Μία ιστορική νίκη κατήγαγε το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου στις βουλευτικές εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 και σχημάτισε την πρώτη αυτοδύναμη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία.
Μόλις διαφάνηκε η επικράτηση του ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές εκλογές, ο Γεώργιος Ράλλης συνεχάρη τον Παπανδρέου για τη νίκη του και τις επόμενες ημέρες έγινε ομαλά η παράδοση της εξουσίας. Επτά χρόνια μετά την αποκατάσταση των θεσμών, η ομαλή κυβερνητική αλλαγή του 1981 αποδείκνυε με τον πιο περίτρανο τρόπο την οριστική εδραίωση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου έγινε πρωθυπουργός και παρέμεινε στη θέση του έως το καλοκαίρι του 1989, οπότε ηττήθηκε από τη ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Τα ξημερώματα της 19ης Οκτωβρίου προέβη σε ένα «ιστορικό, από κάθε άποψη» διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό που μεταδόθηκε από την ΕΡΤ.
«Ελληνίδες, Έλληνες,
Απόψε κατέχομαι από βαθιά συγκίνηση. Είμαι πράγματι συγκινημένος για την μεγάλη εμπιστοσύνη που μου έχετε δείξει. Και έχω ταυτόχρονα το αίσθημα βαριάς ευθύνης, την οποία επωμίζομαι εγώ και οι συνεργάτες μου, για να πραγματώσουμε το έργο της Αλλαγής, γιατί η Αλλαγή σήμερα είναι όρος για την επιβίωση του έθνους, για την ευημερία του λαού μας. Και αισθάνομαι πραγματικά υπερήφανος που αυτή η θέση, αυτή η προοπτική για την χώρα μας, εγκρίθηκε κατά τόσο δυνατό, ισχυρό και δημοκρατικό τρόπο από την μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού.
Όπως σας είπα στις ομιλίες μου, και σε πλατείες και από την τηλεόραση, από αύριο, τις 19 του Οκτώβρη, αρχίζει η σκληρή δουλειά. Και επαναλαμβάνω αυτό που σας έχω ήδη πει: ότι για να βγει πέρα το πρόγραμμα της Μεγάλης Αλλαγής, για να ευοδωθούν επιτέλους οι μεγάλες προσδοκίες του λαού μας, θα απαιτηθεί η άμεση, ενεργός συμμετοχή σας. Θα προχωρήσουμε με σταθερά βήματα, πάντοτε ζητώντας την συναίνεσή σας, την πλατιά λαϊκή συναίνεση σε κάθε νέο μέτρο που θα πάρουμε. Και θα κάνουμε την Αλλαγή χειροπιαστή. Η Αλλαγή θα δείξει το πρόσωπό της πάρα πολύ γρήγορα, πολύ άμεσα. Θα ήθελα να τονίσω ότι θα υπάρξει συνεργασία όλων των πολιτειακών παραγόντων. Δεν πρόκειται με κανέναν τρόπο, όπως το είχαμε τονίσει και στο παρελθόν, να οδηγήσουμε την χώρα σε οποιαδήποτε περιπέτεια.
Στόχος μας, πολιτική μας, είναι η ευημερία του λαού. Είναι η εθνική υπερηφάνεια και η κοινωνική δικαιοσύνη. Είμαστε αποφασισμένοι να εκτελέσουμε το πρόγραμμά μας κατά γράμμα, γιατί μας δώσατε αυτό που ζητούσαμε. Μας δώσατε ισχυρή, αυτοδύναμη πλειοψηφία στην Βουλή των Ελλήνων, ώστε να μπορέσουμε δίχως δισταγμούς και δίχως αναστολές, να προχωρήσουμε στην πραγμάτωση της Αλλαγής. Και σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου γιατί μας δώσατε αυτήν την ευκαιρία. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι θα μείνουμε στις επάλξεις αυτού του αγώνα για την Νέα Ελλάδα, που όλοι προσδοκούμε. Μιαν Ελλάδα που θα ανήκει στον λαό της, μιαν Ελλάδα που θα την διαφεντεύει ο λαός της. Απόψε γιορτάζουμε την νίκη. Πρώτα απ' όλα των δημοκρατικών θεσμών, που καταξιώθηκαν στις 18 του Οκτώβρη του 1981.
Γιορτάζουμε την νίκη της Αλλαγής. Και θα'θελα να σας παρακαλέσω, μέσα στην γιορτή σας και στην χαρά σας, να μην ξεχάσετε πως το ΠΑΣΟΚ είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων, πως το ΠΑΣΟΚ ζητά τώρα από τον λαό μας συμφιλίωση. Λήθη στο παρελθόν: όλοι μαζί εμπρός για το μεγάλο, αξιόλογο έργο της οικοδόμησης της Νέας Ελλάδας. Γεια σας, ευχαριστώ, και να ξέρετε πως θα τιμήσω το μεγάλο συμβόλαιο τιμής, που συνήψα τόσα χρόνια μαζί σας».
Ήταν μόλις επτά χρόνια μετά την ίδρυση του κόμματος από τον Ανδρέα Παπανδρέου, στις 3 Σεπτεμβρίου 1974. Συνθήματά του ήταν «Εδώ και τώρα αλλαγή», «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» και «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο».
Οι εκλογές διεξήχθησαν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής του Ν. 626/1977 και το ΠΑΣΟΚ τις κέρδισε με το 48,06% των ψήφων και 172 έδρες, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση. Η Νέα Δημοκρατία με 35,88% κέρδισε 115 έδρες και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας με 10,93% 13 έδρες.Για τον Ανδρέα Παπανδρέου η ημερομηνία των εκλογών ήταν συναισθηματικά φορτισμένη, καθώς ακριβώς 37 χρόνια πριν, στις 18 Οκτωβρίου 1944, ο πατέρας του Γεώργιος Παπανδρέου είχε εισέλθει απελευθερωτής στην Αθήνα ως Πρωθυπουργός της ελεύθερης ελληνικής κυβέρνησης (στην οποία συμμετείχαν και υπουργοί του ΕΑΜ), έχοντας υψώσει τη γαλανόλευκη στην Ακρόπολη. Στη συνέχεια εκφώνησε τον ιστορικό «λόγο της απελευθέρωσης» στην Πλατεία Συντάγματος, ενώ οι Αθηναίοι τον αποθέωναν. Η 18η Οκτωβρίου 1944 ήταν η κορυφαία στιγμή του Γεωργίου Παπανδρέου και η 18η Οκτωβρίου 1981 η κορυφαία στιγμή του γιου του.Όπως έγραφε ο διεθνής Τύπος και όπως συνομολογήθηκε από κάθε πολιτική και κοινωνική πλευρά, οι εκλογές της 18.10.1981 υπήρξαν ένα «πρότυπο γνησιότητας και ειλικρίνειας της εκφράσεως του Ελληνικού Λαού». Για πρώτη φορά έγινε χρήση υπολογιστών και διαφωτιστικών εντύπων για τους δικαστικούς αντιπροσώπους. Επίσης, για πρώτη φορά έγινε ανάλυση κατά τη διάρκεια των εκλογών των γενικών αλλά και των μερικών αποτελεσμάτων με εικόνες. Ταυτόχρονα έγιναν ακριβείς μετρήσεις για τον χρόνο που θα χρειάζονταν οι ψηφοφόροι να ψηφίσουν και τη «ροή τους στο τμήμα τους».
Την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκαν και οι εκλογές για την Ευρωβουλή, που και αυτές διεξήχθησαν με απόλυτη ομαλότητα. Δυτικό πρακτορείο έγραφε: «οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν κατά μοναδικόν και άψογο τρόπον» γιατί «υπήρχαν πολλά και λεπτά θέματα να αντιμετωπιστούν».
Στις ταυτόχρονες ευρωεκλογές, το ΠΑΣΟΚ λαμβάνει 40,12% και 10 έδρες, η Νέα Δημοκρατία 31,34% και 8 έδρες, το Κ.Κ.Ε. 12,84% και 3 έδρες, το Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού 5,30% και 1 έδρα, το ΚΟΔΗΣΟ-ΚΑΕ 4,26% και 1 έδρα και το Κόμμα Προοδευτικών 1,96% και 1 έδρα.
Το ΠΑΣΟΚ συμμετείχε για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του 1974, αποσπώντας ποσοστό 13,5%, που αντιστοιχούσε σε 15 βουλευτές. Την εκλογική επιτυχία ακολούθησε μία τάση εσωστρέφειας και εκκαθαρίσεως των αντιφρονούντων στοιχείων.
Την άνοιξη του 1975 διαγράφηκε από το κόμμα μία ομάδα τροτσκιστών, η οποία ίδρυσε αργότερα την τροτσκιστική οργάνωση Ξεκίνημα, ενώ ακολούθησε και η διαγραφή των περισσότερων στελεχών που προέρχονταν από τη Δημοκρατική Άμυνα.
Μεταξύ αυτών ήταν και οι Νίκος Κωνσταντόπουλος και Σάκης Καράγιωργας, οι οποίοι ίδρυσαν μετέπειτα τη Σοσιαλιστική Πορεία. Στις βουλευτικές εκλογές του 1977 το ΠΑΣΟΚ διπλασίασε το ποσοστό του και εξέλεξε 92 βουλευτές, καταλαμβάνοντας τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
1981-1989: Κυβέρνηση
Τον Οκτώβριο του 1981 το ΠΑΣΟΚ, έπειτα από μία φορτισμένη προεκλογική περίοδο, με το σύνθημα «Αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες», κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές με ποσοστό 48% και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία με 173 βουλευτές, σχηματίζοντας την πρώτη αυτοδύναμη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε και τις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα, με 40,12% και δέκα ευρωβουλευτές. Το 1982 διαγράφεται από το ΠΑΣΟΚ ο γραμματέας Οργανωτικού του κόμματος, Νίκος Καργόπουλος. Μαζί με άλλα στελέχη του Γραφείου Οργανωτικού ίδρυσαν το Αγωνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας.Τον ίδιο χρόνο διαγράφτηκε και ο βουλευτής του κόμματος Στάθης Παναγούλης, ο οποίος ίδρυσε την Ενιαία Σοσιαλιστική Παράταξη Ελλάδας.
Τον Μάιο του 1984 διεξήχθη το 1ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, παρουσία του Γιασέρ Αραφάτ και της χήρας του Αλιέντε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μίλησε για τρεις ώρες και στο τέλος επανεξελέγη δια βοής ομόφωνα πρόεδρος του κόμματος. Εξελέγη επίσης και η πρώτη Κεντρική Επιτροπή. Στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους το ΠΑΣΟΚ βγήκε πρώτο, με ποσοστό 41,58% και δέκα ευρωβουλευτές.
Τον Ιούνιο του 1985, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε εκ νέου τις βουλευτικές εκλογές, με ποσοστό 45%, εξέλεξε 161 βουλευτές και σχημάτισε και πάλι αυτοδύναμη κυβέρνηση. Το 1986 διαγράφηκε από το κόμμα ο Γεράσιμος Αρσένης, επί σειρά ετών υπουργός Οικονομικών των κυβερνήσεων Παπανδρέου. Ένα χρόνο αργότερα ίδρυσε το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Τον Οκτώβριο του 1989, ωστόσο, επανήλθε στο ΠΑΣΟΚ. Το 1988, αποχωρούν οι Τάσος Ιντζές και Βασίλης Φίλιας και ιδρύουν τη Σοσιαλιστική Ένωση. Το 1989 εντάχθηκαν στο Συνασπισμό.
Η αναπτυξιακή στρατηγική που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα από τις κυβερνήσεις ΠΑ.ΣΟ.Κ. την περίοδο 1984 - 1990 χαρακτηρίστηκε κυρίως από τη μεγάλη διασπορά των διαθέσιμων πόρων σε μικρά έργα υποδομής σε ολόκληρη τη χώρα. Η πολιτική αυτή στήριξε την οικονομική δραστηριότητα και διευκόλυνε τη βελτίωση του επιπέδου ζωής στις αγροτικές και περιμετρικές περιοχές. Αναβάθμισε το επαρχιακό δίκτυο μεταφορών και ενίσχυσε τον εκσυγχρονισμό των μικρών γεωργικών επιχειρήσεων και την ίδρυση ξενοδοχείων μικρού και μεσαίου μεγέθους σε πολλές περιοχές.
Το 1989, περίοδο μεγάλης πολιτικής έντασης, λόγω του οικονομικού σκανδάλου Κοσκωτά, και με τον ιδρυτή του ασθενή, το ΠΑΣΟΚ έχασε τις εκλογές του Ιουνίου του 1989 καθώς και τις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε αποχωρήσει από το κόμμα ο Αντώνης Τρίτσης, κορυφαίο στέλεχος και υπουργός των κυβερνήσεων Παπανδρέου, ιδρύοντας το Ελληνικό Ριζοσπαστικό Κίνημα.
