Σαφείς είναι οι αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος κλασικών τσιγάρων, της χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων και προϊόντων Heat-not-Burn (HnB), καθώς και του παθητικού καπνίσματος στη γονιμότητα και στην έκβαση των προγραμμάτων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Μελέτες από όλον τον κόσμο καταδεικνύουν ότι το κάπνισμα μπορεί να πλήξει σημαντικά το γυναικείο αναπαραγωγικό δυναμικό.
«Η υπογονιμότητα, δηλαδή η αδυναμία σύλληψης μετά από τουλάχιστον 12 μήνες τακτικής σεξουαλικής δραστηριότητας χωρίς αντισυλληπτικά μέτρα, επηρεάζει περίπου το 15% των ζευγαριών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία, παγκοσμίως. Το φαινόμενο παρατηρείται στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην Κίνα και βρίσκεται σε ανοδική πορεία στη Νότια Ασία, Μέση Ανατολή, και τη Βόρεια Αφρική. Ανησυχεί τα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά και επηρεάζει την ποιότητα ζωής ιδίως των γυναικών, οι οποίες υφίστανται ψυχολογική ταλαιπωρία, κοινωνικό στίγμα, οικονομική πίεση, αλλά και συζυγικά προβλήματα.
Οι αιτίες είναι διάφορες, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών ωοθυλακιορρηξίας, της σαλπιγγικής βλάβης φλεγμονώδους αιτιολογίας και της ενδομητρίωσης. Τη γονιμότητα επηρεάζουν, επίσης, περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι χημικές ουσίες που προκαλούν ενδοκρινικές διαταραχές, όπως και παράγοντες του τρόπου ζωής, π.χ. η παχυσαρκία και η χρήση προϊόντων καπνού» εξηγεί ο εξειδικευθείς στη Γυναικολογική Ενδοκρινολογία, την Υπογονιμότητα και την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, Μαιευτήρας Γυναικολόγος Δρ Ιωάννης Παπακωνσταντίνου.
Το κάπνισμα έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί ή συμβάλλει σε ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων παθήσεων, μεταξύ αυτών και των αναπαραγωγικών δυσλειτουργιών. Κάθε μία από τις 4.000 διαφορετικές χημικές ουσίες που περιέχει ο καπνός είναι τοξική για το αναπαραγωγικό σύστημα. Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι οι νυν καπνίστριες έχουν χαμηλότερη γονιμότητα.
Η χρήση προϊόντων καπνού έχει επιπτώσεις στη στεροειδογένεση (δηλαδή την παραγωγή ανδρογόνων, προγεστερόνης, οιστρογόνων, κορτιζόνης και αλδοστερόνης) από τις ωοθήκες και τη ωοθυλακιογένεση. Επηρεάζει αρνητικά τη σαλπιγγική και ενδομήτρια λειτουργία, καθώς και την ανάπτυξη του εμβρύου.
Στοιχεία δείχνουν ότι σχετίζεται με καθυστερημένη σύλληψη και πρώιμη εμμηνόπαυση. Υπάρχουν υποψίες ότι τα αλκαλοειδή (νικοτίνη), τα βαρέα μέταλλα (κάδμιο), οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (βενζο-α-πυρένιο), οι νιτροζαμίνες και οι αρωματικές αμίνες που περιέχονται στο τσιγάρο μπορεί να διαταράξουν την αναπαραγωγή με διάφορους μηχανισμούς, συμπεριλαμβανομένης της βλάβης του DNA.
Έρευνα αποκάλυψε ότι οι γυναίκες που καπνίζουν περισσότερα από 10 τσιγάρα ημερησίως για πάνω από μια δεκαετία έχουν χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας, σε σύγκριση με τις εκείνες που δεν κάπνιζαν ποτέ. Δυσμενείς είναι οι επιπτώσεις από τη χρήση προϊόντων καπνού ειδικά γύρω από τη σύλληψη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης γονιμότητας, της έκτοπης εγκυμοσύνης, του χαμηλού βάρους γέννησης και του πρόωρου τοκετού.
Έχει βρεθεί επίσης ότι και το παθητικό κάπνισμα εμποδίζει τη σύλληψη. Πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος υπογονιμότητας αυξανόταν κατά 64% με κάθε μονάδα αύξησης των επιπέδων κοτινίνης (μια χημική ένωση που προέρχεται από τη νικοτίνη), στον ορό πάνω από 0,136 ng/mL. Βάσει των ευρημάτων τους οι ερευνητές υπογράμμισαν τη σημασία της αποφυγής του παθητικού καπνίσματος από τις γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν.
Από μειωμένη γονιμότητα καθώς και αυξημένο κίνδυνο αποβολής απειλούνται, όμως, και οι κόρες των γυναικών που εξετίθεντο στον καπνό του τσιγάρου κατά τη διάρκεια της κύησης είτε κατά την παιδική ηλικία.
«Τις τελευταίες δεκαετίες οι κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις μεταθέτουν την απόφαση για απόκτηση απογόνων σε μεγαλύτερες ηλικίες, όταν πλέον οι γυναίκες έχουν μειωμένο ωοθηκικό απόθεμα και χαμηλότερης ποιότητας ωάρια. Έτσι τα ζευγάρια εναποθέτουν συχνά τις ελπίδες τους στις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Οποιοσδήποτε παράγοντας που θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά μια εγκυμοσύνη πρέπει να ελέγχεται διεξοδικά και να τροποποιείται. Και το κάπνισμα είναι ένας από αυτούς, αφού έχει αποδειχθεί ότι υποσκάπτει τις προσπάθειες απόκτησης παιδιών. Έχει μάλιστα δοσοεξαρτώμενη επίδραση - όσο αυξάνεται ο αριθμός των τσιγάρων που καπνίζονται καθημερινά και ο χρόνος έκθεσης στον καπνό τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος βλάβης του ωοθηκικού αποθέματος.
Στις γυναίκες που πραγματοποιούν κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης, το ενεργό κάπνισμα έχει συνδεθεί με σημαντικά χαμηλότερες γεννήσεις ζώντων βρεφών και λιγότερες πιθανότητες κλινικής εγκυμοσύνης ανά κύκλο, υψηλότερο κίνδυνο έκτοπης εγκυμοσύνης και υψηλότερες πιθανότητες αποβολής», υπογραμμίζει ο Δρ Παπακωνσταντίνου.
Πρόσφατα, Ιταλοί ερευνητές θέλησαν να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο του καπνίσματος κλασικών και ηλεκτρονικών τσιγάρων όπως και προϊόντων heat-not burn (HnB), σε υπογόνιμες γυναίκες που πραγματοποιούσαν εξωσωματική γονιμοποίηση και συγκεκριμένα στην ποιότητα των ωαρίων που λαμβάνονται από γυναίκες που πραγματοποιούν κύκλους ενδοκυτταροπλασματικής έγχυσης σπέρματος (ICSI).
Σε αυτήν συμμετείχαν 410 γυναίκες που παραπέμφθηκαν στη Μονάδα Φυσιοπαθολογίας Αναπαραγωγής και Ανδρολογίας του Νοσοκομείου Sandro Pertini, από το 2019-2022. Όλες συμπλήρωσαν ένα λεπτομερές ερωτηματολόγιο που διερευνούσε την κατανάλωση καπνίσματος, πριν από την έναρξη της ωοθηκικής διέγερσης με πρωτόκολλο ανταγωνιστή, τη λήψη των ωαρίων και την επακόλουθη τεχνική ICSI. Ερευνήθηκαν ο αριθμός των ανακτηθέντων ωαρίων, των ανώριμων ωαρίων και το ποσοστό γονιμοποίησης και συγκρίθηκαν μεταξύ καπνιστριών και μη καπνιστριών και μεταξύ των καπνιστριών τσιγάρων έναντι των καπνιστριών ηλεκτρονικού τσιγάρου και προϊόντων heat-not-burn (HnB).
Διαπιστώθηκε ότι η κατανάλωση τσιγάρων καπνού μειώνει το ωοθηκικό απόθεμα και επηρεάζει αρνητικά τα αποτελέσματα της εξωσωματικής γονιμοποίησης με ελεγχόμενη διέγερση των ωοθηκών. Αν και ακόμη είναι λίγα γνωστά για τις πιθανές επιπτώσεις των εναλλακτικών μεθόδων καπνίσματος (ηλεκτρονικού τσιγάρου και προϊόντων HnB), τα αποτελέσματα δείχνουν μια αρνητική επίδραση στις παραμέτρους των ωαρίων σε κύκλους ICSI. Απαιτούνται βεβαίως περαιτέρω κλινικές μελέτες, σύμφωνα με τους ερευνητές.
«Η διατήρηση της γονιμότητας πρέπει να αποτελεί στόχο όλων των γυναικών. Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, περιλαμβανομένης της διακοπής του καπνίσματος κάθε μορφής και της έκθεσης σε παθητικό κάπνισμα θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες μια επιτυχούς φυσικής σύλληψης ή τεχνητής γονιμοποίησης», καταλήγει ο Δρ Παπακωνσταντίνου.