Μια έρευνα στα αρχεία του Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών (του Foreign Office),
τα οποία αφορούν την Πάτρα το 1832, συμπληρώνει τις έως τώρα γνώσεις μας από
τα γενικά αρχεία του κράτους. Διασώζονται εκατοντάδες επιστολές μεταξύ του τότε
εμπόρου και προξένου, Crowe, του υποπρόξενου Robinson της Αγγλίας στην Πάτρα
και του αντιπρέσβη Dawkins στο Ναύπλιο, με τον Υπουργό Εξωτερικών της
Αγγλίας Palmestron. Παρόλη την υποκειμενικότητα των εγγράφων, αποτυπώνεται
με παραστατικό και ψυχρό τρόπο, η επικρατούσα άναρχη κατάσταση.
Η δολοφονία του Καποδίστρια έφερε το χάος
Το 1832, ειδικά οι τελευταίοι μήνες του, ήταν η χειρότερη περίοδος στην ιστορία
της ελεύθερης (από τον Οκτώβρη του 1828 έως σήμερα) Πάτρας. Μετά τη
δολοφονία του Καποδίστρια (27 Σεπτεμβρίου του 1831) η κεντρική εξουσία είχε
αποσυντεθεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Οι απλήρωτοι και ανεξέλεγκτοι στρατιώτες,
προέβαιναν κατά συμμορίες σε λεηλασίες, συμπαρασύροντας πολλές φορές και
τους άμαχους των λεηλατούμενων περιοχών, οι οποίοι αναζητούσαν εναγωνίως
προστασία και ασφάλεια.
Εμφανίζεται τότε το εξής παράδοξο. Οι εναπομείνασες στρατιωτικές δυνάμεις των
Γάλλων, να γίνονται δέκτες «παρακλήσεων» από τις εναλλασσόμενες συνεχώς
κυβερνητικές επιτροπές του Ναυπλίου, για να καταλάβουν τα κάστρα της
Πελοποννήσου, ανάμεσα σε αυτά και την απείθαρχη Πάτρα. Βέβαια οι Γάλλοι
ιδιαίτερα με τον στρατηγό Gueheneuc (Γκενέκ) και με τη δικαιολογία της ελεύθερης
επικοινωνίας μεταξύ των δικών τους δυνάμεων, κατελάμβαναν και περιοχές (όπως
το Νησίον, η σημερινή Μεσσήνη) ενάντια στη θέληση της κάθε φορά ελληνικής
κυβέρνησης. Το 1832 λοιπόν η ‘νόμιμη’ ελληνική κυβέρνηση ήλεγχε ένα μικρό
τμήμα της Πελοποννήσου, κυρίως το Ναύπλιο, με τη βοήθεια και προστασία των
συμμάχων, η Γαλλική εκστρατευτική δύναμη, με 3.000 περίπου άνδρες, ήλεγχε
κάποιες πόλεις προς βοήθεια της κυβέρνησης, ενώ τις περισσότερες πόλεις ήλεγχαν
πρώην καπεταναίοι της επανάστασης, οι οποίοι θεωρούσαν άκρως επικίνδυνη την
παρουσία του Κωλέττη, των ρουμελιωτών και του Μαυροκορδάτου στην εξουσία.
Οι προσπάθειες, οι νόμοι, η οργάνωση, γενικά η προσπάθεια του Καποδίστρια να
ιδρύσει και να οργανώσει κράτος, είχαν ξεχαστεί. Όλοι με πρώτο τον ανεκδιήγητο
Κωλέττη, είχαν σαν προτεραιότητα την εξόντωση των πρώην συντρόφων τους στην
επανάσταση. Ένα θέατρο του παράλογου. Μια απίστευτη αιματοχυσία.
Μια Βαβυλωνία όπως την περιγράφει εύστοχα και ο Ρώσος φιλέλληνας Νικολάι
Ράικο(φ), αυτόπτης μάρτυς ενός εμφυλίου πολέμου, με πρωταγωνιστές όλους τους
γνωστούς ήρωες (και μη) της επανάστασης του 1821 και θύματα μόνο Έλληνες.
Η κατάσταση στην Πάτρα το 1832
Αμέσως μετά τη δολοφονία του κυβερνήτη η κατάσταση και στην Πάτρα, ξεφεύγει
εντελώς.
Ο καθένας έκανε ότι ήθελε, αφού υπήρχαν και δρούσαν δυο εντελώς διακριτές
και μισητές μεταξύ τους ομάδες. Η μια ήταν εκείνη των καποδιστριακών, οι οποίοι
όπως αναφέρεται στα αρχεία του FO της Αγγλίας, εξουσίασαν-διοικούσαν την πόλη
και δεν υπάκουαν στην ‘νόμιμη’ κυβέρνηση και από την άλλη οι κυβερνητικοί-
συνταγματικοί, με ηγέτες τους τοπικούς πρώην κοτζαμπάσηδες, οι οποίοι
στήριζαν και συμμετείχαν στην νόμιμη κυβέρνηση.
Από τα αρχεία συμπεραίνεται, πως αποφασιστικό ρόλο στην τοποθέτηση της
πλειοψηφίας των πατρινών με την πλευρά των καποδιστριακών, έπαιξε η πολιτική
που είχε ακολουθηθεί από τον Ι. Καποδίστρια, εκφρασμένη στην Πάτρα και μετά τη
δολοφονία του, από τον Ιωάννη Μελά (πολιτικό διοικητή της εποχής του
Καποδίστρια) και τον ταγματάρχη, Βαυαρό πρίγκιπα G. Wrede (Γουστάβο Βρέντε)
ως φρούραρχο.
Η πόλη παρόλη την παρουσία των γνωστών φατριών-κοτζαμπάσηδων, τα πρώτα
χρόνια εθεωρείτο και ήταν καποδιστριακή.
Ο Crowe αναφέρει πως στην Πάτρα το 1832, υπήρχε το Ρωσικό και το Αγγλικό
κόμμα.
Η Βαβυλωνία αποτυπώνεται χαρακτηριστικά μέσα από τη δράση και την
παρουσία των αντίστοιχων πρωταγωνιστών της εποχής. Συγχρόνως αναφέρουμε
περιληπτικά διάφορα γεγονότα ενδεικτικά της επικρατούσης αναρχίας.
Στις 8/20 Ιανουαρίου του 1832 ο Crowe θεωρεί αναπόφευκτη τη
σύγκρουση των αντιμαχόμενων φατριών στην Ελλάδα. Μαυροκορδάτος,
Μιαούλης, Ζαΐμης, Κουντουριώτης, Τρικούπης προσχώρησαν στην παράταξη
των Μεγάρων με τους Ρουμελιώτες και πως ο Αυγ. Καποδίστριας έμεινε
μόνο με τον Κολοκοτρώνη. Ανησυχεί για τις περιουσίες τους και ζητεί
αποστολή αγγλικού πολεμικού. Εισαγωγές αγγλικών βιομηχανικών
προϊόντων και αποικιακών και εξαγωγές σταφίδας σε πολύ μεγάλες
ποσότητες.
Την 1/13 Φεβρουαρίου με το πρωτόκολλο του Λονδίνου ορίζεται βασιλιάς ο
ανήλικος Βαυαρός Όθωνας.
Την 1 η Φεβρουαρίου του 1832 ο Αυγ. Καποδίστριας προς έκπληξη όλων,
αντικαθιστά τον επιτυχημένο και έμπιστο του Ι. Καποδίστρια πολιτικό
διοικητή της Πάτρας Ιωάννη Μελά, με τον π. διοικητή Νησίου (Μεσσήνης) ,
Ιωάννη Τομπακάκη.
Ο νέος πολιτικός διοικητής αντέχει να παραμείνει στην Πάτρα μόνο λίγες
ημέρες και στη συνέχεια ‘εκδιώκεται’ και με την 25μελή φρουρά του,
μετακινούνται στη Γαστούνη από όπου θεωρητικά διοικούσε την Πάτρα.
Στην πόλη παραμένει ‘πολιτικός διοικητής’ ο παραιτημένος Ι. Μελάς
εκπροσωπώντας την αντίπαλη πλευρά, με τον Τομπακάκη να ‘παρεμβαίνει’
από τη Γαστούνη! Ο Τομπακάκης ξαναεμφανίζεται κάποια στιγμή στην πόλη
ως εκλεκτός του Τζαβέλλα.
Στις 3 Φεβρουαρίου, η φρουρά της Ναυπάκτου αρνείται υπακοή στην
κυβέρνηση και ξεκινά διαδικασίες για να πουλήσει τον οπλισμό του
φρουρίου, προκειμένου να πληρωθούν οι μισθοί τους. Παρασέρνει και
αρκετούς στρατιώτες από τη φρουρά της Πάτρας, οι οποίοι εγκαταλείπουν
την πόλη. Επιστρέφουν με χρήματα και πείθουν 25 στρατιώτες να τους
ακολουθήσουν. Ο φρούραρχος G. Wrede (Γουστάβος Βρέντε) τους
συλλαμβάνει και τους φυλακίζει στο φρούριο.
Στις 17 Φεβρουαρίου οι αντιπρέσβεις των τριών συμμάχων λαμβάνουν
επιστολή από τους δημογέροντες και 425 κατοίκους της Πάτρας
προκειμένου να στείλουν βοήθεια, για να τους προστατεύσουν μέχρι να
αποκατασταθεί η τάξις στην Ελλάδα. Φοβούνται τους ρουμελιώτες, οι
οποίοι είχαν ήδη επαναστατήσει εναντίον της κυβέρνησης του Αυγ.
Καποδίστρια.
Τον Μάρτιο του 1832 οι φόβοι τους επαληθεύονται, μιας και ο Κωλέττης
μπαίνει θριαμβευτικά στο Ναύπλιο. Παραιτείται ο Αυγουστίνος
Καποδίστριας. Ο Κωλέττης εκβιάζοντας καταστάσεις αναγορεύεται σε ηγέτη.
Αρχές Απριλίου Αγγλικά και Γαλλικά πλοία αποβιβάζουν στην Πάτρα 100
στρατιώτες, για να ελέγξουν την πόλη. Έχει όμως ήδη επιβληθεί ο Κωλέττης
και η φρουρά της Πάτρας και ιδιαίτερα το ιδρυθέν από τον Καποδίστρια 2 ο
τάγμα πεζικού, αρνείται να συμβιβαστεί με την παρουσία των αγγλογάλλων
στην κάτω πόλη και με επιστολή από το φρούριο τους ανακοινώνουν πως
δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση του Ναυπλίου, ζητούν από τους
συμμάχους να αποσυρθούν και πως θα κρατήσουν την πόλη έως ότου έρθει
στην Ελλάδα ο νέος ηγεμόνας ο βασιλιάς Όθωνας.
Ο G. Wrede παραιτείται από φρούραρχος τον Απρίλιο και αντικαθίσταται.
Θα παραμείνει όμως για ένα διάστημα στην πόλη επηρεάζοντας
καταστάσεις. Τοποθετείται διοικητής του 2 ου τάγματος ο Ι. Κωνσταντινίδης
με εντολή να μετακινήσει το τάγμα εκτός Πατρών, για να ελευθερωθεί το
φρούριο. Οι στρατιώτες, οι οποίοι είναι και απλήρωτοι το αντιλαμβάνονται.
Συλλαμβάνουν τον Κωνσταντινίδη τον φυλακίζουν και στη συνέχεια τον
διώχνουν από την πόλη! Τον παραλαμβάνει η γαλλική κορβέτα ‘Κορνηλία’
και τον μεταφέρει στο Ναύπλιο. Τον Απρίλιος το σύνολο του ελληνικού
στρατού είναι 1330 αξιωματικοί και 10.962 άνδρες.
Εκλέγεται επαναστατική επιτροπή
Η Πάτρα ανεξαρτητοποιείται
Στις 6 Μαΐου η εξεγερμένη φρουρά, εκλέγει επαναστατική επιτροπή, εκδίδει
προκήρυξη προς τους πατρινούς και τους ενημερώνει πως δεν αναγνωρίζει
την κυβέρνηση του Ναυπλίου, γιατί εκτός των άλλων θεωρεί πως ο Κωλέττης
ο οποίος παράνομα ασκεί την εξουσία, αφού δεν τον έχει εκλέξει κανένα
όργανο, προσπαθεί να ματαιώσει την έλευση του Όθωνα για να παραμείνει
κυβερνήτης.
Χαρακτηριστικό είναι ένα απόσπασμα της ανακοίνωσής τους το οποίο αναφέρει
πως …Πέρασαν ήδη 4 χρόνια από εκείνη τη λαμπρή εποχή κατά την οποία οι
Έλληνες άρχισαν να ρυθμίζονται και να προχωρούν προς τον πολιτισμό.
Δυστυχώς όμως η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και εσωτερικές έριδες από
τις οποίες προέκυψαν πολλές ζημιές, οι οποίες εύκολα όμως θα μπορούσαν να
θεραπευθούν, απώλεσε σε μια στιγμή τον κυβερνήτη της. Από εκείνη την ώρα
παραδόθηκε και πάλι ο ελληνικός λαός στους δυνατούς προστάτες του,
ζητώντας την ταχύτατη εκλογή ηγεμόνα…
Σε κάποιο άλλο σημείο αναφέρουν … Όθεν η φρουρά Παλαιών Πατρών και Ρίου,
θεωρούσα, ότι η εθνική αξιοπρέπεια βλάπτεται και ότι η διατάζουσα τα τοιαύτα δεν
ημπορεί να θεωρηθεί νόμιμη κυβέρνηση, απεφάσισε να κρατήσει τα φρούρια, έως
ότου έλθει ο ηγεμών, προς τον οποίον θέλει τα παραδώσει….
Ο Τζαβέλλας αναλαμβάνει …..’κυβερνήτης’ της Πάτρας
Αποτυγχάνουν όλες οι προσπάθειες κατάληψης της πόλης
Συγχρόνως η επαναστατική επιτροπή καλεί τον Τζαβέλλα να μπει στην Πάτρα
και στο Ρίο και να εμποδίσει τους Γάλλους. Ο Τζαβέλλας υψώνει στο
φρούριο τη σημαία του Καποδίστρια με το φοίνικα.
Αρκετοί από τους φίλα προσκείμενους στον Κωλέττη, Ζαΐμη κλπ
εγκαταλείπουν την πόλη και με τη βοήθεια του προξένου Crowe μεταβαίνουν
στη Ζάκυνθο.
Οι επαναστάτες και ο Τζαβέλλας, είχε τη βοήθεια των ρώσικων πλοίων τα
οποία βρίσκονταν στο λιμάνι, μαζί με εκείνα των Άγγλων και των Γάλλων.
Υπέρ του Τζαβέλλα είχε ταχθεί και ο επίσκοπος της Πάτρας Αγαθάγγελος
Μυριανθούσης, τον οποίο η κυβέρνηση του Ναυπλίου κατήργησε και
τοποθέτησε στη θέση του τον Θεόφιλο Βλαχοπαπαδόπουλο. Ο Αγαθάγγελος
αρνείται να παραδώσει το ιερατικό θρόνο και ζητά από τους πατρινούς
συμπαράσταση. Έτσι η Πάτρα βρέθηκε το 1832 με δύο επισκόπους.
Ο Κωλέττης και η παρέα του, ζητούν από το σκληρό διοικητή των γαλλικών
δυνάμεων Gueheneuc, να παρέμβει και να διώξει το Τζαβέλλα. Τραγική
ειρωνεία είναι πως ο στρατηγός Gueheneuc είχε αντικαταστήσει τον
στρατηγό Σναιντερ, τον στρατηγό που απελευθέρωσε την Πάτρα, στη
διοίκηση των γαλλικών στρατευμάτων. Ο Gueheneuc φθάνει και
αποβιβάζεται στην Πάτρα στις αρχές Μαΐου, αλλά προ της
αποφασιστικότητας του Τζαβέλλα, αρνείται να επιτεθεί. Επικρατούσε ήδη
έντονη δυσαρέσκεια των ελλήνων εναντίον των Γάλλων εξαιτίας των
επιθέσεων σε άλλες ελληνικές πόλεις, όπως στο Άργος όπου είχε ήδη χυθεί
ελληνικό αίμα.
Στις 5/17 Ιουνίου του 1832 ο Crowe αναφέρει πως λόγω της επικρατούσης
καταστάσεως η πόλη έχει ερημωθεί, πολλοί των κατοίκων λιμοκτονούν, ενώ
τα συμμαχικά πλοία παραμένουν αδρανή. Ο Τζαβέλλας είναι κύριος της
πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας στην πόλη. Ο Τζαβέλλας λυπάται που οι
αντιπρέσβεις θεωρούν ελληνική κυβέρνηση άτομα τινά τα οποία οδήγησαν
την Ελλάδα σε αξιοθρήνητο κατάσταση. Του ζητούν να παραδώσει την
Πάτρα αντί να ζητήσουν ευθύνες από τους ληστές του Ναυπλίου.
Στη συνέχεια στάλθηκαν για να καταλάβουν την Πάτρα, τα ρουμελιώτικα
στρατεύματα, με επικεφαλής τον Χατζή Χρήστο, τον Θ. Γρίβα και τον
Χατζηπέτρο. Μπήκαν στην Πάτρα, απέκλεισαν στο κάστρο, αλλά ο Τζαβέλλας
τους έπεισε για τις προθέσεις του απέναντι στην κυβέρνηση των ληστών,
όπως την αποκαλούσε και συμμάχησαν μαζί του.
Ο Τζαβέλλας μάλιστα τους εφοδίασε με έγγραφα, με τα οποία ως τοπικός
κυβερνήτης, τους έδινε το δικαίωμα να εισπράξουν εκ μέρους της
επαναστατικής επιτροπής, τα εθνικά εισοδήματα στη Γαστούνη και στον
Πύργο
Προ του αδιεξόδου το Ναύπλιο και αφού δεν ολοκληρώθηκε προσπάθεια
εξαγοράς των ανδρών του Τζαβέλλα, πείθει τον μισητό εχθρό του, τον
Μάρκο Μπότσαρη, να επιτεθεί και να καταλάβει την Πάτρα. Αρχές Ιουνίου ο
Μπότσαρης φθάνει στην Πάτρα με 2.000 άνδρες και θέτει προϋπόθεση στην
κυβέρνηση, να του βρουν πολεμοφόδια, να του καλύψουν τη μισθοδοσία
των ανδρών του αλλά και να κινηθεί μαζί του και ο στρατός του γάλλου
Gueheneuc. Η κυβέρνηση του απάντησε πως δεν είχε χρήματα, αλλά τον
εξουσιοδοτούσε να εισπράξει τους φόρους της περιοχής, αρκεί να επιτεθεί
στον Τζαβέλλα!
Τα στρατεύματα του Μπότσαρη, βρήκαν την ευκαιρία και άρχισαν να
εισπράττουν και να λεηλατούν την ευρύτερη περιοχή, αλλά για να το κάνουν
σταμάτησαν την πολιορκία των φρουρίων.
Στις 28 Σεπτεμβρίου/ 10 Οκτωβρίου του 1832 ο Crowe διέκοψε την επαφή
με τον Τομπακάκη, ο οποίος κατά τον ίδιο είχε διοριστεί από τον Τζαβέλλα.
Θέλει να α αποχωρήσει από την Πάτρα. Αρνείται να έχει επαφές με τους
σφετεριστές της εξουσίας και αυτό τον εκθέτει σε υβριστικές συμπεριφορές
και εχθρικές εκδηλώσεις καθώς και κατά του γάλλου προξένου. Ο λόγος
πως δεν παρευρέθηκε όπως και οι πρόξενοι Γαλλίας και Αυστρίας , σε
εορτές υπέρ του Όθωνα και αυτό σε αντίθεση με τον πρόξενο της Ρωσίας ο
οποίος έχει φιλικές σχέσεις με τη διοίκηση. Ο Τομπακάκης του επιστρέφει
ως απαράδεκτη διαμαρτυρία υπερ του εμπόρου Κοντογούρη και αυτό τον
προσβάλει. Ονομάζει τοπική κυβέρνηση εκείνη του Τζαβέλλα.
Αποκαλυπτική είναι η από 24 Οκτωβρίου (5 Νοεμβρίου) 1832, αναφορά με
την οποία ο πρόξενος Crowe από την Πάτρα, ενημερώνει απευθείας τον
Palmerstron στο Αγγλικό Υπουργείο Εξωτερικών, πως όσο καθυστερεί η
έλευση του Όθωνα, ενισχύεται η θέση των στρατιωτικών φατριών, πως
έχουν δημιουργηθεί δυσχέρειες γενικώς και πως η κυβέρνηση δεν ελέγχει
τίποτα πέραν του Ναυπλίου. Διατηρείται στην εξουσία χάρη στην παρουσία
των γαλλικών στρατευμάτων. Αναφέρει πως οι στρατιωτικοί αρχηγοί έχουν
διανείμει μεταξύ τους τη χώρα και εισπράττουν οι ίδιοι τις προσόδους. Οι
πράκτορες της Ρωσίας και η ρωσική μοίρα έξω από την Πάτρα συνεχίζει να
υποστηρίζει τον Τζαβέλλα. Αναφέρει πως ανεκλήθη ο Ρώσος πλοίαρχος
Zamitsky επικεφαλής της ρώσικης δύναμης έξω από το λιμάνι της Πάτρας και
αντικαταστάθηκε από τον Tamutshkin. Οι Έλληνες έχουν ξαναεπιδοθεί στην
πειρατεία.
Ο Τζαβέλλας άντεξε σε όλες τις επιθέσεις
Παρέδωσε αναίμακτα την πόλη στον Όθωνα
Τελικά ο Κίτσος Τζαβέλλας κράτησε τη διοίκηση της πόλης, καθώς και τα
φρούρια Πάτρας, Ρίου και Αντιρρίου έως την έλευση του Όθωνα.
Αποτελεί μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα περίπτωση στην ιστορία της πόλης,
η περίοδος από το Σεπτέμβρη του 1831 έως και τον Ιανουάριο του 1833.
Κατά το διάστημα αυτό η Πάτρα υπήρξε κάτι σαν ανεξάρτητο κρατίδιο, με
τοπική κυβέρνηση όπως αναφέρει και ο πρόξενος Crowe, στις αναφορές του
προς την αγγλική κυβέρνηση, με ‘κυβερνήτη’ τον Κίτσο Τζαβέλλα και
‘κυβέρνηση’ τετραμελή επαναστατική διοικητική επιτροπή.
Παρόλη την έκρυθμη κατάσταση την οποία έζησε η πόλη για περισσότερο
από ένα χρόνο, αποτελεί επιτυχία πως αποφεύχθηκε στην Πάτρα,
αλληλοσκοτωμός μεταξύ των ελλήνων και δεν χύθηκε αδελφικό αίμα.
Νίκος Τζανάκος
Σημ. ο Νίκος Τζανάκος είναι
δημοτικός σύμβουλος
στο Δήμο της Πάτρας.
Έχει σπουδάσει Ελληνική Ιστορία και
είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου
στην Εκπαίδευση Ενηλίκων.
