Καθώς έχει ανοίξει η συζήτηση για τον εορτασμό της επετείου των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση (1821) και το τι ακριβώς πρόκειται να «γιορτάσουμε», από τον όλο προβληματισμό δεν μπορεί να αγνοηθεί η Ευρώπη.
Και τούτο καθώς 1821 και Ευρώπη συνδέονται πολλαπλώς – σε επίπεδο ιδεών, επιρροών, έμπνευσης, επιπτώσεων κ.λπ. Αλλά πάνω απ’ όλα συνδέεται με το γεγονός ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία) είναι αυτές που με την επέμβαση και τον ρόλο τους (Ναυαρίνο 1827) επέτρεψαν τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Ταυτόχρονα όμως δημιούργησαν και έναν ιδιόμορφο θεσμό – αυτόν των προστάτιδων δυνάμεων, ρόλος που ασκήθηκε αρχικά από τις παραδοσιακές δυνάμεις που προαναφέραμε, στη συνέχεια μόνο από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ (1947). Και όπως έγραψε ο M. Mazower, «η ελληνική Ιστορία διαμορφώνεται από τις ξένες δυνάμεις», δηλαδή τις προστάτιδες δυνάμεις (Μ. Mazower, «Greece’s History is defined by foreign powers», Financial Times, 8 Μαρτίου 2010). Οι επεμβάσεις των προστάτιδων δυνάμεων δημιούργησαν επώδυνες καταστάσεις και εξαρτήσεις για την Ελλάδα με – ορισμένες φορές – ολέθριες συνέπειες.
Τι συνδέει όμως το 1821 και τις προστάτιδες δυνάμεις με τη σημερινή Ευρώπη και ιδιαίτερα με την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ); Τις συνδέει το γεγονός ότι η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα / Ενωση θεωρήθηκε ως μια πράξη που, μεταξύ άλλων, θα απάλλασσε τη χώρα από εξαρτήσεις και προστάτιδες δυνάμεις. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θεωρήθηκε δηλαδή ως ένα ευεργετικό υποκατάστατο των προστάτιδων δυνάμεων. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, ένα κύριο αίτημα ήταν η Ελλάδα να απαλλαγεί από τις εξαρτήσεις και τις προστάτιδες δυνάμεις και ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ. Το αίτημα είχε σχεδόν καθολική πολιτική αποδοχή, αν και διαφορετικές ερμηνείες και προεκτάσεις. Αλλά πάντως για τον τότε πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή και σημαντικό τμήμα του πληθυσμού η απαλλαγή «από εξαρτήσεις και προστάτιδες δυνάμεις» μπορούσε να γίνει ακίνδυνα μόνο με ένα «υποκατάστατο πλαίσιο» και το κατάλληλο για τον σκοπό αυτό θεωρήθηκε η Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλωστε ο Κ. Καραμανλής από το 1959 είχε θεωρήσει τη νεοϊδρυθείσα Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΟΚ τότε) ως πλαίσιο στο οποίο θα έπρεπε να ενταχθεί η Ελλάδα προκειμένου, μεταξύ άλλων, να απαλλαγεί από εξαρτήσεις. Οπως τόνισε το 1975, μετά την υποβολή της αίτησης ένταξης, «με την ισότιμη συμμετοχή μας σε μια ισχυρή οικογένεια ελεύθερων, ανεξάρτητων και δημοκρατικών λαών, όπως θα είναι η Ενωμένη Ευρώπη, θα κατοχυρώσουμε την εθνική μας ανεξαρτησία. Γιατί η ένταξη της χώρας μας στην οικογένεια αυτή θα την απαλλάξει από οποιεσδήποτε εξαρτήσεις, αφού θα την καταστήσει ισότιμη με τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, με τις οποίες θα έχει ψήφο ισοδύναμη». Από την άλλη πλευρά είναι ενδιαφέρον ότι η (αρχικά) αρνητική στάση του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου προσωπικά στην ένταξη της Ελλάδας στηρίχθηκε ακριβώς στην αντίληψη ότι η ένταξη όχι μόνο δεν θα ελαχιστοποιήσει την εξάρτηση, αλλά το αντίθετο, θα την ενισχύσει.
Μετά σχεδόν σαράντα χρόνια συμμετοχής στην ΕΕ, είναι σαφές ότι η Ενωση λειτουργεί ως το οιονεί ευεργετικό υποκατάστατο των παραδοσιακών προστάτιδων δυνάμεων με όλες τις θετικές αλλά και ορισμένες αρνητικές πλευρές. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου έφθασε στη λογική της κατάληξη…
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
in.gr
