του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Το επιχειρείν αλλάζει –και μάλιστα σε βάθος. Η δε κρίση του καπιταλισμού της απληστίας επιταχύνει την αλλαγή αυτή. Πολλοί νέοι επιχειρηματίες, σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, θεωρούν την επιχείρηση πριν απ’ όλα κοινωνικό εργαλείο και θέλουν να την θέσουν στην υπηρεσία των κοινωνικών νεωτερισμών και της κοινωνικής ευημερίας.
Μεγάλες επιχειρηματικές και πολιτικές προσωπικότητες έχουν αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή. Ο ιδρυτής της Microsoft, Μπιλ Γκέϊτς, εγκατέλειψε τα καθήκοντά του για να ασχοληθεί με φιλανθρωπικά έργα. Το ίδιο έκαναν και οι δισεκατομμυριούχοι Γουώρεν Μπάφφετ και Τζωρτζ Σόρος. Ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον, από την πλευρά του, ίδρυσε ένα Ινστιτούτο με σκοπό την παροχή βοήθειας στον Τρίτο Κόσμο για την καταπολέμηση της πείνας. Ηθοποιοί και καλλιτέχνες γενικότερα αφιερώνουν μεγάλο μέρος των εισοδημάτων τους σε κοινωνικά και ανθρωπιστικά έργα, κυρίως στην Αφρική.
Από τα τέλη της δεκαετίας τού ‘’90, αρκετά γνωστά και περιώνυμα πανεπιστήμια του πλανήτη μας, όπως η Οξφόρδη στην Μεγάλη Βρεταννία, το IESE στην Ισπανία, το Γκόρντον στην Νότιο Αφρική και το Γκετάλια Βάργκας στην Βραζιλία, έχουν δημιουργήσει έδρες κοινωνικού επιχειρείν που γνωρίζουν πρωτοφανή επιτυχία. Στις ΗΠΑ, το κοινωνικό επιχειρείν διδάσκεται σε διακόσια πανεπιστήμια, με πρωτοποριακό το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης το οποίο, για τον σκοπό αυτόν, δημιούργησε την έδρα Ρόμπερτ Φ. Βάγκνερ. Επίσης, πάντα στις ΗΠΑ, οι ιδρυτές της Google, ο ιδρυτής της eBay και πολλοί άλλοι νεώτεροι επιχειρηματίες, το 2019 επένδυσαν περισσότερα από 800 εκατ. δολλάρια σε ιδρύματα τα οποία επιδίδονται στο κοινωνικό επιχειρείν, με πρώτη δραστηριότητα την προστασία του περιβάλλοντος.
Κάτι το οποίο πιθανότατα είναι άγνωστο είναι το γεγονός ότι στις ΗΠΑ, παρά την κρίση, τα τελευταία οκτώ χρόνια δημιουργήθηκαν από ιδρύματα και φιλάνθρωπους επιχειρηματίες 60 μικροτράπεζες, οι οποίες κατά την περίοδο 2000-2021 διέθεσαν για κοινωνικές επιχειρηματικές δραστηριότητες περί τα 18 δισεκατ. δολλάρια. Επίσης, μία νέα γενιά dot.com και dot.org –όπως π.χ. οι Prosper.com, Kina.org και eloan.com– συνδέουν τους χρηματοδότες με τους δανειζόμενους, με αποτέλεσμα να προκύψουν δεκάδες μικροεπιχειρήσεις, κυρίως σε τομείς υψηλής τεχνολογίας. Επιπροσθέτως, το ειδικό Ταμείο New Profit Inc. βοηθά τους κοινωνικούς επιχειρηματίες να επιταχύνουν την ανάπτυξή τους και δημιούργησε το Action Tank, το οποίο επιδιώκει να φέρει πιο κοντά τους πολιτικούς με το κοινωνικό επιχειρείν.
Όπως τονίζει ο οικονομολόγος και συγγραφέας Ντέηβιντ Μπορστάϊν, οι κοινωνικοί επιχειρηματίες έχουν την μοναδική ικανότητα να εμβαθύνουν σε σοβαρά προβλήματα τα οποία οι κυβερνήσεις και οι παραδοσιακές οργανώσεις βλέπουν μόνον από μακρυά. Υπό αυτή την έννοια, επειδή οι κοινωνικοί επιχειρηματίες δεν διαθέτουν στρατούς και αστυνομίες, μπορούν και υπαγορεύουν συνθήκες αλλαγής, αντί να τις επιβάλλουν. Ως εκ τούτου, αντί να ενθαρρύνουν εξαρτήσεις και ρουτίνες, οικοδομούν ικανότητες και πνεύμα πρωτοπορίας. Έτσι, τα επιτεύγματά τους είναι κάτι παραπάνω από θεαματικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, με κορυφαίες περιπτώσεις αυτές της Ταϊλάνδης και της Βραζιλίας. Στις χώρες αυτές, το κοινωνικό επιχειρείν εκδηλώθηκε και αναπτύχθηκε θεαματικά σε τομείς όπως η πρόληψη του AIDS, ο οικογενειακός προγραμματισμός και η περίθαλψη. Χάρη στο κοινωνικό επιχειρείν και στις οργανώσεις που το ασκούν, μόνον στην Βραζιλία απασχολούνται περίπου 22.000 απόφοιτοι πανεπιστημίων και ανώτατων σχολών οι οποίοι και ικανοποιητικούς μισθούς έχουν, αλλά και προοπτικές καλής σταδιοδρομίας.
Σημειώνουμε ότι μία από τις μεγαλύτερες κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ευρώπη ίδρυσε και διευθύνει ο γνωστός Γάλλος διανοούμενος, οικονομολόγος και σύμβουλος του πρώην προέδρου Μιττεράν, Ζακ Ατταλί. Η κοινωνική επιχείρηση την οποία ίδρυσε φέρει τον τίτλο «Αλληλεγγύη». Δραστηριοποιείται κατά κύριο λόγο στην Αφρική, όπου χρηματοδοτεί κοινωφελείς επιχειρήσεις, ενθαρρύνει το επιχειρείν μέσω μικροπιστώσεων και προσφέρει τις ανάλογες εκπαιδευτικές και επιμορφωτικές υπηρεσίες. Κατά τον Ζακ Ατταλί, οι τελευταίες αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο των προσπαθειών του, γιατί, όπως λέει, μία χώρα δεν μπορεί να αναπτυχθεί αν η κοινωνία δεν είναι ικανή να βοθήσει το κάθε μέλος της να βρει τους τομείς που θα το καταστήσουν ευτυχέστερο και περισσότερο δημιουργικό. Προσθέτει δε ότι η ανάπτυξη εξαρτάται μακροπροθέσμως από τους νέους, από την εμπιστοσύνη που έχουν στους εαυτούς τους, από την αισιοδοξία τους και από την ικανότητά τους να νεωτερίζουν μέσα στις κοινωνίες στις οποίες είναι ενσωματωμένοι.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, σήμερα δραστηριοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο περί τις 110.000 κοινωνικές επιχειρήσεις και 125 από αυτές έχουν πολυεθνικό χαρακτήρα. Σημαντικό δε χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων αυτών –τις οποίες μισούν οι αυταρχικές πολιτικές εξουσίες– είναι η έφεσή τους για κοινωνικούς νεωτερισμούς, δηλαδή για βαθειές αλλαγές.
Αυτές και πολλές ακόμα περιπτώσεις είναι ενδεικτικές των μεγάλων αλλαγών που ήδη πραγματοποιούνται στον χώρο του επιχειρείν και οι οποίες, χωρίς αμφιβολία, οδηγούν σε αυτό που ο αείμνηστος Πήτερ Ντράκερ είχε κάποτε αποκαλέσει «επιχείρηση με ανθρώπινο πρόσωπο». Αυτή την επιχείρηση οι κοινωνίες μας έχουν σήμερα όσο ποτέ άλλοτε ανάγκη.