Όπως είναι γνωστό η Πάτρα, παρότι ήταν από τις πρώτες πόλεις που επαναστάτησαν το 1821, δεν κατάφερε να απελευθερωθεί από τους Τούρκους παρά επτά χρόνια αργότερα, το 1828 και μάλιστα μετά από την παρέμβαση των Γάλλων.
Ο εμφύλιος στην Ελλάδα είχε σχεδόν εξαϋλώσει την προσπάθεια απελευθέρωσης της χώρας, της επανάστασης του 1821, ο Ιμπραήμ είχε κατακτήσει, καταστρέψει και ερημώσει σχεδόν όλη την Πελοπόννησο, το Μεσολόγγι είχε πέσει. Οι Αιγύπτιοι ανερχόμενη αυτοκρατορία εκείνη την εποχή σκόπευαν να προσαρτήσουν την Πελοπόννησο στη νέα αυτοκρατορία. Καμία ελληνική δύναμη δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τούρκους και αιγύπτιους. Οι μεγάλες δυνάμεις διείδαν αυτόν τον κίνδυνο ιδιαίτερα τον εμπορικό τους αποκλεισμό και παρενέβησαν αρχικά με τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο, ενώ καταλυτικό ρόλο έπαιξε και ο ρωσοτουρκικός πόλεμος.
Το ελληνικό κράτος που είχε παραλάβει ο Καποδίστριας ήταν η Αίγινα, το Ναύπλιο, ο Πόρος, ο Ισθμός της Κορίνθου, η περιοχή ανάμεσα στα Μέγαρα και στην Ελευσίνα και μερικά νησιά του Αιγαίου. Η παρέμβαση και η βοήθεια από ξένους για να ελευθερωθεί η Ελλάδα έμοιαζε μονόδρομος.
Η εκστρατεία των Γάλλων ήταν απόρροια της απόφασης των τριών δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας η οποία πάρθηκε στο Λονδίνο όπου υπογράφτηκε και το γνωστό 7/19 Πρωτόκολλο.
Αναφερόταν σχετικά: «Να σταλεί όσον τάχος, εις την Πελοπόννησον σώμα στρατιωτικόν, δια να πολιορκήσει αυστηρώς το στράτευμα του Ιμπραήμ. Να προσκληθεί η Α.Μ. ο Βασιλεύς της Γαλλίας να αναλάβει μόνος του την εκτέλεσιν του μέτρου τούτου εξ ονόματος των τριών αυλών, διότι η μέν Αγγλία έχει αιτίας, αι οποίαι την εμποδίζουν να δώσει το ανάλογον εις την επιχείρησιν αυτήν μέρος της, η δε Ρωσία δεν θέλει να παροξύνει περισσότερον εις τας σημερινάς περιστάσεις την Τουρκίας, με την παρουσίαν στρατιωτικών δυνάμεων εις την Ελλάδα. Να λάβουν οδηγίες τα Γαλλικά στρατεύματα να αναχωρήσουν από την Πελοπόννησον άμα….»
Η τρίτη Γαλλική Μεραρχία, του εκστρατευτικού σώματος υπό τον Μαιζών, αποβιβάσθηκε στην Πάτρα, στις 3 (4;) Οκτωβρίου του 1828.
Ο Στρατηγός Μαιζών
Τα πλοία της στρατιάς του Μαιζών, αφού προηγουμένως είχαν καταπλεύσει στην Κορώνη, Μεθώνη και Ναυαρίνο (Πύλο), έπιασαν απέναντι από το ναό του Αγίου Ανδρέα. Οι Γάλλοι κατά τον ίδιο τον Μαιζών, αποβιβάστηκαν στην Πάτρα, στις 4 Οκτωβρίου. Ο Τριανταφύλλου αναφέρει στις 3 Οκτωβρίου και πως την επομένη ημέρα ο στρατηγός Σνάινερ δέχθηκε στην Άνθεια μια μικρή τουρκική στρατιωτική αντιπροσωπεία, σταλμένη από το φρούραρχο Χατζή Αβδούλ αγά και μαζί τους προξένους της Αγγλίας και της Γαλλίας στην Πάτρα. Ο Σνάιντερ τους ζήτησε να δεχθούν δίχως κανένα διάλογο την ίδια συνθήκη παράδοσης του φρουρίου του Ναυαρίνου. Οι Τούρκοι ζήτησαν χρόνο για να διαβιβάσουν την αξίωση. Δύο μέρες αργότερα ο Σνάιντερ αντιλήφθηκε πως δεν σκόπευαν να παραδώσουν το φρούριο. Προώθησε ένα μέρος των δυνάμεων του στην πόλη και έδωσε στους Τούρκους 24ωρη προθεσμία για να συνθηκολογήσουν.
Τελικά στις 7 Οκτωβρίου το βράδυ, όταν άρχισε να σκοτεινιάζει, ανάπτυξε ένα τάγμα πεζικού στις παρυφές του κάστρου, με σκοπό να ενεργήσει έφοδο. Οι τούρκοι τελικά άνοιξαν τις πύλες του φρουρίου. Οι Γάλλοι μπήκαν στο κάστρο στις 7 το βράδυ και ύψωσαν την αγγλική, τη γαλλική και τη ρώσικη σημαία όπως μας πληροφορεί ο Μανζάρ. Η ελληνική σημαία υψώθηκε αμέσως μετά την αποχώρηση των γάλλων και αυτό έγινε από το φιλέλληνα φρούραρχο της Πάτρας, επί Καποδίστρια, Νικολάι Ράικο.
Αναφέρει ο Τριανταφύλλου. «Η μοιραία ημέρα για τους Τούρκους των Πατρών είναι η 7η Οκτωβρίου του 1828 όταν παραδίδουν το φρούριον….. Αι Ελληνικαί άρχαί εγκαθίστανται την ίδια ημέρα…»
Την παράδοση του φρουρίου της Πάτρας υπέγραψαν από τους Γάλλους, ο ταγματάρχης ιππότης Λοστέντ, ο λοχαγός Λιεφρουά και ο υπολοχαγός κόμης Φουκώντ και από τους Τούρκους ο διοικητής του κάστρου Χατζή Αβδούλ Αγάς, ο ηγέτης των τουρκοπατρινών Χατζή Ασαδίκ, ο μουφτής της πόλης Χατζή Αχμέτ και ο αρχηγός των Λαλαίων Φειζούλ Αγάς. Στο κείμενο της συνθήκης γραφόταν πως η παράδοση ίσχυε και για το φρούριο στο Ρίο αλλά όπως γνωρίζουμε κάτι τέτοιο δεν συνέβη.
Η παράδοση του φρουρίου στο στρατηγό Σνάιντερ
Ο ίδιος ο Μαιζών (ο οποίος δεν ήταν παρών τις ημέρες της απελευθέρωσης, ήρθε στην Πάτρα στις 23 Οκτωβρίου).
Το θέαμα της ερήμου και της κατεστραμμένης υπαίθρου, περιγράφεται από τους Γάλλους στρατιωτικούς, ως συγκινητικό. Ο Μανζάρ γράφει, ότι η Πάτρα ήταν μια ερημιά, όπου δεν έβλεπες παρά μόνο στάχτες. Ούτε ίχνος δένδρων. Το 1828, απέμειναν τέσσερα σπίτια όρθια, η πεδιάδα παρουσίαζε εικόνα κεφαλής κουρεμένου νεοσύλλεκτου, κατά τους Μανζάρ, Πουκεβίλ. Η Πάτρα ήταν γεμάτη από ένα σωρό ερειπίων. Είχε ολοκληρωτικά καταστραφεί, τίποτα δεν θύμιζε το παρελθόν της.
Διευθύναμε τα βήματά μας προς το κάστρο
Όπως γράφει μάλιστα ο Μανζάρ:
«Διευθύναμε τα βήματά μας προς το κάστρο. Ο μακρύς και στενός δρόμος που οδηγούσε σ΄αυτό ήταν πλημμυρισμένος από Τούρκους που κατέβαιναν με τις γυναίκες τους. ….. Το κάστρο απέχει δέκα λεπτά από την ακρογιαλιά. Είναι καλά οχυρωμένο, τριγυρισμένο με τείχη φαρδιά και γερά. Εμπρός από τα τείχη και σχεδόν τριγύρω από το κάστρο βρίσκεται ένας μεγάλος αριθμός πραγματικών καλυβιών. Σχηματίζουν ένα δρόμο αξιοπρόσεχτο για τη βρωμιά του και την δυσωδία του. Αυτά τα καλύβια είχαν χτιστεί πάνω από μια τάφρο που είχε ανοιχτεί στα ριζά των τειχών του κάστρου και είχε γεμίσει με κοπριά Το πάτωμα καμωμένο από σανίδια και κλαδιά ήταν σκεπασμένο με όμορφα χαλιά πάνω στα οποία οι Τούρκοι ξάπλωναν τεμπέλικα, απασχολημένοι άλλοι να καπνίζουν τις πίπες τους κι άλλοι να κόβουν και να πουλάνε καπνό. Άλλοι πάλι έφτιαχναν παπούτσια και πέδιλα, άλλοι καφέ, άλλοι έπαιζαν κιθάρα. Σχεδόν όλοι ψειρίζονταν, γιατί οι ψείρες αφθονούσαν στις βρώμικες και θλιβερές κατοικίες τους. Στο τέρμα του μακρινού και βρώμικου δρόμου, είναι η κυρία είσοδος του κάστρου. Βλέπει κανείς ένα δέντρο αξιοπρόσεχτο για το πάχος του και την ηλικία του. Είναι ένας όμορφος πλάτανος που σκιάζει μια πηγή που τροφοδοτείται από τα νερά των υδραγωγείων. Είναι σχεδόν ο μόνος δρόμος που γλίτωσε από τη βαρβαρότητα των Τούρκων και των Αιγυπτίων που κατέστρεψαν κάθε τι που το χέρι ανθρώπου μπορεί να καταστρέψει. Ξερίζωσαν από το έδαφος των Πατρών τη ρωμαλέα εκείνη βλάστηση με την οποία μια μακρόχρονη γονιμότητα, κι αυτήν την περίφημη παραθαλάσσια θέση, που θα του αποδώσουν πολύ περισσότερα από αυτά που είχε χάσει. Θα ξαναγυρίσει σύντομα, αν κρίνουμε από την καταπληκτική ανάπτυξη που πήρε από τότε που ήρθαν οι Γάλλοι, εκείνο που ήταν άλλοτε, το πιο πλούσιο λιμάνι της Πελοποννήσου».
Η περιγραφή του Μανζάρ, επιβεβαιώνει πως στην ουσία δεν υπήρχε πόλη, τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης.
Τα Γαλλικά στρατεύματα αναχώρησαν από την Πάτρα το Μάιο του 1829.
Βιβλιογραφία
Κώστας Τριανταφύλλλου ‘ Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών’, Εκδόσεις Π. Κούλη, Πάτρα 1995.
Βασίλη Λάζαρη ‘Καποδιστριακή Πάτρα’, Εκδόσεις ‘περί τεχνών’, Πάτρα 2002.
Νίκος Τζανάκος ‘Ιωάννης Καποδίστριας, ο ιδρυτής της νέας Πάτρας, Εκδόσεις ‘το Δόντι’, Πάτρα 2010.
Νίκος Τζανάκος ‘Η Γαλλική εκστρατεία στο Μοριά και ο στρατάρχης Μαιζών’, Εκδόσεις ‘Πικραμένος’ Πάτρα 2016
