Η 10η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού για την ψυχική ασθένεια. Είναι μια μέρα, υπενθύμισης, συνειδητοποίησης των επιπτώσεων που έχουν οι ψυχικές ασθένειες στις ζωές εκατομμύριων συνανθρώπων μας σε όλο τον κόσμο, αναθεώρησης και επαναδιαπραγμάτευσης ιδεών, σκέψεων, αντιλήψεων, πολιτικών που αφορούν τον τομέα της ψυχικής υγείας.
Η 10η Οκτώβρη έχει καθιερωθεί από το 1994, με κοινή απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγείας. Ωστόσο, το έτος 2024, η σημαντικότητα της πρόληψης και της προαγωγής της ψυχικής υγείας, της πρόσβασης σε θεραπεία και περίθαλψη, της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, της κοινωνικής επανένταξης των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, της ύπαρξης ευκαιριών στην εργασία, της κοινωνικής αποδοχής, της ισότιμης και αξιοπρεπούς αντιμετώπισης, της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και των οικογενειών τους, εξακολουθούν να είναι υπό συζήτηση, υπό διαπραγμάτευση και άρα υπό διεκδίκηση.
Μια επιδίωξη για τα αυτονόητα. Ένα όραμα προκειμένου, οι άνθρωποι που νοσούν από κάποια ψυχική ασθένεια να σταματήσουν επιτέλους να θεωρούνται «οι αόρατοι», οι «μη φυσιολογικοί έναντι των φυσιολογικών», «οι τρελοί», σε μια κανονικόμορφη κοινωνία, που έχει την ευκολία να δημιουργεί διακρίσεις στα υποκείμενα της, διαφοροποιώντας τους με ταμπέλες και κατηγορίες. Οι αρνητικές αυτές πλαισιώσεις στιγματίζουν, δημιουργούν είτε συντηρούν μια σειρά από μύθους και προκαταλήψεις γύρω από την ψυχική ασθένεια, πληγώνουν, αποκλείουν, περιθωριοποιούν, κατασκευάζουν ταμπού και στερεότυπα και εν τέλει προσδιορίζουν τους ψυχικά πάσχοντες από τις διαγνώσεις τους, από τις αδυναμίες τους, υπερκαλύπτοντας τις άλλες πτυχές της προσωπικότητας τους και τα επιτεύγματα τους.
Είναι λοιπόν καιρός, να ρίξουμε την αυλαία στον «μιντιακό σχιζοφρενή με το πριόνι» που καλλιέργησε και καλλιεργεί μια σειρά από εχθρότητα, ρατσισμό, φόβο, αποκλεισμούς και λανθασμένες αντιλήψεις γύρω από την ψυχική ασθένεια και τα άτομα που νοσούν. Επιπλέον, οι αρνητικές πλαισιώσεις είτε στο λόγο μας, είτε στις αντιλήψεις μας θα πρέπει να αναπλαισιωθούν με τη σωστή γνώση, την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση αναφορικά στα ζητήματα ψυχικής ασθένειας και οι παρεμβάσεις μας αναφορικά σε αυτά να έχουν γνώμονα την ουσιαστική ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και την κοινωνική ένταξη με δυνατότητες και προοπτικές για τα άτομα που νοσούν.
Είναι καιρός η ψυχική υγεία να γίνει ο πρωταγωνιστής και το δικαίωμα σε αυτή να είναι κατοχυρωμένο και μη αμφισβητήσιμο από κανέναν. Η ψυχική υγεία και η προσέγγιση αυτής χρειάζεται να μη γίνεται αντιληπτή ως ο «μακρινός συγγενής» της υγείας, όπως αυτό αποτυπώνεται μέχρι και σήμερα στους πολιτικούς και οικονομικούς σχεδιασμούς, στις παρεμβάσεις, στις δομές, στις υπηρεσίες, στη θέση και στο ρόλο που έχουν τα ίδια τα άτομα που νοσούν και οι οικογένειες τους στις αποφάσεις που λαμβάνονται για αυτούς χωρίς αυτούς.
Η ψυχική υγεία μας αφορά όλους. Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική ασθένεια. Η θέση του καθενός είναι αυτή που διαμορφώνει περιορισμούς ή γέφυρες, αποκλεισμό ή αποδοχή, ρατσισμό ή αλληλεγγύη. Στο υποκειμενικό διερώτημα, ως προς το ανωτέρω, ο Γάλλος ψυχίατρος -ψυχαναλυτής Jacques Lacan (1979), έχει διατυπώσει, πάντως, μια φράση που ίσως είναι αφορμή για σκέψη και επεξεργασία…. «Όλος ο κόσμος είναι τρελός, δηλαδή παραληρηματικός».
Παξινός Θεόδωρος, Επιστημονικά Υπεύθυνος Κέντρου Ημέρας Ψυχικά Πασχόντων ΣΟΨΥ Πάτρας