Έχει υποστηριχθεί, μετά από αξιόπιστες μελέτες, ότι η έκταση της διαφθοράς στο δημόσιο είναι συνάρτηση, πρώτον, της εξουσίας που διαθέτει ο διαχειριστής δημοσίων πόρων, με άλλες λέξεις είναι εν πολλοίς συνάρτηση της έκτασης ή του μεγέθους της κρατικής μηχανής, δεύτερον, είναι συνάρτηση της διακριτικής ευχέρειας στην λήψη αποφάσεων που έχει ο διαχειριστής, τρίτον, συναρτάται με την έκταση της υποχρέωσης λογοδοσίας και τον βαθμό δημοσίου ελέγχου του διαχειριστήσε συνδυασμό με την αυστηρότητα των ποινών που απειλούνται (και της πιθανότητας να εφαρμοσθούν) εναντίον του.
Η σχέση μεταξύ διαφθοράς και μεγέθους του κράτους μπορεί να εξηγηθεί βάσει της ανάλυσης που έχει κάνει ο MiltonFriedmanσχετικά με τα κίνητρα των υπηρετούντων στον δημόσιο τομέα. Όταν κάποιος διαχειρίζεται χρήματα δικά του για κάποιον ατομικό του σκοπό, έχει προφανώς κίνητρα να διαχειρισθεί τα χρήματα αυτά κατά τον οικονομικά επωφελέστερο τρόπο. Όταν διαχειρίζεται χρήματα δικά του για λογαριασμό άλλων ατόμων, το αποτέλεσμα είναι συνήθως λιγότερο ικανοποιητικό γιατί η χρήση των χρημάτων γίνεται χωρίς απόλυτη γνώση των αναγκών και των επιθυμιών των άλλων. Όταν κάποιος διαχειρίζεται χρήματα τρίτων για δικό του σκοπό, το κίνητρο για οικονομία είναι ακόμη μικρότερο. Τέλος, όταν κάποιος διαχειρίζεται χρήματα τρίτων για λογαριασμό κάποιων άλλων (τέταρτων), το κίνητρο για οικονομία και αποδοτική χρήση των χρημάτων αυτών είναι μικρότερο από ότι σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις.
Στον δημόσιο τομέα, και μάλιστα στο λεγόμενο ‘’κοινωνικό κράτος’’, οι υπάλληλοι διαχειρίζονται χρήματα τρίτων (των φορολογουμένων) για λογαριασμό κάποιων άλλων. Το κίνητρο για οικονομία είναι εξαιρετικά μειωμένο. Αυτό εξηγεί την σπατάλη και την αναποτελεσματικότητα των δημοσίων δαπανών. Η κατάσταση χειροτερεύει όταν οι διαχειριστές έχουν μεγάλη διακριτική ευχέρεια. Αντιθέτως, η υποχρέωση προς λογοδοσία (accountability), η τακτική αξιολόγηση, η ποιότητα και η ένταση των ελέγχων, το ύψος των απειλουμένων ποινών και η πιθανότητα τελικής καταδίκης και εκτέλεσης της ποινής αν συλληφθούν παρανομούντες, μειώνουν την έκταση της διαφθοράς. Βεβαίως, η επιβολή πολλών κανόνων και ρυθμίσεων αυξάνει την γραφειοκρατία – και τα εξ αυτής δεινά –και αποτελεί έναν από τους λόγους για τους οποίους το δημόσιο δεν μπορεί να ανταγωνισθεί εξ ίσου αποδοτικά τον ιδιωτικό τομέα.
Η απίστευτη πολυνομία, χαρακτηριστικό κατ’ εξοχήν του ελληνικού κράτους, οδηγεί σε κάθετη μείωση της ανταγωνιστικότητας και συμβάλλει αποφασιστικά στην αύξηση της διαφθοράς. Προφανώς πρέπει να προχωρήσουμε σε περιορισμό κανονιστικών διατάξεων, επανεξέταση των ακολουθουμένων διαδικασιών, κατάργηση περιττών φορέων του δημοσίου, κωδικοποίηση νομοθεσίας, επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης.
Ο πιο αποτελεσματικός, όμως, τρόπος περιστολής της διαφθοράς είναι το άνοιγμα της παραγωγής και παροχής όσο το δυνατόν περισσοτέρων αγαθών και υπηρεσιών σε συνθήκες ανταγωνισμού. Όταν μία δραστηριότητα ασκείται πιο ανταγωνιστικά, η διαφθορά στον συγκεκριμένο τομέα (όπως, άλλωστε, και το κέρδος) περιορίζεται από την αλληλεπίδραση των πλειόνων φορέων που δραστηριοποιούνται σε αυτόν. Ας τα έχουν αυτά υπόψη τους οι κυβερνώντες, αντί να επικαλούνται με αυταρέσκεια ανύπαρκτα ‘’ηθικά πλεονεκτήματα’’.
