Στο διάσελο, όπου η ανάγκη σμίγει με τ’ όνειρο
Τι σ’ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;
στοχάσου πως σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά.
«Θούριος», στιχ. 9-10
Ρήγας Φεραίος
Η ταινία του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου έχει άξονα τη δράση του Ιωάννη Φίλωνα ενός στελέχους της Φιλικής Εταιρεία το οποίο ζει και δρα στην Πελοπόννησο αλλά και στις περιοχές όπου είναι έντονο το ελληνικό στοιχείο όπως την Τεργέστη, το Ιάσιο, την Κωνσταντινούπολη, την Βιέννη. Ο δαιμόνιος έμπορος Ιωάννης Φίλωνας, πρόσωπο φανταστικό, ανοίγει δρόμους για τις ανάγκες των επαγγελματικών δραστηριοτήτων του και μαζί σκαλίζει διαδρομές και διόδους για περάσουν τα μηνύματα της επανάστασης, της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας. Στο διάβα του φλογερού επαναστάτη ξεχύνονται πληροφορίες είτε οπτικοποιημένες, είτε δραματοποιημένες, πότε μέσω της αφήγησης, πότε μέσω της δράσης για την καθημερινή ζωή της εποχής, για την οικονομία, τα ήθη τα έθιμα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων του 19ου αιώνα.
Η Φιλική Εταιρεία ήταν μυστική οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1814 στην Οδησσό (να την σκεφτόμαστε, αυτές τις δύσκολες μέρες που περνάει) με σκοπό την προετοιμασία του ένοπλου αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Το έργο των Φιλικών ευνοούνταν από το ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, από τη διάδοση μεταξύ των Ελλήνων των ιδεών της γαλλικής επανάστασης και από το γεγονός ότι για σημαντικό τμήμα του ελληνισμού ήταν, πλέον, ώριμο αίτημα η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Η Φιλική Εταιρεία υιοθέτησε το οργανωτικό πρότυπο μυστικών εταιρειών, όπως οι καρμπονάροι, που δρούσαν τότε στην Ευρώπη.
Το σενάριο της ταινίας του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου συνδυάζει τη φαντασία και το ντοκουμέντο. Χαρακτηριστική η περίπτωση του Χριστόφορου Περραιβού -συνοδοιπόρος και μέντορας του Φίλωνα- ο οποίος βοήθησε στη συμφιλίωση των οικογενειών της Μάνης και του οποίου η επαναστατική δράση ξεκινά από τη σύλληψή του στην Τεργέστη με τον Ρήγα, το 1798 μέχρι και τη συμμετοχή του στην τελευταία μάχη του αγώνα στην Πέτρα με τον Δημήτριο Υψηλάντη, το 1829.
Η ταινία του Χαραλαμπόπουλου είναι ένα δραματοποιημένο κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ για τη δράση της Φιλικής Εταιρείας με κεντρικό κορμό τις ενέργειες και τις κινήσεις του φιλελεύθερου πατριώτη Ιωάννη Φίλωνα –Τίμος Παπαδόπουλος. Ο σκηνοθέτης στήριξε το έργο του σε πραγματικά γεγονότα, διαπιστωμένα περιστατικά και στέρεες αφηγήσεις και παράλληλα απλώθηκε στο χώρο της μυθοπλασίας, της έμπνευσης και της δημιουργίας. Σημαντικοί επιστήμονες όπως οι Βασίλης Παναγιωτόπουλος (ιστορικός – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), Όλγα Κατσιαρδή Χέρινγκ (καθηγήτρια ειδική στην διασπορά και στον φιλελληνισμό – Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο) και οι καθηγητές Θανάσης Χρήστου και Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ήρθαν να υποστηρίξουν με τις γνώσεις, την εγκυρότητά τους και την επιστημοσύνη τους το όλο εγχείρημα.
Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος σκέφτεται, δρα, εμπνέεται και δημιουργεί στο μεταίχμιο του ντοκιμαντέρ και της μυθοπλασίας και στη « Νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη», αλλά ακόμη κι όταν στις ταινίες αμιγώς μυθοπλασίας του («Αδης», «Η Υπογραφή», «Τα Δάκρυα του Βουνού») το μυθοπλαστικό στοιχείο πλέκεται και μπλέκεται με το στοιχείο της τεκμηρίωσης.
Στον «Άνεμο Ελευθερίας», γίνεται προσπάθεια να χωνευτεί το δραματοποιημένο κομμάτι μέσα στα ντοκουμέντα και τα στοιχεία με αποτέλεσμα ένα νέο είδος που δεν ανήκει ούτε στο ντοκιμαντέρ ούτε και στο fiction. Αναμοχλεύοντας ο δημιουργός την ιστορία, τέμνοντας τα στοιχεία και τις πληροφορίες με τη φαντασία και τις διαφυγές της, βγαίνουμε σε ένα καινούργιο πλάτωμα με φωτεινά και σκοτεινά σημεία με καθαρές και σκιερές διαδρομές που χωρίς να μας οδηγούν πάντα σε λαμπρά αποτελέσματα, μας αναγκάζουν να ξαναδιαβάσουμε την πραγματικότητα υπό διαφορετικό πρίσμα και με άλλη ματιά και αυτό είναι που κάνει το εγχείρημα ενδιαφέρον.
Σπονδυλική στήλη της ταινίας είναι το η αφήγηση του χρωμολιθογράφου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η οποία συναντάται με τη σύγχρονη εποχή, αφού διασχίσει με τα περιγραφικά του πλάνα την περίοδο της επανάστασης, την καθημερινότητα των κατοίκων της προεπαναστατικής Ελλάδος και τις αγωνιώδεις προσπάθειες των Φιλικών για να ευδοκιμήσουν οι ιδέες του Ρήγα και των φιλελεύθερων εμπόρων της διασποράς. Με σοβαρότητα, υπευθυνότητα ο σκηνοθέτης πραγματεύεται το θέμα του, αλλά όχι πάντα με επιτυχία, μια και ο απαραίτητος νατουραλισμός, πολλές φορές, κρύβεται πίσω από στραπατσαρισμένες λεπτομέρειες και ο χρήσιμος ρεαλισμός, κάποιες άλλες, θάβεται κάτω από τη στενότητα της παραγωγής. Εκεί κάπου χάνεται ο ρυθμός και κάνει την ταινία να μοιάζει με συρραφή περιστατικών, η πληροφορία βαραίνει υπερβολικά στην ταινία και της στερεί την αναγκαία συγκίνηση.
Έτσι κι αλλιώς ακόμα βρισκόμαστε στη διαδρομή για να γνωρίσουμε την αλήθεια για την ιστορία μας, η 200η επέτειος δεν βοήθησε ιδιαίτερα, η ταινία έρχεται σε αυτήν την δύσκολη πορεία να βάλει το δικό της λιθαράκι, γιατί όπως γράφει ο Νίκος Δήμου, «Θα έχουμε ωριμάσει ως έθνος, όταν τα σχολικά μας βιβλία συμπεριλάβουν δύσκολες αλήθειες. Όταν θα πάψουν να αποσιωπούν ή να μυθολογούν. Όταν γράψουν ότι οι Έλληνες πολεμούσαν περισσότερο μεταξύ τους, παρά με τους Τούρκους»
