Αυτές τις μέρες συζητείται στη Βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας με τίτλο «Ρυθμίσεις για την ανώτατη εκπαίδευση, την έρευνα και άλλες διατάξεις». Περιλαμβάνει ρυθμίσεις για τη διοίκηση, τα μεταπτυχιακά και την έρευνα.
Το μέρος για την έρευνα καταρτίζεται σε συνεννόηση με τη Σύνοδο των Πρυτάνεων, κάτι σπάνιο, που μαρτυρά τη διάθεση του υπουργείου. Εδώ θα εστιάσω στα άλλα σημεία για να δω αν χρειάζονται και αν είναι θετικές.
Δύο διαπιστώσεις που εξηγούν τα πάθη και τη δυσχέρεια εκσυγχρονισμού των ΑΕΙ. Οι αλλαγές είναι συνήθως ετεροχρονισμένες, έπειτα από κρίσεις. Προβλήματα χρονίζουν και προκαλούν αρρυθμίες. Γιατί; Είτε γιατί κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε είτε για να απαξιώσουμε τον πολιτικό αντίπαλο. Χρειάζονται σήμερα αλλαγές; Οχι, απαντούν κάποιοι.
Δημοσιογράφος γράφει στο «Βήμα»: «Γνωρίζει επίσης (ο κ. Γαβρόγλου) την πλήρη ακινησία και οπισθοδρόμηση που είχε φέρει στα πανεπιστήμια ο νόμος πλαίσιο του ΠΑΣΟΚ, τον οποίο το ίδιο το ΠΑΣΟΚ τον απαρνήθηκε.
Και προσπάθησαν να τον αλλάξουν τόσο η κυρία Γιαννάκου, όσο (κυρίως) η κυρία Διαμαντοπούλου, η οποία μάλιστα έβαλε τις βάσεις με διακομματική συναίνεση ενός πραγματικά εξωστρεφούς ελληνικού Πανεπιστημίου». Κείμενο ανιστόρητο, που αγνοεί ακόμη ότι η κ. Γιαννάκου άσκησε έντονη κριτική στον νόμο Διαμαντοπούλου. Αλλοι υπέρμαχοι της ίδιας άποψης είναι πιο προσεκτικοί. Κάνουν λόγο για «βεβιασμένη νομοθέτηση».
Αλλαγές χρειάζονται. Ο νόμος Διαμαντοπούλου, νεκροζώντανος από τη μέρα που ψηφίστηκε, τροποποιήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, έγινε αγνώριστος. Επασχε σε πλείστα σημεία: ο ρόλος των Συμβουλίων Ιδρύματος ασαφής, η σύνθεση των πρυτανικών αρχών δυσλειτουργική, η σύνθεση και ο ρόλος της Συγκλήτου προβληματικοί. Πού πρέπει να εδράζονται οι ρυθμίσεις ώστε να αποβούν θετικές;
Σε αρχές αντλημένες και από τη διεθνή εμπειρία. Αρχές λειτουργικές βασισμένες σε αξίες και σε υλοποιήσιμους στόχους. Ενδεικτικά. Πρέπει να συμμετέχουν όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας στη διοίκηση;
Η απάντηση οφείλει να είναι σε επίπεδο αρχών. Οχι σύμφωνα με τα γούστα μας όπως προτείνει, σύμφωνα με την «Καθημερινή», συνάδελφος συνταγματολόγος: «Υπάρχει σοβαρό θεσμικό πρόβλημα με τον συνδικαλισμό στην Ελλάδα. Ειδικά ο φοιτητικός συνδικαλισμός κάνει μεγάλη ζημιά».
Διεθνής εμπειρία. Δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο, συνυπάρχουμε με άλλους, μαθαίνουμε από αυτούς. Ομως προσοχή. Ούτε άκριτοι μιμητές ούτε επιλέγουμε ό,τι βολεύει.
Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) οι φοιτητές συμμετέχουν στη διοίκηση σε ποσοστό 10 με 15%. Από το 2001 η Ενωση Ευρωπαίων Φοιτητών (συμμετέχουν φοιτητές από παντού πλην ημών), συνεργάζεται αγαστά με την Ενωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων. Θα στερηθούν το δικαίωμα συμμετοχής οι Ελληνες γιατί δεν συμμετέχουν;
Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις είναι ενδεδειγμένες; Οι πολέμιοι εστιάζουν σε τέσσερα σημεία: Κυρίως στις διατάξεις για τα μεταπτυχιακά που βάζουν όρια στα δίδακτρα και στις αμοιβές των καθηγητών, στη συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση, στο άσυλο και τον τρόπο εκλογής των αντιπρυτάνεων. Μιλάνε για υπερ-παρεμβατισμό και κατάλυση του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ.
Αξιολογώ τις ρυθμίσεις με γνώμονα τους στόχους του νομοσχεδίου: προάγουν τη δημοκρατία και την ακαδημαϊκότητα; Είναι διοικητικά αλυσιτελείς; Συμβάλλουν στη διεθνοποίηση των ΑΕΙ;
■ Δημοκρατία – ακαδημαϊκότητα. Στόχος του νομοσχεδίου είναι η δημοκρατία-ακαδημαϊκότητα. Με τον όρο δημοκρατία νοούνται δύο πράγματα. Να αποφασίζει ο θεσμός για τον εαυτό του, τα μέλη του να μετέχουν στις αποφάσεις.
Η Σύγκλητος αναγορεύεται ξανά στο κεντρικό όργανο λήψης των αποφάσεων, συναπαρτίζεται από τους εκπρόσωπους όλης της κοινότητας. Τα ΑΕΙ καλούνται να καταρτίσουν οργανισμούς και εσωτερικούς κανονισμούς. Ορισμένοι, όπως η αξιωματική αντιπολίτευση, θεωρούν ότι το νομοσχέδιο κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, πλήττει το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ.
Θαρρώ ότι αναφέρονται κυρίως στις ρυθμίσεις στα μεταπτυχιακά και το πλαφόν στις πρόσθετες απολαβές των καθηγητών. Μπορούν τα μεταπτυχιακά να λειτουργήσουν ως έχουν σήμερα; Δεν θα έπρεπε ΑΕΙ και πολιτικές δυνάμεις να καταθέσουν προτάσεις;
Στο δίπτυχο δημοκρατία – ακαδημαϊκότητα το νομοσχέδιο εντοπίζει προβλήματα, προτείνει λύσεις. Από τη σκοπιά αυτή συνιστά πρόοδο. Διατυπώνω δύο προβληματισμούς. Η συμμετοχή των φοιτητών είναι χαμηλότερη απ’ ό,τι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, Κάποιες ρυθμίσεις για τα μεταπτυχιακά (ποσοστό υποτρόφων, συμμετοχή καθηγητών από τα ιδρύματα) θα μπορούσαν να είναι πιο ευέλικτες ώστε να μην πληγούν προγράμματα με μικρό αριθμό φοιτητών.
■ Διοίκηση Το νομοσχέδιο αναγορεύει τη Σύγκλητο σε κυρίαρχο σώμα, επαναφέρει το Πρυτανικό Συμβούλιο ως εκτελεστικό όργανο, με πρόσθετες αρμοδιότητες, καταργεί το Συμβούλιο Ιδρύματος και εισάγει ένα νέο θεσμό, το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Ερευνας (ΑΣΑΕΕΕ) με στόχο συμπράξεις ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων σε επίπεδο περιφέρειας και τη χάραξη στρατηγικής στην έρευνα. Εκτός από τα ΑΣΑΕΕΕ προτείνεται η εκλογή των αντιπρυτάνεων σε χωριστά ψηφοδέλτια.
Η κριτική εδώ είναι περιορισμένη και αναμενόμενη. Εντοπίζεται στην εκλογή των αντιπρυτάνεων και λιγότερο στο ΑΣΑΕΕΕ. Πρόκειται για νεωτερισμούς που θέλουν χρόνο για να φανεί αν είναι πετυχημένοι.
Μένω στη «φιλοσοφία» τους. Στόχος είναι η συνεργασία καθηγητών διαφορετικών προσανατολισμών και οι συμπράξεις ΑΕΙ σε περιφερειακό επίπεδό. Αν πετύχουν -πράγμα που εξαρτάται από μας- θα αλλάξουν μια κουλτούρα μη συνεργασίας και έτσι θα συμβάλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας.
■ Διεθνοποίηση. Το νομοσχέδιο θίγει δύο καίρια ζητήματα φέρνοντας εγγύτερα τα ελληνικά ΑΕΙ με αυτά του ΕΧΑΕ και του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας (ΕΧΕ). Κατά πρώτον, με τη συνεργασία με ΑΕΙ της αλλοδαπής σε επίπεδο μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών. Κατά δεύτερον, με την τόνωση της «κοινωνική διάστασης» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θεμελιώδη στόχο του ΕΧΑΕ.
Στο πρώτο ζήτημα έγιναν τελευταία βήματα. Στο δεύτερο ελάχιστα. Μηδαμινή παραμένει η πρόνοια για τους φοιτητές. Τα άρθρα περί δανείων στον νόμο Διαμαντοπούλου έμειναν ανενεργά. Ευτυχώς τελευταία δόθηκαν υποτροφίες σε νέους ερευνητές και φέτος, ύστερα από χρόνια, υποτροφίες από το ΙΚΥ, σε προπτυχιακούς.
Στο νομοσχέδιο υπάρχει μέριμνα ώστε τα δίδακτρα (τέλη εγγραφής) να είναι λογικά και να δίνονται υποτροφίες. Θα ήταν καλύτερο να έχουμε τυπικά τέλη, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά αυτό απαιτεί γενναιόδωρη κρατική συνδρομή.
Το νομοσχέδιο κινείται και εδώ στη σωστή κατεύθυνση. Προσθέτω ότι το κράτος οφείλει να επενδύσει στην εκπαίδευση και, σε συνέργεια με τα ΑΕΙ, να συνδράμουν τους φοιτητές χωρίς να μετακυλίει ο ένας στον άλλο την ευθύνη.
Εν κατακλείδι, το νομοσχέδιο θίγει ζητήματα που κρύβαμε κάτω από τα χαλί, όπως τα μεταπτυχιακά, προτείνει ρυθμίσεις. Πολλές κυρίως σε θέματα δημοκρατικής λειτουργίας και διοίκησης είναι εύστοχες, άλλες θα κριθούν στην πράξη, άλλες, όπως οι υποτροφίες και η αξιολόγηση των μεταπτυχιακών, μπορούν να γίνουν πιο ευέλικτες ώστε να αποφευχθούν ανεπιθύμητες παρενέργειες. Τι χρειάζεται; Αυτιά ανοιχτά στον διάλογο.
