Ο χαρισματικός γιος ενός αγράμματου ακτήμονα αγρότη, ο Ατιούρ Ραχμάν είχε γίνει διεθνώς γνωστός ως «ο κεντρικός τραπεζίτης των φτωχών», καθώς κατά την επταετή παραμονή του στο πηδάλιο της Κεντρικής Τράπεζας του Μπαγκλαντές συνέβαλε αποφασιστικά στο να αποκτήσουν πρόσβαση στο χρηματοοικονομικό σύστημα τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα μέσω παροχής τραπεζικών υπηρεσιών από κινητά τηλέφωνα. Αποτελεί λοιπόν ειρωνεία ότι η τεχνολογία (ή μάλλον η... κατάχρηση αυτής), του κόστισε τελικά την θέση του και κατάφερε πλήγμα στην καλή του φήμη.
Ο 64χρονος Ραχμάν παραιτήθηκε από τη θέση του την Τρίτη, λίγους μήνες πριν συνταξιοδοτηθεί (η δεύτερη τετραετής θητεία του έληγε τον Αύγουστο), αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την κινηματογραφική διαδικτυακή κλοπή 81 εκατ. ευρώ από τα διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας, που έχει περάσει ήδη στα χρονικά ως μια από τις μεγαλύτερες κυβερνο-επιθέσεις στην ιστορία. Μάλιστα, η λεία των κυβερνο-ληστών πιθανότατα θα ήταν πολύ μεγαλύτερη, φτάνοντας το 1 δισ. δολ., εάν ένας εξ αυτών δεν είχε αποδειχθεί απρόσεκτος, υποπίπτοντας σε τυπογραφικό λάθος (πληκτρολόγησε για την ακρίβεια «Fandation» αντί για «Foundation», δηλαδή Ιδρυμα), εγείροντας υποψίες σε μια από τις διαμεσολαβήτριες τράπεζες που «μπλόκαρε». Σε κάθε περίπτωση, ο Ραχμάν, που κατά παραδοχή του «δεν έχει καλές σχέσεις με την τεχνολογία» δέχθηκε δριμεία κριτική για τον τρόπο που χειρίστηκε την υπόθεση και δη επειδή καθυστέρησε πάρα πολύ να ενημερώσει την κυβέρνηση της Ντάκα που πληροφορήθηκε την κλοπή από τα ΜΜΕ των Φιλιππίνων (όπου κατέληξαν τα χρήματα), ένα μήνα αφότου έλαβε χώρα. Ο υπουργός Οικονομικών του Μπαγκλαντές Αμπντούλ Μουνίθ καταλόγισε «τεράστια ανικανότητα» στην Κεντρική Τράπεζα, δήλωση που προκάλεσε την παραίτηση του Ραχμάν. «Εαν θεωρούν ότι φταίω εγώ, μπορούν να στραφούν εναντίον μου, εναντίον της Κεντρικής Τράπεζας, αλλά δεν μπορούν να με προσβάλλουν δημοσίως. Παραιτούμαι οικειοθελώς, για να δώσω ένα ηθικό παράδειγμα και να προστατεύσω την εικόνα της τράπεζας», δήλωσε. Ο Ραχμάν δεν έμεινε ούτε μια ημέρα άνεργος, αφού επέστρεψε αμέσως στα καθήκοντά του ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ντάκα. Δίδασκε στο Τμήμα Αναπτυξιακών Σπουδών από το 2006 και το 2009 έλαβε άδεια άνευ αποδοχών για να μεταπηδήσει στον θώκο του κεντρικού τραπεζίτη.
Σε κάθε περίπτωση, το σκάνδαλο της κυβερνο-κλοπής σηματοδότησε το πρόωρο (και άδοξο...) τέλος της θητείας του Ραχμάν, ο οποίος λίγους μήνες πριν είχε βραβευθεί ως «Κορυφαίος Κεντρικός Τραπεζίτης του κόσμου για το 2015» από το έγκυρο περιοδικό Banker, καθώς οι πρωτοβουλίες του συνέβαλαν στο να αναδειχθεί το Μπαγκλαντές σε μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου. Το ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε κατά 6,5% το 2015 και ανάλογοι ρυθμοί προβλέπονται για φέτος. Την ίδια στιγμή, ο πληθωρισμός μειώθηκε στο 6,5% από 12%, η συναλλαγματική ισοτιμία του εθνικού νομίσματος τάκα έχει παραμείνει σταθερή επί τρία χρόνια (ενώ τα νομίσματα άλλων αναδυόμενων αγορών δέχθηκαν ισχυρές πιέσεις) και τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας τετραπλασιάστηκαν κατά τη θητεία του Ραχμάν, φτάνοντας στο ύψος-ρεκόρ των 28 δισ. δολαρίων. Ο πρώην πια κεντρικός τραπεζίτης αποδίδει την πρόοδο αυτή στη χρηματοοικονομική ένταξη. «Το χρήμα πρέπει να φτάσει στην πραγματική οικονομία. Μπορείς να πετάς χρήματα στον αέρα, αλλά αυτό δημιουργεί μόνο φούσκες και πληθωρισμό», έχει δηλώσει.
Μήνυμα αφύπνισης
Η διαδικτυακή ληστεία έδειξε επίσης πόσο εύκολο είναι να γίνουν στόχος κυβερνο-επιθέσεων τα χρηματοπιστωτικά συστήματα χωρών με μεγάλη εξάρτηση από τις ψηφιακές τεχνολογίες για τη διοχέτευση κεφαλαίων στους φτωχούς. «Λειτουργεί ως μήνυμα αφύπνισης για όλους», δήλωσε στο Bloomberg ο κεντρικός τραπεζίτης της Σρι Λάνκα Αρτζούνα Μαχεντράν. «Απαιτείται συνεχής εγρήγορση». Η πίεση στον Ραχμάν αυξανόταν συνεχώς τις τελευταίες εβομάδες, έως ότου ένας άνθρωπος που είναι γνωστός περισσότερο για τη διανοητική του υπεροχή, παρά για την ικανότητά του να ελίσσεται στην πολιτική σκηνή της Ντάκα. Ο προερχόμενος από πάμφτωχη οικογένεια Ραχμάν, κατόρθωσε να φτάσει από το δημοτικό σχολείο του χωριού του (το οποίο τελείωσε με μεγάλες δυσκολίες), στο Πανεπιστήμιο της Ντάκα όπου φοίτησε με κρατική υποτροφία, προτού λάβει υποτροφία της βρετανικής κοινοπολιτείας για να ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Τμήμα Αφρικανικών και Ανατολικών Σπουδών (SOAS) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου και έλαβε το διδακτορικό του. Ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα, την οποία συνδύασε με θέσεις σε κρατικές τράπεζες και οργανισμούς στο Μπαγκλαντές, προτού μετακομίσει στην Κεντρική Τράπεζα.
Πρωτοποριακές πρωτοβουλίες
«Δεν είμαι συμβατικός κεντρικός τραπεζίτης. Δουλειά μου είναι να ανασχεδιάσω τον χρηματοπιστωτικό τομέα», είχε πει σε μια συνέντευξή του. Mέλος της Εθνικής Ομάδας Δράσης για την καταπολέμηση της φτώχειας που σύστησε ο Μοχάμετ Γιουνούς, ιδρυτής της πρωτοπόρου στις μικροπιστώσεις (micro-finance) Grameen Bank, o Ραχμάν πίστευε ότι μέσω της στήριξης των μικρών επιχειρήσεων και των αυτοαπασχολούμενων, κυρίως των γυναικών, οι χρηματοοικονομικές κρίσεις μπορούν να αποτραπούν. Μέσω ενός εκ των προγραμμάτων που σχεδίασε, η Κεντρική Τράπεζα δάνεισε 5 δισ. τάκα (64 δισ. δολ.) σε τράπεζες που με τη σειρά τους χορήγησαν δάνεια σε 1 εκατ. αγρότες, η πλειοψηφία των οποίων ήταν γυναίκες. Το ποσοστό ανάκτησης των δανείων αυτών ήταν 99%. Οπως αποκάλυψε, στην αρχή οι εμπορικές τράπεζες δεν ήθελαν να συνεργαστούν. Μετά, όμως, παραδέχτηκαν ότι η συνεργασία με τους φτωχούς ήταν αποδοτική. Ο Ραχμάν αποκάλυψε ότι ο διευθύνων σύμβουλος μιας μεγάλης τράπεζας του είπε: «Στην αρχή, ήμασταν απρόθυμοι. Ομως, διαπιστώσαμε ότι οι φτωχοί πιστωτές επιστρέφουν το 100% των δανείων. Αυτές που είναι ασυνεπείς είναι οι μεγάλες επιχειρήσεις».
Σαν σενάριο από ταινία
Πώς έγινε η μεγάλη κυβερνοληστεία
Σαν από ταινία του Χόλιγουντ είναι βγαλμένη η κυβερνο-κλοπή που είχε ως... παράπλευρη απώλεια τη θέση του Ραχμάν: Οι χάκερς που γνώριζαν τους κωδικούς και τις διαδικασίες ταυτοποίησης έδωσαν 35 διαφορετικές εντολές για μεταφορά συνολικού ποσού περίπου 1 δισ. δολαρίων στη Fed της Νέας Υόρκης, όπου είναι κατατεθειμένο μέρος των διαθεσίμων της Κεντρικής Τράπεζας του Μπαγκλαντές (λειτουργεί ως θεματοφύλακας): Η Fed Νέας Υόρκης άρχισε να διεκπεραιώνει τις εντολές, με αποτέλεσμα περί τα 80 εκατ. δολάρια να καταλήξουν στις Φιλιππίνες, μέσω τεσσάρων ξεχωριστών εντολών: Σύμφωνα με πληροφορίες, περί τα 50 εκατ. δολάρια κατατέθηκαν σε λογαριασμούς ενός καζίνο και μιας εταιρείας στοιχημάτων, ενώ άλλα 30 εκατ. σε ρευστό, κατέληξαν σε... Κινέζο οργανωτή εκδρομών τζόγου. Αλλα 20 εκατ. δολάρια κατέληξαν σε μια νεοϊδρυθείσα ΜΚΟ στη Σρι Λάνκα, αλλά η τοπική τράπεζα που διαμεσολάβησε «οσφράνθηκε» την παρανομία και ειδοποίησε την Κεντρική Τράπεζα, η οποία «μπλόκαρε» τη μεταφορά, οπότε το Μπαγκλαντές κατόρθωσε να ανακτήσει τα κεφάλαια. Εξαιτίας του τυπογραφικού λάθους του χάκερ, η Fed δεν διεκπεραίωσε τις υπόλοιπες 30 εντολές, με αποτέλεσμα η χώρα να γλιτώσει τα χειρότερα...
Αδοξο τέλος
Το σκάνδαλο της κυβερνο-κλοπής σηματοδότησε το πρόωρο (και άδοξο) τέλος της θητείας του Ραχμάν, ο οποίος λίγους μήνες πριν είχε βραβευθεί ως «Κορυφαίος Κεντρικός Τραπεζίτης του κόσμου για το 2015» από το περιοδικό Banker, καθώς οι πρωτοβουλίες του συνέβαλαν στο να αναδειχθεί το Μπαγκλαντές σε μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου.
Ηθικό παράδειγμα
«Εαν θεωρούν ότι φταίω εγώ, μπορούν να στραφούν εναντίον μου, εναντίον της Κεντρικής Τράπεζας, αλλά δεν μπορούν να με προσβάλλουν δημοσίως. Παραιτούμαι οικειοθελώς, για να δώσω ένα ηθικό παράδειγμα και να προστατεύσω την εικόνα της τράπεζας», δήλωσε ο Ραχμάν.