Μάρτιος 1821: Η προσωρινή ολιγοήμερη ελευθερία της Πάτρας
Η Αχαΐα έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων τελευταία από όλες τις Ελληνικές πόλεις.
Στην επανάσταση του 1821, πρώτη η Αχαΐα δίνει στη δυτική Ελλάδα, το τόσο τολμηρό όσο και προσφιλές σύνθημα του πολέμου, κατά της ισχυρής Οθωμανικής δυναστείας.
Στις 20 Μαρτίου του 1821, οι Τούρκοι της Πάτρας μεταφέρουν στο κάστρο τις οικογένειές τους, όταν πληροφορούνται την επανάσταση των Καλαβρύτων.
Στις 23 Μαρτίου του 1821, οι Έλληνες χτυπούν τους Τούρκους, οι οποίοι κλείνονται στο κάστρο. Συμπλοκές στην παλιά πόλη, σκοτώνεται στο Τάσι, ο Β. Ορκουλάκος που είναι και ο πρώτος νεκρός. Εμφανίζεται στην πόλη ο Καρατζάς. Μπαίνουν στην πόλη ο Παπαδιαμαντόπουλος, ο Α. Λόντος, ο Π. Πατρών Γερμανός, ο Δ. Μελετόπουλος, ο Α. Ζαΐμης, ο Μπ. Ρουφάς κ.ά. με τα παλληκάρια τους.
Ο Π. Πατρών Γερμανός, έξω από το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου ευλογεί τα όπλα των αγωνιστών. Οι Έλληνες πολιορκούν για μέρες το απόρθητο κάστρο και φέρνουν τους Τούρκους στα όρια της παράδοσης.
Ο Γιουσούφ Σελήμ πασάς όμως, εμφανίστηκε σαν από μηχανής θεός για τους Τούρκους. Η αλήθεια είναι ότι πρόλαβε τον Μουσταφάμπεη, που είχε στείλει από τα Γιάννενα ο Χουρσίτ πασάς, για να καταπνίξει την επανάσταση.
Ο Στέφανος Θωμόπουλος, αναφέρει, πως οι δυνάμεις εκείνο τον καιρό ήταν: έλληνες 2000 οπλισμένοι άνδρες στα Καλάβρυτα, 500 στη Βοστίτσα (Αίγιο) και 1300 γύρω από την Πάτρα, τούρκοι 500 στα Καλάβρυτα, 70 στη Βοστίτσα, 1000 στην Πάτρα.
Παρότι όμως πρώτη η Πάτρα επαναστάτησε το 1821, τελευταία απελευθερώθηκε.
Η απόλυτη καταστροφή μερικές μέρες αργότερα.
Τεράστια ήταν η καταστροφή της πόλης την Κυριακή των Βαΐων στις 3 Απριλίου του 1821, με την είσοδο του Γιουσούφ Σελήμ πασά στην πόλη.
«Ενώ η Πάτρα έγινεν άλλη Τρωάς και οι πάλαι ευκατάστατοι, καθώς και όλοι εν γένει οι κάτοικοί της,… ουκ έχουν που κλίναι την κεφαλήν…», γράφει προς τη Βουλή ο Μπενιζέλος Ρούφος στις 9 Φεβρουαρίου του 1823.
Μετά την έκρηξη της Επανάστασης και ιδιαίτερα μετά την καταστροφή της Πάτρας, οι κάτοικοί της κατάφυγαν κυρίως στα Επτάνησα.
Για τα γεγονότα της Πάτρας, ο πρωθιερέας της Βρετανικής Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη R.Walsh γράφει:
«Εκείνες τις ημέρες (Απρίλιος 1821) επληροφορήθην ότι έφθασαν στην Πόλη σακιά με 2500 αυτιά από τη σφαγή των Ελλήνων της Πάτρας κι ότι μπορούσε να δει κανείς αυτά τα «πολεμικά τρόπαια, στοίβες μπροστά στην πύλη του σεραγιού».
Η περιγραφή είναι ανατριχιαστική.
«Οι Τούρκοι έκοβαν μύτες, χείλη και πηγούνια από κάθε κεφάλι που έβρισκαν μπροστά τους για να φουσκώσουν το λογαριασμό».
Πραγματική σφαγή έγινε στην πόλη της Πάτρας. Ο Πουκεβίλλ διαπιστώνει ότι ο Γκρήν, είχε τοποθετήσει 20 ένοπλους κλητήρες μπροστά στην είσοδο του προξενείου του, οι οποίοι έδιωχναν όσους έτρεχαν να του ζητήσουν άσυλο, ενώ είχε δώσει ήδη (ο Γκρήν) στον Γιουσούφ, κατάλογο με εκείνους τους Πατρινούς, οι οποίοι έπρεπε να καταδιωχθούν. Οι Τούρκοι συλλάμβαναν τους άμαχους και όσους αντιστεκόντουσαν τους έσφαζαν.
Το πρωί της επόμενης, 4 Απριλίου 1821, οι πρόξενοι της Γαλλίας της Αυστρίας και της Ισπανίας, επισκέφθηκαν τον Γιουσούφ πασά στο φρούριο. Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από πάρα πολλά πτώματα, ακέφαλα και διασκορπισμένα. Ανθρώπινο αίμα πηγμένο, γέμιζε τα ρείθρα των δρόμων. Σπασμένα έπιπλα και αντικείμενα κάθε είδους, πεταμένα στους δρόμους, έδειχναν την έκταση της λεηλασίας.
Ο Γιουσούφ, την ώρα που συζητούσε με τους πρόξενους και τους διαβεβαίωνε ότι η τάξη θα επανερχόταν στην πόλη, δεχόταν τους στρατιώτες του, οποίοι κατά το έθιμο, του παρουσίαζαν το κεφάλι του σφαγιασθέντα Έλληνα. Για κάθε ένα ο πασάς τους φιλοδωρούσε με ένα χρυσό νόμισμα.
Κατά τη διήγηση του Γάλλου πρόξενου Πουκεβίλλ, στις 17 Μαΐου 1821, οι πρόξενοι αποφάσισαν να φύγουν, αφού δεν είχαν καμία ασφάλεια στην Πάτρα και κατέφυγαν στη Ζάκυνθο. Πριν την αναχώρηση του ο Πουκεβιλλ γράφει στην πρεσβεία του στην Κωνσταντινούπολη:
«Αι Πάτραι πλέον δεν υπάρχουν. Τα προξενεία της Γαλλίας, Αγγλίας και Αυστρίας εξηφανίσθησαν. Μερικαί καλύβαι κατά την παραλίαν, τέφρα και πτώματα, ιδού τι απομένει μόνον από την πλούσιαν αυτή πόλιν. Ευτυχείς όσοι απέθανον, χωρίς να ίδουν τας φρικαλεότητος, αι οποίαι διεπράχθησαν. Η Κυριακή των Βαΐων θα μείνει σημαντική πλέον δια τα χρονικά της δυστυχίας της Ελλάδος…».
Η πόλη είναι πια ένας σωρός ερειπίων, από τις οικοδομές, 4 μόνο διασώθηκαν.
(Επτά χρόνια αργότερα το 1828 οι Γάλλοι του στρατάρχη Μαιζών, είναι εκείνοι που απελευθερώνουν την Πάτρα).
Από το βιβλίο του Νίκου Τζανάκου
«Ιωάννης Καποδίστριας, ο ιδρυτής της Νέας Πάτρας»
Εκδόσεις ‘το Δόντι’, Πάτρα 2010
Π. Πατρών Γερμανός
Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Ο άρχοντας της Πάτρας που εδωσε ολη την περιουσία του για τον αγών και αυτοθυσιάστηκε στο Μεσολόγγι κατά την έξοδο.
Ο Γιουσούφ Σελήμ Πασάς, ενώ κατευθυνόταν στην έδρα του στην Εύβοια, έμαθε στο Βραχώρι (Αγρίνιο), τη δύσκολή θέση των πολιορκημένων στην Πάτρα Τούρκων και με δική του πρωτοβουλία έσπευσε να βοηθήσει. Διέλυσε την πολιορκία της πόλης και παρέμεινε από τότε εκεί (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).
Η απώλεια του τοπικού στρατιωτικού ηγέτη, του Καρατζά (φωτογραφία από τη συλλογή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών), ήταν σημαντική.
O πρώτος ναός του Αγίου Ανδρέα. Φανταστική απεικόνιση του ζωγράφου Ι. Λιβαθινού
Ερείπια παλαιού ναού στο χώρο του ναού του Αγίου Ανδρέα. M. Pouqueville: «Greece”. Ed. Dodwell: A classical and topographical tour through Greece, during the years 1801, 1805 and 1806. (Παρίσι 1869). Συλλογή Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών
Πάτρα λίγο πριν την επανάσταση, αρχές 19ου αιώνα. Διακρίνονται τα κτίρια όπου στεγάζονταν τα προξενεία των ξένων χωρών με τις σημαίες τους. Έργο Philip James Green. Δημοσιεύεται στο: Χ. Μούλιας (επιμ.), Κορινθιακή Σταφίδα – Μια πριγκίπισσα στο διάβα των αιώνων, Έφεσος, Αθήνα 2006.
Προεπαναστατική Πάτρα, αρχές 19ου αιώνα. Χαλκογραφία σε σχέδιο S. Pomardi και χάραξη P. Parboni, από το βιβλίο “Viaggio nella Grecia fatto da Simone Pomardi negli anni 1804, 1805 e 1806 Arricchiato di tavole in rame”, Ρώμη 1820.
