλλαγές που πραγματοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο είναι μη ανατρέψιμες και θέτουν τεράστια νέα προβλήματα, στα οποία οι απαντήσεις δεν μπορούν παρά να είναι καινούργιες και αυτές.
«Η φύση της εργασίας άλλαξε σημαντικά την περίοδο του φιλελεύθερου αξιοκρατικού καπιταλισμού, ειδικότερα λόγω της αποδυνάμωσης των συνδικάτων και των αξιοκρατικών μεθόδων αμοιβής. Επίσης, τα τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα, το ποσοστό των εκ κεφαλαίου εισοδημάτων στο συνολικό εισόδημα αυξήθηκε, γεγονός που οφείλεται επίσης στη συμμετοχή των επιχειρηματικών κερδών στο ΑΕΠ όπως και αυτών των πλουσίων. Αυτή η τάση είναι κυρίαρχη στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι προφανές κατά συνέπεια, ότι η αυξανόμενη συμμετοχή των εκ κεφαλαίου εισοδημάτων στο συνολικό εισόδημα συνεπάγεται ότι το κεφάλαιο και οι κάτοχοί του γίνονται σημαντικότεροι από τους εργαζόμενους και την εργασία και άρα αποκτούν περισσότερη πολιτική και οικονομική εξουσία. Αυτό σημαίνει επίσης και μεγαλύτερη ανισότητα, γιατί αυτοί που αντλούν εισοδήματα από προσόδους γίνονται ταχύτερα πλουσιότεροι όντας ήδη πλούσιοι. Τι συμβαίνει όμως στον τομέα της εργασίας; Πολύ απλά παρατηρούνται ριζικές αλλαγές. Είναι η απάντηση».
Παρατηρώντας το τάμπλετ που έχω, διάβασα τη φράση «Σχεδιασμένο από την Apple στην Καλιφόρνια. Συναρμολογημένο στην Κίνα». Τι σημαίνει άραγε αυτή η φράση για μια εταιρεία που παρουσιάζει πάνω από 900 δισ. δολλάρια κεφαλαιοποίησης; Τίποτε περισσότερο από το γεγονός ότι οι περισσότερες εταιρείες που έχουν ευρείς ορίζοντες, εκμεταλλεύονται δύο μεγάλες δυνάμεις της εποχής μας, την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση και μέσω αυτών πετυχαίνουν κέρδη.
Η ψηφιακή τεχνολογία επιτάχυνε δυναμικά την παγκοσμιοποίηση αλλάζοντας τους τρόπους παραγωγής πλούτου, μειώνοντας δραματικά το κόστος επικοινωνίας και συναλλαγών και μετακίνησε τον κόσμο πολύ πιο κοντά σε μια ενιαία, μεγάλη παγκόσμια αγορά εργασίας, κεφαλαίου και άλλων παραγωγικών συντελεστών. Ως αποτέλεσμα, τα διάφορα συστατικά των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού για μια μακρά σχετικά περίοδο, μπορούσαν να μετακινήσουν τον τόπο της εργασίας με ελάχιστες τριβές ή κόστος. Περίπου το ένα τρίτο των αγαθών και των υπηρεσιών στις προηγμένες οικονομίες είναι εμπορεύσιμα, και ο αριθμός τους αυξάνεται.
Τα νούμερα είναι θεαματικά.
Η Παγκόσμια Τράπεζα μας δείχνει ότι την περίοδο 2010-2021 αθροιστικά οι μετακινήσεις εργαζομένων από χώρα σε χώρα ξεπέρασε τα 41 εκατομμύρια άτομα, έναντι 8 εκατομμυρίων πριν μια δεκαπενταετία. Όσο για τα κινούμενα κεφάλαια, αυτά υπολογίζονται σε 1000 δισ. δολλάρια την ημέρα, ποσό αισθητά ανώτερο από το αντίστοιχο της διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών. Στο μέτρο όμως που παρατηρείται επιτάχυνση της κινητικότητας των παραγωγικών συντελεστών παραγωγής, όπως το κεφάλαιο και η εργασία, στο προσκήνιο έρχεται ορμητικά και η αυτοματοποίηση της εργασίας, φαινόμενο πολύπλοκο επίσης, το οποίο έχει ιδιαίτερα σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
Σπεύδουμε ωστόσο να επισημάνουμε ότι ο τρόπος αντιμετώπισης των νέων εργασιακών συνθηκών στη Δύση και στην Κίνα, θα παίζει καθοριστικό ρόλο και στη διαμόρφωση των προσεχών γεωπολιτικών σχέσεων. Με κύριο διακύβευμα το ερώτημα αν ο κόσμος μας θα έχει περισσότερη ή λιγότερη δημοκρατία. Και ως φαίνεται από πολλές τελευταίες γεωπολιτικές εξελίξεις, ο σιωπηρός ενίοτε πόλεμος μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού, κάθε άλλο παρά κερδισμένος είναι για τα κράτη δικαίου. Αντιθέτως διάσημοι συγγραφείς και αναλυτές κάνουν λόγο για το λυκόφως της δημοκρατίας, που σημαίνει και την έλευση μιας περιόδου οικονομικής αβεβαιότητας, ευνοϊκής για την κερδοσκοπία αλλά αρνητικής για τη γενίκευση της ευημερίας.
Παράλληλα νέου τύπου πολεμικές συγκρούσεις, στην ουσία μεταξύ πολίτικων συστημάτων που ακολουθούν περίπου τις ίδιες παραγωγικές αρχές φέρνουν στο προσκήνιο και νέους άτυπους όρους ανταγωνισμού που περικλείουν σοβαρότατους κινδύνους για την παγκόσμια ειρήνη.