Η εικαστική, αισθητική προσέγγιση και τα sold out της Επιδαύρου
Στην Τροιζήνα, όπου έχει καταφύγει ο Θησέας, ο άναξ της Αθήνας, για να εξαγνιστεί επειδή σκότωσε τον Παλλήντα, ένα συγγενή του, εκτυλίσσεται το δράμα του Ιππόλυτου. Ο γιος του Θησέα τον οποίον απέκτησε από την αμαζόνα Ιππολύτη σ’ αυτά τα χώματα μεγαλώνει. Ο Θησέας στη συνέχεια εγκατέλειψε την αμαζόνα μητέρα του γιου του και παντρεύτηκε τη Φαίδρα την κόρη του Μίνωα και της Πασιφάη. Ο όμορφος και αγνός Ιππόλυτος ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη και περιφρονούσε τις χάρες και τις απολαύσεις της Αφροδίτης. Μόλις όμως η Φαίδρα, η γυναίκα του βασιλιά της Αθήνας, αντικρίζει τον όμορφο νεαρό άνδρα, σαγηνεύεται, χάνει το μυαλό της και ερωτεύεται μέχρι θανάτου τον ανυποψίαστο και πάναγνο Ιππόλυτο.
Η Αφροδίτη ζητά εκδίκηση από τον Ιππόλυτο, τον πιστό και αφοσιωμένο οπαδό της Αρτέμιδος. Εξοργισμένη επειδή ο Ιππόλυτος λατρεύει την Άρτεμη αντί για εκείνη, η Αφροδίτη θέτει σε κίνηση μια σειρά γεγονότων που οδηγούν στην πτώση του. Χειραγωγεί τη Φαίδρα, τη μητριά του Ιππόλυτου, ούτως ώστε να τον ερωτευτεί, γνωρίζοντας ότι αυτή η απαγορευμένη επιθυμία θα οδηγήσει σε τραγωδία. Οι εκδικητικές ενέργειες της Αφροδίτης αναδεικνύουν τη δύναμή της πάνω στις ζωές των θνητών και την ικανότητά της να διαταράσσει τη φυσική τάξη των πραγμάτων. Ο επηρμένος νέος δίνει στη σαγηνευτική Αφροδίτη αφορμές για να προετοιμάσει τον θάνατο του και να αδιαφορήσει για τον χαμό της ερωτοχτυπημένης από τα αιχμηρά βέλη του έρωτα που έστειλε κατά πάνω της, η όμορφη θεά.
Καθώς μπαίνει ο Ιππόλυτος στη σκηνή για να στεφανώσει το άγαλμα της αγαπημένης του Άρτεμης, αφήνει το άγαλμα της Αφροδίτης αφρόντιστο και παρά τις παραινέσεις που του κάνει ο θεράπων να σέβεται και να τιμά και την Αφροδίτη, ο μονοκόμματος Ιππόλυτος του απαντά, «Και την Κύπρη σου, εγώ σου τη χαρίζω».
Η Φαίδρα μπαίνει σε λίγο στη σκηνή υποβασταζόμενη από την Τροφό. Διαλυμένη, πολτοποιημένη, χωρίς να πει λέξη γι αυτό που την κατατρώγει. Η Τροφός από ενδιαφέρον προσπαθεί να της πάρει κουβέντες για να την βοηθήσει. Η Φαίδρα πονάει και σχεδόν μοιρολογεί για ντροπές και ενοχές κάποια στιγμή κάτω από την αφόρητη πίεση της Τροφού αναρωτιέται φωναχτά
«Τι πράγμα είναι αυτό που λέγεται έρωτας»,
« Ιππόλυτος»; Της ξεφεύγει και της Τροφού,
«Εσύ τον ονομάτισες» αποκρίνεται η αφανισμένη Φαίδρα και όλοι μαζί χορός, Φαίδρα και Τροφός ολοφύρονται για το ανήκουστο και το τρομερό. Η Τροφός με την αστραφτερή γυναικεία ευφυΐα προσπαθεί να βρει τρόπους να απελευθερώσει τη Φαίδρα από την ερημιά του έρωτα που έχει βρεθεί. Στην προσπάθειά της να βοηθήσει κάνει κοινωνό του τρομερού μυστικού τον Ιππόλυτο, ο οποίος εκρήγνυται. Ο ανικανοποίητος έρωτας της Φαίδρας πληγώνεται τελειωτικά. Την περιμένει ολοκληρωτική ατίμωση. Πρέπει να χαθεί να αφανισθεί για να γλυτώσουν τα παιδιά της από την ντροπή. Ξέρει τι πρέπει να κάνει και το μουγκανίζει σαν ζώο που υποφέρει «θα πεθάνω» μουγκρίζει. Μπαίνει στο παλάτι κι αυτοκτονεί.
Καταφτάνει ο Θησέας στο δεύτερο μέρος και πληροφορείται τα φοβερά που συνέβησαν, γέρνει πάνω στο άψυχο κορμί της Φαίδρας και πάνω της βρίσκει ένα μήνυμα στο οποίο η Φαίδρα γράφει πως αυτοκτονεί «γιατί τόλμησε ν’ απλώσει πάνω της χέρι ο Ιππόλυτος». Η τραγική γυναίκα νομίζει ότι με αυτό το σημείωμα θα ξεντρόπιαζε το όνομά της και κυρίως τα παιδιά της. Ο Θησέας αφηνιασμένος καλεί τον Ποσειδώνα να σκοτώσει τον γιό του. Ο Ιππόλυτος εισβάλει στη σκηνή και αναπτύσσεται μια τρομερή σύγκρουση μεταξύ πατέρα και γιου. Ο Ιππόλυτος αξιοπρεπής και γενναίος δεν αποκαλύπτει την αλήθεια. Ο Θησέας εξορίζει τον γιο του. Δεν περνά πολύς χρόνος και ο Άγγελος φέρνει τα κακά μαντάτα, ο Ποσειδώνας κατέστρεψε το άρμα του Ιππόλυτου και τον νέο τον φέρνουν μισοπεθαμένο. Ο Ιππόλυτος ακόμα και στην εξώθυρα του Άδη παλληκαρήσια φερόμενος δεν αποκαλύπτει ούτε τώρα την αλήθεια. Μέχρι που εμφανίζεται η Άρτεμις και φανερώνει όλες τις πλεκτάνες της Αφροδίτης στον εξουθενωμένο Θησέα. Ο Ιππόλυτος φεύγει για το Μεγάλο ταξίδι αποκαταστημένος στα μάτια του δυστυχισμένου πατέρα του.
Ο Ευριπίδης απεικονίζει έναν κόσμο όπου τα όρια μεταξύ θεών και θνητών είναι ασαφή, όπου η θεϊκή παρέμβαση διαταράσσει τη ζωή των απλών ανθρώπων. Η χειραγώγηση των χαρακτήρων από την Αφροδίτη αναδεικνύει την ιδιοτροπία των θεών και την ικανότητά τους να παίζουν με τις ανθρώπινες ζωές για τη δική τους διασκέδαση. Το ποιητικό σκηνικό του έργου προσθέτει ένα στρώμα αισθητικής ομορφιάς σε αυτό το σκοτεινό και ταραχώδες σύμπαν, ενισχύοντας τον συναισθηματικό αντίκτυπο των τραγικών γεγονότων.
Ο Ιππόλυτος του Ευριπίδη εξερευνά τα θέματα της εκδίκησης, της επιθυμίας και της καταστροφικής δύναμης του έρωτα. Το έργο παρουσιάζει έναν κόσμο όπου το ηδονοβλεπτικό μάτι της Αφροδίτης μετατρέπει το ανθρώπινο είδος σε δοχεία για τις επιθυμίες της, εκθέτοντας τις αδυναμίες και τα τρωτά τους σημεία. Ο έρωτας παρουσιάζεται ως μια έντονη και παράλογη δύναμη, που οδηγεί σε τραγικές συνέπειες. Η απεικόνιση του άγριου σύμπαντος στο έργο αντανακλά τη χαοτική φύση της ανθρώπινης ύπαρξης. Το έργο υποδηλώνει ότι ο έρωτας, όταν είναι αχαλίνωτος και ανεξέλεγκτος, μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή όχι μόνο των ατόμων αλλά και της κοινωνίας στο σύνολό της.
Παράσταση
Το Εθνικό Θέατρο άνοιξε το φετινό Φεστιβάλ Επιδαύρου με τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου με μια ομάδα συνεργατών και με έναν 26μελή θίασο ηθοποιών και μουσικών και επέτυχε απανωτά sold out. Το έργο που εγκαινίασε άτυπα τον θεσμό των Επιδαυρίων το 1954. Η σκηνοθεσία, όπως διαβάζουμε στο σημείωμα της παράστασης, διερευνά με ακρίβεια και ευαισθησία όλα τα δίπολα, αναδεικνύοντας έτσι την πολυπλοκότητα των ψυχολογικών και ηθικών θεμάτων που θίγονται. Από τη μία η εγκράτεια κι από την άλλη ο πόθος, από τη μία το ιερό κι από την άλλη το βέβηλο, από τη μία η εκδίκηση και από την άλλη η θυσία, από τη μία ο λόγος από την άλλη η σιωπή.
Το σκηνικό της παράστασης, ένα βαλτώδες δυστοπικό τοπίο με αγρωστώδη φυτά και νερό, αντανακλά την ερημιά της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην παράσταση η Αφροδίτη κρατώντας μία κάμερα, και μέσα σε υποβλητική μουσική, κινηματογραφεί και αναμεταδίδει ζωντανά σε μονοπλάνο όλη τη δράση, παρουσιάζοντας χωρίς μοντάζ στο κοινό πτυχές και λεπτομέρειές της. Ο θίασος κινείται σε όλη την έκταση του αρχαίου Θεάτρου, μέσα, γύρω και πίσω από την ορχήστρα, ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, ιχνηλατώντας τη μετ’ εμποδίων διαδρομή ανάμεσα στην αγνότητα και τη λαγνεία, ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώση, ανάμεσα στην ίδια την πτώση του ανθρώπου και την εξιλέωσή του.
Η παράσταση ανέβηκε σε μετάφραση Κώστα Τοπούζη Δραματουργική επεξεργασία – Διασκευή –Σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου και παίζουν (αλφαβητικά) Κόρα Καρβούνη, Αμαλία Νίνου, Δημήτρης Παπανικολάου, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου, Γιάννης Τσορτέκης, Ορέστης Χαλκιάς
Στη διασκευή του Ιππόλυτου του Ευριπίδη από της Κατερίνας Ευαγγελάτου, το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου μεταμορφώθηκε σε ένα βαλτώδες δυστοπικό τοπίο από τη σκηνογράφο Εύα Μανιδάκη, ένα σκηνικό εξαιρετικής αισθητικής, πλήρως προσαρμοσμένο στην ατμόσφαιρα και το ύφος της παράστασης, γεμάτο χορταριασμένες επιφάνειες και νερό, βυθίζοντας το κοινό σε έναν ελώδη κόσμο που αντικατοπτρίζει τη βαθιά ερημιά της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της παραγωγής ήταν η καινοτόμος χρήση της τεχνολογίας. Η ενσωμάτωση ενός ρομβοειδούς Video Wall, προσαρμοσμένου στο σκηνικό, έδωσε μια σύγχρονη προσέγγιση στην αρχαία ιστορία. Οι ζωντανές προβολές βίντεο από την ίδια παράσταση, συνυφασμένες με selfies της Αφροδίτης, η οποία ήταν και ο εικονολήπτης, προσέθεσαν ένα μοναδικό επίπεδο ηδονοβλεψίας και ενδοσκόπησης. Αυτή η δημιουργική επιλογή έφερε πιο κοντά τον θεατή στα συναισθήματα και την εσωτερική αναταραχή των χαρακτήρων, θολώνοντας τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και θεατρικής ψευδαίσθησης.
Η μουσική του Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη έδινε ρυθμό, ηλεκτρονική ένταση και βάθος στο όλο εγχείρημα. Οι δύο του χοροί - πρόκειται για το μοναδικό σωζόμενο αρχαίο δράμα με δύο χορούς, έναν ανδρικό κι έναν γυναικείο και κινούνται με αρμονία, συμμετρικά και σε πλήρη αντιστοιχία με τα τεκταινόμενα επί σκηνής.
Στα πλεονεκτήματα της παράστασης η σπαρακτική απεικόνιση της Φαίδρας από την Κόρα Καρβούνη. Η ηθοποιός ενσάρκωσε πειστικά το μαρτύριο του χαρακτήρα, ταλαντευόμενη μεταξύ του ακαταμάχητου πάθους της και της ηθικής σύγκρουσης που την κατέτρωγε. Η ερμηνεία της ήταν μια λεπτή πράξη ισορροπίας, και περιηγήθηκε στα ύπουλα νερά της ψυχής της Φαίδρας με ένα σαγηνευτικό μείγμα ευαισθησίας και έντασης.
Ο Ορέστης Χαλκιάς, ζωντάνεψε με αποχρώσεις τον ομώνυμο ήρωα. Η απεικόνισή του αποτύπωσε αβίαστα τη συγκρουσιακή φύση του χαρακτήρα, διχασμένου ανάμεσα στην ακλόνητη αφοσίωσή του στη θεά Άρτεμη και στον εκκολαπτόμενο απαγορευμένο έρωτά του για τη μητριά του, Φαίδρα. Ο ηθοποιός περιηγήθηκε με επάρκεια στο σύνθετο συναισθηματικό έδαφος, μεταφέροντας την εσωτερική πάλη και ταραχή του Ιππόλυτου.
Η Μαρία Σκουλά στον ρόλο της Τροφού, υπερασπίζεται το ερωτικό πάθος και τη λαγνεία αν και γνωρίζει την καταστροφική κατάληξη. Ο Δημήτρης Παπανικολάου με συγκλονιστικό τρόπο, με ρυθμό και καθαρότητα περιγράφει συγκλονιστικά πώς ο τεράστιος ταύρος του Ποσειδώνα τρόμαξε τα άλογα του Ιππόλυτου και τον οδήγησε στον αφανισμό.
Αλλά και οι υπόλοιποι ηθοποιοί ήταν εξίσου στέρεοι, παρέχοντας ερμηνείες που προσέδωσαν βάθος και υφή στην αφήγηση. Αυτοί οι ταλαντούχοι ηθοποιοί αποτύπωσαν επιδέξια την ουσία των αντίστοιχων χαρακτήρων τους, από τον σοφό και συμπονετικό Θησέα (Γιάννης Τσορτέκης) μέχρι την εντυπωσιακή, εξουσιαστική, αινιγματική, παιχνιδιάρα και σκανδαλώδη Αφροδίτη (Έλενα Τοπαλίδου), η οποία κυριαρχεί στην παράσταση με τις αλαφροΐσκιωτες κινήσεις και τη υποκριτική της δεινότητα. Κάθε ηθοποιός έφερε ενέργεια και πειστικότητα στους ρόλους του, εμπλουτίζοντας το συνολικό μωσαϊκό της παράστασης.
Αυτό που πραγματικά κάνει αυτή την απόδοση να ξεχωρίζει είναι τα queer στοιχεία που συνυφαίνονται επιδέξια σε όλο το έργο. Η Ευαγγελάτου με τις τολμηρές στην αναπαράσταση ενός αρχαίου δράματος queer σκηνές, παρουσιάζει άφοβα θέματα σεξουαλικότητας, επιθυμίας και ταυτότητας, αναδεικνύοντας τη ρευστότητα και την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Οι σκηνές με queer ματιά δεν παρεμβάλλονται απλώς για να προκαλέσουν σοκ- αντίθετα, χρησιμεύουν ως όχημα για την εξέταση των κοινωνικών δομών και την αμφισβήτηση των ετεροκανονικών παραδοχών.
Με την ενσωμάτωση αυτών των τολμηρών στοιχείων, η σκηνοθετική προσέγγιση ενθαρρύνει τον θεατή να αντιμετωπίσει τις δικές του προκαταλήψεις. Μας αναγκάζει να αναλογιστούμε τους τρόπους με τους οποίους οι αρχαίες ιστορίες μπορούν ακόμα να έχουν απήχηση στη σύγχρονη κοινωνία, προτρέποντάς μας να επανεκτιμήσουμε την κατανόησή μας για το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την αγάπη. Συμπερασματικά, ο Ιππόλυτος της Κατερίνας Ευαγγελάτου είναι μια ενδιαφέρουσα θεατρική παράσταση. Τα queer στοιχεία του λειτουργούν ως καταλύτης για συζητήσεις γύρω από τη σεξουαλικότητα και την ταυτότητα, αμφισβητώντας τα κοινωνικά πρότυπα και προσκαλώντας σε ενδοσκόπηση.
Η σκηνοθεσία της Ευαγγελάτου κατάφερε να συνθέσει αρμονικά τα διάφορα στοιχεία της παραγωγής για να δημιουργήσει μια συνεκτική παράσταση. Ο μεταμορφωτικός σκηνικός σχεδιασμός, η καινοτόμος χρήση της τεχνολογίας και οι εξαιρετικές ερμηνείες συνενώθηκαν κάτω από ένα καθαρό καλλιτεχνικό της σχέδιο. Εν κατακλείδι, η διασκευή του Ιππόλυτου από την Ευαγγελάτου εξερεύνησε με ενδιαφέροντα τρόπο τα διαχρονικά θέματα αγάπης, προδοσίας και την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης. Η ευρηματική χρήση της τεχνολογίας, η σκηνογραφία, οι φωτισμοί και οι καλές ερμηνείες των ηθοποιών συνέβαλαν στη δημιουργία μιας ενδιαφέρουσας παράστασης, η οποία απευθύνεται στο ευρύ κοινό και οι όποιες αδυναμίες της εξατμίστηκαν μέσα στη γενική καλή αίσθηση.
