Πόλεμος εἶναι ἡ «φυσικὴ κατάσταση» τῆς ὕλης γιὰ τὴν ἐπιβολὴ καὶ ἐπιβίωση τῆς ἰσχυρότερης δομῆς. Κάθε τὶ ποὺ γεννιέται εἶναι ἀποτέλεσμα προηγούμενων σχηματισμῶν ποὺ ἀνταγωνίσθηκαν στὸ παρελθόν. Είναι γνωστή η ρήση τού Ηρακλείτου από τα γυμνασιακά μας χρόνια ακόμα, και μετά από τόσα, τολμώ να πω, πως μας άφηνε μια πολεμοχαρή σκέψη αναφορικά με την «ακατανόητη» θέση του μεγάλου Εφέσιου Έλληνα φιλοσόφου. Τι όμως πραγματικά εννοεί ο Ηράκλειτος με αυτή τη ρήση;
Η φιλοσοφική φράση του Ηράκλειτου που κατέστη σπουδαίο γνωμικό ως παρηχητική έκφραση "πόλεμος πάντων πατήρ" χρησιμοποιείται σήμερα ευρύτατα σ' όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες (οικονομία, εμπόριο κ.λπ.) ως αγώνας επιβίωσης, όχι απαραίτητα με όπλα. Ο Ηράκλειτος θεωρεί τον πόλεμο ως δημιουργική δύναμη: η σύγκρουση στοιχείων επιφέρει τη δημιουργία νέων στοιχείων. Από το μείγμα των διαφόρων στοιχείων εξαρτάται η μορφή ή η σύνθεση των νέων. Όλη η φράση είναι: «Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι, πάντων δὲ βασιλεύς, καὶ τοὺς μὲν θεοὺς ἔδειξε τοὺς δὲ ἀνθρώπους, τοὺς μὲν δούλους ἐποίησε τοὺς δὲ ἐλευθέρους» («Ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων, ο βασιλεύς πάντων, και άλλους κατέστησε θεούς και άλλους ανθρώπους, άλλους έκανε δούλους κι άλλους ελεύθερους»).
Με τη φράση «πόλεμος πάντων πατήρ», ο Ηράκλειτος, θέλει να πει ότι δεν γίνεται πόλεμος μόνο μεταξύ των ανθρώπων με τα όπλα, αλλά καθημερινός φυσικός και κοινωνικός πόλεμος, μεταξύ των δυνάμεων και αντιθέσεων στη κοινωνία μας. Έτσι ο πόλεμος είναι βασικό στοιχείο της ζωής. Είναι αγώνας επιβίωσης. Μια αέναη σύγκρουση που οδηγεί σε ένα αέναο γίγνεσθαι. Με συνεχή δημιουργία νέων πραγμάτων και καταστάσεων!
Ο Καζαντζάκης το έπιασε το νόημα ‘πόλεμος η ζωή και ο κόσμος το πεδίον της μάχης…’ μας λέει στην Ασκητική
Όμως ποιος ο ρόλος των πολέμων με τα όπλα;
Ο επιθετικός, κατακτητικός πόλεμος από αρχαιοτάτων χρόνων έχει αίτια κυρίως οικονομικά. Διεξάγετε για την προμήθεια πρώτων υλών, για την εξεύρεση νέων αγορών και αρκετές φορές για την υποδούλωση Ελευθέρων Λαών. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, τα βαθύτερα αίτια της παθογένειας του πολέμου είναι η ριζωμένη στο εσωτερικό του ανθρώπου η «πλεονεξία» και η ακόρεστη «δίψα για εξουσία και επικράτηση σε άλλους Λαούς». Ο πολεμοχαρής βούλεται , επιθυμεί διακαώς ξένα πράγματα, πάντα θέλει περισσότερα και ποτέ δεν ικανοποιείτε με ότι έχει. Η βουλητική του ενέργεια γίνεται βουλιμία για πρώτες ύλης, άφθονα πλούτη, απληστία και δούλους. Παράλληλα υποχωρεί σαυτόν η συνείδηση, η εσωτερική φωνή, η εσωτερική όραση των πνευματικών του λειτουργιών (κρίσης, μνήμης, αντίληψης, λογικής).
Βέβαιο είναι ότι, τα αποτελέσματα κάθε πολέμου είναι καταστροφικά για όλους τους εμπλεκόμενους. Με την έννοια «πόλεμος», ο Ηράκλειτος εκφράζει μια αρμονία, ως μορφή παγκόσμιας δικαιοσύνης. Η μόνιμη αντιπαράθεση κάθε όψης της πραγματικότητας με την αντίθετή της, γεννά μια ισορροπία που δεν επιτρέπει σε κανένα στοιχείο να καταχραστεί αδίκως τα άλλα.
Ποια όμως είναι η σημερινή πραγματικότητα; Υπάρχει μια αρμονία, ως μορφή παγκόσμιας δικαιοσύνης; Οι συνεχείς αντιπαλότητες και μόνιμες αντιπαραθέσεις των τελευταίων δεκαετιών και μάλιστα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, έχουν δημιουργήσει μια παγκόσμια ισορροπία που δεν επιτρέπει σε κανένα στοιχείο να καταχραστεί αδίκως τα άλλα; Είναι η παγκόσμια κοινωνία σε μια αέναη ισορροπία και ειρήνη; Φοβάμαι ότι όλοι διαπιστώνουμε, χωρίς καμμιά αμφιβολία ότι τίποτα από τα προαναφερθέντα δεν ισχύουν σήμερα στον κόσμο.
Σήμερα βιώνουμε τις διάφορες μορφές πολέμου που τρομάζουν την παγκόσμια κοινότητα. Επιτρέψτε μου να αναφέρω ονομαστικά μερικά παραδείγματα: Ο πόλεμος: στην ανήθικη χρήση προηγμένων τεχνολογιών, κατά της διαφθοράς, κατά της φτώχιας, κατά της κακής παγκοσμιοποίησης, κατά της καταστροφής της φύσεως, κατά της βίας, κατά του ανθελληνισμού, για να σώσουμε τα παιδιά μας και κάθε άλλη προσπάθεια για μια παγκόσμια κοινωνία που να έχει ειρήνη, ευημερία και αέναη ισορροπία. .
Πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε τι θέλουμε για το μέλλον του κόσμου!
Εκεί που πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη βάση επί του θέματος αυτού, είναι ότι ο Ηράκλειτος θεωρεί τον πόλεμο ως βασικό στοιχείο της ζωής! γιατί όπως λέει: «πάντα γίνεσθαι καθ’ εἱμαρμένην καί διά τῆς ἐναντιοδρομίας ἡρμοσθαι τά ὂντα…». Έχει την άποψη λοιπόν, πως όλα γίνονται «διά τῆς ἐναντιοδρομίας» και ότι αυτή αποτελεί σταθερή εκδήλωση της ύπαρξης.
Η διδασκαλία τού Ηρακλείτου είναι η διαλεκτική του κόσμου καθώς σύμφωνα με αυτόν η λειτουργία του παρουσιάζεται σαν αποτέλεσμα της πάλης των αντιθέσεων. Γιατί τον ίδιο τον ενδιαφέρει περισσότερο η προσπάθεια ή αν θέλετε η πορεία προς τη γνώση, έστω και αν αυτή είναι καταδικασμένη από την ίδια της τη φύση να μην είναι ποτέ ούτε ικανοποιημένη αλλά ούτε και ικανοποιητική. Γι’ αυτό και έλεγε: «προσπάθησα και ερεύνησα πρώτα τον εαυτό μου. Έτσι με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιεί ή εκπληρώνει την Δελφική επιταγή: «Γνώθι σαυτόν»!
Ο πολιτισμός της καθημερινότητας, της όσμωσης, της αλληλεγγύης και της ανθρώπινης επαφής πάσχει. Παλιότερα σαφώς η ανθρώπινη επαφή ήταν αμεσότερη και περισσότερη, η συνεννόηση καλύτερη, τα πράγματα ήταν ηπιότερα, ενώ σήμερα κυριαρχεί η υπερβολική ταχύτητα, η οξύτητα και ο εγωισμός. Η εξατομίκευση των πάντων οδήγησε τον άνθρωπο στην απάρνηση της κοινωνίας ως σύνολο.
Και πάλι η ανθρωπότητα - και ο απλός άνθρωπος - ανεξάρτητα από την κοινωνία και το καθεστώς κάτω από το οποίο διαβιεί, αντιμετωπίζει με δέος τα θεμελιακά ερωτήματα που αντιμετώπισε η κάθε νέα εποχή. Ερωτήματα που αναφέρονται στο λόγο ύπαρξης, τους στόχους, και τις αξίες της ζωής, ατομικής και κοινωνικής, καθώς και νέα ερωτήματα που γεννά η δική μας εποχή και αναφέρονται στη σχέση του ίδιου του ανθρώπου με τις τεράστιες δημιουργικές και ταυτόχρονα καταστροφικές δυνάμεις που ο ίδιος - συλλογικά - δημιουργεί, και που τον διχάζουν και ταυτόχρονα τον ταλανίζουν μεταξύ παντοδυναμίας και άκρας αδυναμίας να ελέγξει την ίδια την απλή ζωή του.
Τελικά, τι θέλω να πω με αυτό μου το άρθρο;
Ο Ηράκλειτος μας προτρέπει να κατανοούμαι τις αντίθετες δυνάμεις και με συνεχή καθημερινό αγώνα (πόλεμο) να είμαστε ελεύθεροι και όχι δούλοι. Παράλληλα να υπερασπιζόμαστε τις αιώνιες αξίες του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας (Δικαιοσύνη, ελευθερία, αγάπη, ισότητα, αξιοπρέπεια, ανεξαρτησία, αλληλεγγύη στον πάσχοντα συνάνθρωπό μας, ειρήνη μεταξύ των Λαών, όχι στη βία, όχι στη δουλεία, προστασία της φύσης….). Ας τονισθεί ότι αυτές οι αιώνιες αξίες είναι ο πλούτος του Ελληνικού Πολιτισμού και που καλείτε να σώσει τον πλανήτη για μία ακόμη φορά από τις επερχόμενες καταστροφές.
Η παγκόσμια κοινωνία καλείται σε συναγερμό για την εξύψωση των ηθικών αξιών και του πολιτισμού, τη στήριξη του γάμου και της οικογένειας, την αναβάθμιση της παιδείας και τη δραστηριοποίηση των πολιτών για την επίτευξη των παραπάνω στόχων αλλά και την κατοχύρωση της δημοκρατίας στον κόσμο, την ανάπτυξη των φτωχών χωρών και την προστασία του περιβάλλοντος.
*Καθ. Πέτρος Π. Γρουμπός, Ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών.
