του Διονύση Γ. Γράψα*
Η πολιτειακή μεταβολή του καλοκαιριού του 1974 αποτέλεσε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό της ζωής της χώρας. Η παρουσία του Καραμανλή ως ευρωπαϊκού παράγοντα, η ασθενική παρουσία του Κέντρου και η νομιμοποίηση του ΚΚΕ, υπήρξαν εκείνα τα στοιχεία που έκαναν τον Ανδρέα Παπανδρέου να αντιληφθεί πως υπήρχε χώρος για «κάτι καινούργιο». Και αποφάσισε να πάρει το ρίσκο. Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ στις 3 του Σεπτέμβρη εκείνης της χρονιάς ήταν γεγονός.
Το αίτημα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας ήταν κάτι που συγκινούσε τον Ανδρέα και τους συνοδοιπόρους του. Τα συνθήματα της «Εθνικής Ανεξαρτησίας» και της «Κοινωνικής Απελευθέρωσης» ήταν ταυτοτικής σημασίας για πολλούς τότε. Εξάλλου, ανάλογος άνεμος έπνεε και στη διεθνή σκακιέρα της εποχής. Μάλιστα, η προεργασία είχε γίνει με την δημιουργία του ΠΑΚ κατά τα χρόνια της δικτατορίας. Τον Αύγουστο του 1974 ο Ανδρέας οραματιζόταν την δημιουργία ενός κινήματος με καθαρά αριστερές πατριωτικές αναφορές και ανεξαρτήτως της πολιτικής σκοπιάς με την οποία μπορεί κανείς να αναγνώσει την διακήρυξη της δημιουργία του ΠΑΣΟΚ, εκείνο το κείμενο αποτελεί δείγμα της εμβρίθειας της σκέψης του Ανδρέα και το πως εκείνος ήξερε να «διαβάζει» το διεθνές περιβάλλον καθώς και τις αντανακλάσεις του στο εσωτερικό της Ελλάδας.
Για τούτο και η δημιουργία του ΠΑΣΟΚ εκείνες τις μέρες δεν φαίνεται να συγκίνησε τον παραδοσιακό πολιτικό κόσμο. Ο προδικτατορικός πολιτικός κόσμος υποτίμησε αν όχι έβλεπε με καχυποψία την απόπειρα του Ανδρέα. Η ανόμοια αυτή ομάδα με μαρξιστές και πολιτικοποιημένους φοιτητές, θύμιζε σε πολλούς μια πιο επαναστατική φράξια από εκείνη της αριστερής συνιστώσας της ΕΚ, που από το 1964, θεωρούσε την προσέγγιση του Γεωργίου Παπανδρέου με το παλάτι και τους Αμερικανούς αρκετά ηττοπαθή και από τότε σχεδίαζε την έφοδο στην εξουσία με πολιορκητικό κριό, τον Ανδρέα. Η δικτατορία όμως, είχε ανακόψει προσωρινά αυτή τη δυναμική.
Οι εκλογές του 1974 δεν ήταν αυτό που ήθελε ο Ανδρέας για το ΠΑΣΟΚ. Και πολλά έχουν γραφτεί για τις σκέψεις υπαναχώρησης που έγιναν τότε από τον ίδιο. Το 13% όμως του Νοεμβρίου του 1974(μέσα σε μόλις δυόμιση μήνες δηλαδή) αποτελούσε την μαγιά για ένα κόμμα που μέσα σε επτά κιόλας χρόνια θα κατακτούσε την εξουσία με φρενήρεις ρυθμούς. Η προσωπικότητα του, η διείσδυσή του σε πλατιά λαϊκά στρώματα και ο μεστός πολιτικός του λόγος θα ήταν εκείνα τα στοιχεία που θα έδιναν στο ΠΑΣΟΚ, «αέρα» κυβερνητικής δύναμης για πάρα πολλά χρόνια ακόμα και όταν ο Ανδρέας θα έλειπε από το τιμόνι.
Συνοψίζοντας, η απόλυτη προσωπική κυριαρχία του Ανδρέα στην ελληνική πολιτική σκηνή, ιδιαίτερα μετά το 1981 και μέχρι τον θάνατό του το 1996, βασιζόταν στο άσβεστο πάθος του για αλλαγές. Το ΕΣΥ, η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου, τα ΜΟΠ που έδωσαν περιεχόμενο στην συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ και η αδέσμευτη και πολυμερής εξωτερική πολιτική ήταν η «Ιθάκη» του Ανδρέα. Και γνώριζε πολύ καλά πως δεν θα έφτανε ποτέ σε αυτήν βασιζόμενος σε ένα κεντρώο πολιτικό προσωπικό, που είχε ως μοναδικό στόχο την εξουσία μέσω της προσωπικής του προβολής.
*Ο Διονύσης Γ. Γράψας είναι ιστορικός.