Η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου αυξάνεται με την ηλικία, τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες, ενώ ο προληπτικός έλεγχος για τα περισσότερα νεοπλάσματα προτεινόταν μέχρι πριν από λίγο καιρό σε άτομα από 50 ετών και πάνω. Ωστόσο, αρκετά περιστατικά καρκίνου εμφανίζονται σε νεαρότερες ηλικίες, αναδεικνύοντας τη σημασία της έναρξης του προσυμπτωματικού ελέγχου σε μικρότερες ηλικίες, αλλά και της ευαισθητοποίησης ιατρών και ασθενών για την έγκαιρη αναγνώριση προειδοποιητικών ή ύποπτων συμπτωμάτων.
Ιδιαίτερο θέμα αποτελεί ο καρκίνος του παχέος εντέρου, η επίπτωση του οποίου, αυξάνεται κατά 1%-2% ετησίως σε ηλικίες κάτω των 65 ετών. Η επίπτωση αλλά και η θνησιμότητα μειώνεται στις ηλικίες από 65 και άνω, χάρις την ευρεία εφαρμογή του προληπτικού ελέγχου, η οποία επιτρέπει την αφαίρεση των προκαρκινωματωδών πολυπόδων, αλλά και των καρκινωμάτων σε πρωιμότερο στάδιο. Αντίθετα, στις ηλικίες κάτω των 65 παρουσιάζεται αύξηση της θνησιμότητας του καρκίνου παχέος εντέρου, ως και 1% ετησίως, ενδεχομένως λόγω της περιορισμένης εφαρμογής της κολονοσκόπησης. Σύμφωνα με τις τελευταίες διεθνείς οδηγίες, ο προληπτικός έλεγχος με κολονοσκόπηση για τον καρκίνο παχέος εντέρου θα πρέπει να ξεκινά στα 45 έτη, για άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό, ενώ για τα άτομα με πρώτου βαθμού συγγενείς με καρκίνο παχέος εντέρου, η πρώτη κολονοσκόπηση γίνεται είτε 10 χρόνια πριν από την εμφάνιση του νεότερου κρούσματος στην οικογένεια, είτε στα 40 έτη (όποιο είναι νωρίτερα). Για άτομα με γνωστές γενετικές διαταραχές, που ανήκουν σε συγκεκριμένα κληρονομικά σύνδρομα, με αυξημένη προδιάθεση για καρκίνο παχέος εντέρου, ο προληπτικός ενδοσκοπικός έλεγχος εξατομικεύεται και μπορεί να ξεκινά ακόμα και από τα 15 έτη.
Τα δεδομένα για τον μαστό
Ο καρκίνος του μαστού μπορεί να αφορά σε νεότερες γυναίκες, ιδίως αν σχετίζεται με τη φορεία κληρονομούμενων μεταλλάξεων, όπως αυτές των γονιδίων BRCA1/2. Ο γονιδιακός έλεγχος συνίσταται να διενεργείται σε περίπτωση εμφάνισης καρκίνου μαστού σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών, σε περισσότερα του ενός περιστατικά καρκίνου μαστού στην ίδια μεριά της οικογένειας, σε περίπτωση ανάπτυξης καρκίνου μαστού σε άνδρα, όπως και κατά την εμφάνιση του τριπλά αρνητικού καρκίνου του μαστού, ξεκινώντας από την/τον ασθενή και προχωρώντας στα συγγενικά μέλη της οικογένειας. Εφόσον ανευρεθεί η μετάλλαξη, οι γυναίκες μπορούν να ακολουθούν τακτικό έλεγχο με αυτοεξέταση και μαγνητική μαστογραφία από τα 20 έτη ή και να υποβληθούν σε διπλή μαστεκτομή.
Σε ό,τι αφορά στον μη σχετιζόμενο με τις BRCA1/2 μεταλλάξεις καρκίνο μαστού, η έναρξη προληπτικής μαστογραφίας τοποθετείται στα 40 έτη για τον γενικό πληθυσμό. Οι γυναίκες με προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως το θετικό οικογενειακό ιστορικό, η ανεύρεση αλλοιώσεων, π.χ., η άτυπη υπερπλασία σε προηγούμενες βιοψίες μαστού, η ακτινοβόληση του στήθους στο πλαίσιο αντιμετώπισης λεμφώματος σε μικρή ηλικία, αλλά και ο υψηλός κίνδυνος, όπως αξιολογείται με βάση την εμμηναρχή, την απόκτηση τέκνων και άλλους παράγοντες από το Gail score ενδείκνυται να ξεκινούν τη μαστογραφία ακόμα και από τα 35 έτη. Ιδιαίτερη προσοχή συνίσταται στις εγκύους, καθώς ο καρκίνος του μαστού είναι μαζί με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας οι δύο πιο συχνοί εμφανιζόμενοι κατά την κύηση καρκίνοι, με εκείνον του μαστού να αποτελεί συχνά και διαγνωστικό πρόβλημα, καθώς οι αλλαγές στην υφή και στο μέγεθος των μαστών αποδίδονται, τις περισσότερες φορές, στην επίδραση των ορμονών της εγκυμοσύνης. Αυτό, πάντως, που είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό είναι ότι, τελευταία, αυξάνονται οι διαγνώσεις καρκίνου του μαστού, με παράλληλη μείωση των θανάτων, κάτι που αντανακλά την ευεργετική επίδραση της προληπτικής μαστογραφίας αλλά και τις ολοένα αποτελεσματικότερες θεραπευτικές επιλογές.
Πρωτογενής πρόληψη μέσω εμβολιασμού
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αναπτύσσεται συνήθως σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας. Ωστόσο, στις νεότερες ηλικίες επιτυγχάνεται η πρωτογενής πρόληψη, με την εφαρμογή του εμβολιασμού εναντίον του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Διαθέσιμα είναι πλέον εμβόλια που καλύπτουν ως και για εννέα διαφορετικά στελέχη του ιού, θωρακίζοντας τον οργανισμό εναντίον των πλέον καρκινογόνων τύπων και χορηγούνται με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα σε έφηβες από τα 12 έτη και άνω. Παρ’ όλα αυτά, η διενέργεια προληπτικού ελέγχου με το τεστ Παπανικολάου και το HPV DNA τεστ δεν χάνει τη σημασία της, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο εμβολιασμός αφορά και σε αγόρια στην εφηβική ηλικία.
Προστασία από μελάνωμα και καρκίνο πνεύμονα
Αν και η μέση ηλικία διάγνωσης του μελανώματος είναι τα 59 έτη, το μελάνωμα εμφανίζεται και σε νεότερες ηλικίες, αναπτυσσόμενο μάλιστα πιο επιθετικά σε νεαρότερα άτομα. Η δερματολογική παρακολούθηση και η χαρτογράφηση των δυσπλαστικών σπίλων, αλλά και η αποφυγή της περιττής έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία (ηλιοθεραπεία κατά τις μεσημβρινές ώρες, solarium) σε συνδυασμό με την εφαρμογή αντηλιακής προστασίας, αποτελούν τα κυριότερα διαθέσιμα προληπτικά μέτρα.
Ο καρκίνος του πνεύμονα συνήθως εμφανίζεται μετά τα 50. Είναι ωστόσο δυνατή η εμφάνιση του και σε νεαρότερες ηλικίες, ιδιαίτερα όταν σχετίζεται με ογκογόνες μεταλλάξεις. Η αποφυγή του καπνίσματος πρέπει να αποτελεί κοινωνικό και προσωπικό στόχο, ενώ η διενέργεια απεικονιστικού ελέγχου με αξονική θώρακος χαμηλής ακτινοβολίας κατά την εμφάνιση χαρακτηριστικών συμπτωμάτων, όπως βήχας, αιμόπτυση ή βράγχος φωνής, δεν πρέπει να αμελείται αποκλειστικά και μόνο λόγω της νεαρής ηλικίας ενός ασθενούς.
Καρκίνοι που εμφανίζονται σε νεαρές ηλικίες
Όγκοι που παραδοσιακά αφορούν σε εφήβους και νέους ενήλικες περιλαμβάνουν το οστεοσάρκωμα, το σάρκωμα Ewing, καθώς και τον καρκίνο του όρχεος στους νεαρούς άνδρες. Σημαντική είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού, ούτως ώστε να μην αμελούνται συμπτώματα, όπως πόνος, διόγκωση του πάσχοντος σημείου του σώματος ή πυρετός χωρίς αιτία, σε νεαρά άτομα. Ο καρκίνος του θυρεοειδούς, επίσης εμφανίζεται συχνά σε νεότερα άτομα, με προτίμηση στις γυναίκες. Συνήθως έχει εξαιρετική πρόγνωση, ιδίως αν ανιχνευτεί σε αρχικό στάδιο, με ορμονικό και υπερηχογραφικό έλεγχο.
Ο καρκίνος επηρεάζει την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο επιβίωσης μεγαλύτερων, αλλά και νεότερων ατόμων. Η εφαρμογή των προληπτικών μέτρων και ο προσυμπτωματικός έλεγχος οφείλουν να ενταχθούν στην καθημερινότητά μας, ανεξαρτήτως ηλικίας. Η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος (ΕΟΠΕ) συνεισφέρει ενεργά στη δημιουργία μιας κουλτούρας πρόληψης στον γενικό πληθυσμό, με μια σειρά από δράσεις και καμπάνιες σχετικά με τις καλές υγιεινές συνήθειες, αλλά και τις προληπτικές εξετάσεις, συμπορευόμενη με τους επίσημους φορείς και τα οργανωμένα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου που έχουν γίνει επιτέλους πραγματικότητα και στην χώρα μας.