Η χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών συσκευών, ειδικά του κινητού, αυξάνεται ολοένα και περισσότερο από μικρούς και μεγάλους, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο ζωής, διασκέδασης και κοινωνικής συναναστροφής μας, με τρόπο που εγείρει έντονες ανησυχίες και ερωτηματικά. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα που υψηλόβαθμο στέλεχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), εξέφρασε δημόσια την άποψη ότι τα κινητά τηλέφωνα πρέπει να αντιμετωπίζονται από τους νομοθέτες ως προϊόντα επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, όπως τα τσιγάρα. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή), τo 95,6% των Ελλήνων ηλικίας 16-74 ετών χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά. Η συσκευή που χρησιμοποιείται περισσότερο – με ποσοστό πάνω από 80% – είναι το γνωστό smartphone και ακολουθούν ο φορητός υπολογιστής και το τάμπλετ.
Όλες οι μελέτες ανά τον κόσμο αποτυπώνουν πάνω κάτω την ίδια εικόνα, σε τέτοιο βαθμό, που όλοι πλέον μιλούν για τον διαδικτυακό εθισμό (internet addiction) και τις επιπτώσεις του.
Τι ακριβώς είναι ο ψηφιακός εθισμός και ποια τα είδη του;
Ο εθισμός στο διαδίκτυο ως διαταραχή (Internet Addiction Disorder – IAD), έχει να κάνει με την «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της». Σύμφωνα με το Αμερικανικό Κέντρο για τον Διαδικτυακό Εθισμό, οι συνηθέστεροι τύποι εθισμού σήμερα είναι:
Εθισμός στα κοινωνικά δίκτυα
Εθισμός στα τυχερά παιχνίδια
Εθισμός στην περιήγηση στο διαδίκτυο και την υπερ-πρόσληψη πληροφοριών
Εθισμός στα ηλεκτρονικά παιχνίδια
Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ και το πορνογραφικό υλικό
Πώς αναγνωρίζουμε τον εθισμό: Συμπτώματα και συνέπειες
Όπως κάθε εθισμός, έτσι και η ανεξέλεγκτη χρήση διαδικτύου έχει τόσο ψυχολογικά, όσο και σωματικά συμπτώματα, όπως:
Συμπτώματα συνδρόμου απόσυρσης, όπως ακατάστατοι χώροι διαβίωσης, υπολειτουργικότητα στις καθημερινές υποχρεώσεις και αναβλητικότητα
Ψυχοκινητική διέγερση, κακή ποιότητα ύπνου
Κατάθλιψη, άγχος, κοινωνική φοβία
Χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαρκής σύγκριση με την τέλεια ζωή και εμφάνιση που δείχνουν τα social media, αίσθημα κατωτερότητας και αγωνιώδης αναζήτηση αυταξίας μέσω likes
Προβλήματα υγείας, όπως σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα στο χέρι λόγω παρατεταμένης χρήσης κινητού και προβλήματα όρασης από τη συνεχή έκθεση στο μπλε φως των οθονών
Συνολική έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε κοινωνικό, οικογενειακό αλλά και προσωπικό επίπεδο
Γιατί συμβαίνει, τι φταίει;
Όπως προκύπτει, κάποιες προσωπικότητες είναι πιο επιρρεπείς από τους άλλους στο να αναπτύξουν εθισμό, είτε λόγω ειδικών χαρακτηριστικών τους, είτε λόγω συνυπαρχουσών ψυχικών διαταραχών. Μέσα από το διαδίκτυο, ένα άτομο έχει την ικανότητα να καλύψει γρήγορα και ακόπιαστα βασικές ψυχολογικές ανάγκες του, όπως η διασκέδαση και η επικοινωνία, να δημιουργήσει την «ιδανική κατάσταση του εαυτού του», να εξερευνήσει συμπεριφορές και πτυχές της προσωπικότητάς του χωρίς περιορισμούς και συνέπειες, να είναι επώνυμος ή ανώνυμος, να καλύπτει ή να αλλοτριώνει την εξωτερική του εμφάνιση. Οι ντροπαλοί και εσωστρεφείς χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να προσεγγίσουν φίλους, ενώ άτομα με ιατρικές παθήσεις επωφελούνται και ανακουφίζονται από διαδικτυακές κοινότητες υποστήριξης. Καθώς το διαδίκτυο έχει ευκολία στη χρήση του, αποτελεί καταφύγιο και παρηγοριά απέναντι σε μια άσχημη κατάσταση, ένα τραύμα, ή μια επώδυνη καθημερινότητα, γιατί προκαλεί αυτόματα αντιπερισπασμό και απόλαυση.
Το σημείο κλειδί σε όλα αυτά είναι η ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που διεγείρει το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο μας. Η συνεχής ροή πληροφοριών, tweet, likes, 3D γραφικών και ταχύτατα εναλλασσόμενων εικόνων, διεγείρει την περιοχή εκείνη, πυροδοτώντας μια χημική αντίδραση που οδηγεί σε απελευθέρωση της ντοπαμίνης και τελικά, σε κατάσταση ευφορίας. Για να καταλάβετε, είναι η ίδια χημική αντίδραση που δημιουργείται στους χρήστες ναρκωτικών και η οποία συντηρεί τον εθισμό τους. Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι έχει παρατηρηθεί άμεση συσχέτιση μεταξύ του εθισμού στο διαδίκτυο και της ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας), ενώ ευκολότερα φαίνεται να εθίζονται οι έφηβοι και οι νέοι, αφού εξ ορισμού βρίσκονται σε στάδιο εξερεύνησης του εαυτού, των ορίων τους και του κόσμου.
Ο κίνδυνος για εφήβους και παιδιά
Έρευνες έδειξαν ότι ειδικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας και ύστερα, παιδιά και έφηβοι απέκτησαν τρομερή εξάρτηση από το κινητό και διαδικτυακές εφαρμογές, όπως gaming και social media. Σαν αποτέλεσμα, μεγάλο ποσοστό εμφανίζει τα τελευταία χρόνια μειωμένη επίδοση στο σχολείο, αποφυγή δραστηριοτήτων και άθλησης, διαταραχές ύπνου και διατροφής, τάση για απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους, νευρικότητα, θυμό και επιθετικότητα. Οι νέοι, όταν δεν έχουν το κινητό ή βρίσκονται μακριά από την αγαπημένη τους ηλεκτρονική συσκευή, για παράδειγμα σε μια έξοδο ή διακοπές, παρουσιάζουν αποδιοργάνωση, δεν έχουν ενδιαφέρον και όρεξη για άλλη δραστηριότητα, για κουβέντα και ουσιαστική επικοινωνία με τρίτους. Μέσα σε όλα αυτά, προστίθενται φυσικά και το μεγάλο ρίσκο της εξαπάτησης και έκθεσης των ανηλίκων σε κίνδυνο μέσα από διάφορες διαδικτυακές μορφές, όπως είναι ο ψηφιακός εκφοβισμός και τα μοδάτα, αλλά άκρως παράτολμα, challenges που ρισκάρουν τη σωματική τους ακεραιότητα.
Το φαινόμενο παρουσιάζει δυστυχώς έξαρση, με γονείς και εκπαιδευτικούς να είναι κυριολεκτικά «στα κάγκελα», ενώ οι κυριότεροι λόγοι που τα παιδιά εθίζονται είναι:
Στη σύγχρονη εποχή, η χρήση του κινητού και του διαδικτύου από την παιδική κιόλας ηλικία, θεωρείται δυστυχώς κάτι παραπάνω από φυσιολογική
Μέσω εφαρμογών και παιχνιδιών, η νέα γενιά αναπτύσσει εύκολα και γρήγορα κώδικες επικοινωνίας και συναναστροφής
Τα διαδικτυακά περιβάλλοντα και παιχνίδια έχουν ιδιαίτερα ελκυστικό περιβάλλον και σχεδιασμό. Είναι φτιαγμένα με τέτοιο τρόπο που προσφέρουν συνεχείς προκλήσεις, ερεθίσματα και ανταμοιβές, ώστε κυριολεκτικά να καθηλώνουν τον χρήστη να παραμένει συνδεδεμένος και ενθουσιασμένος
Το gaming και το σερφάρισμα, προσφέρουν καταφύγιο σε νέους που εμφανίζουν καταθλιπτικές τάσεις ή έχουν κάθε λόγο να θέλουν να αποφύγουν την πραγματική ζωή (δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα, προβλήματα κοινωνικότητας και διαφορετικότητας, bullying στο σχολείο κ.λπ.)
Το φαινόμενο FOMO (Fear Of Missing Out), ο φόβος δηλαδή του να μένει κάποιος έξω από τις εξελίξεις ή ότι είναι στη μόδα
Ενδεικτικοί τρόποι αντιμετώπισης
Όπως και σε κάθε εθισμό, το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση και αποδοχή του προβλήματος και στη συνέχεια, η λήψη βοήθειας από ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος θα αναζητήσει τα βαθύτερα αίτια του προβλήματος και θα προτείνει τις κατάλληλες λύσεις. Η υιοθέτηση δραστηριοτήτων εκτός σπιτιού στην καθημερινή ρουτίνα, χόμπι και κοινωνικών συναναστροφών, βοηθάει σταθερά μικρούς και μεγάλους να ζουν και να απολαμβάνουν τη ζωή όπως είναι, όχι όπως φαίνεται εικονικά. Ειδικά για τα παιδιά, καλό θα ήταν οι γονείς να θέτουν όρια από μικρή ηλικία και να φροντίζουν να τηρούνται, χωρίς καταπίεση και με παράλληλη εξήγηση για το λόγο που εφαρμόζονται, αλλά και τους κινδύνους από τους οποίους προφυλάσσουν. Χρήσιμη είναι και η χρήση φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες, καθώς και ο καθορισμός συγκεκριμένου χρόνου χρήσης κινητού και διαδικτυακών εφαρμογών.
Μήπως ζούμε σε έναν κόσμο προσομοίωσης;
Σε έναν πολυάσχολο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι άνθρωποι μπορούν να έχουν επικοινωνία, παιχνίδι, απόδραση, παρηγοριά και φίλους σε διαφορετικές πόλεις και χώρες, ανά πάσα στιγμή. Αρκεί βέβαια όλο αυτό να μην αρχίζει και τελειώνει μέσα στην οθόνη, να μην ορίζει την αξία μας και οδηγεί σε απόσυρση, να μην κλέβει πολύτιμο χρόνο από την πραγματική ζωή, από τις αληθινές σχέσεις και εμπειρίες που μας περιμένουν εκτός σύνδεσης… εκεί έξω.
ygeiamou