Ο ερχομός του καλοκαιριού συνδέεται ταυτόχρονα και με μία άλλη άφιξη από… αέρος. Αυτή των ενοχλητικών – και ενίοτε επικίνδυνων για την υγεία – κουνουπιών. Τουλάχιστον 3.500 είναι τα καταγεγραμμένα είδη σε όλο τον κόσμο, τα οποία ζουν εδώ και περισσότερα από 100 εκατ. χρόνια στη Γη γεγονός που σημαίνει ότι έχουν εξελιχθεί με τα υπόλοιπα ζωικά είδη. Στην πραγματικότητα από αυτά μόνο τα 100 είδη έλκονται από το ανθρώπινο αίμα, καθώς τα υπόλοιπα ζουν από το νέκταρ φυτών. Μοιάζει αισιόδοξο για όσους υποφέρουν από τα τσιμπήματά τους, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία: Ένα από αυτά θα βρεθεί στο διάβα σας. Γιατί, όμως, θα προτιμήσει εσάς και όχι τον διπλανό σας που ακόμα και με ακάλυπτο μεγάλο μέρος του σώματός του δε μοιάζει να αποτελεί στόχο για τα λαίμαργα κουνούπια; «Εμένα δε με τσιμπούν ποτέ τα κουνούπια» σας απαντά με μία ιδέα υπεροψίας ο φίλος σας, ενώ εσείς παλεύετε να αντιμετωπίσετε τον μικροσκοπικό εχθρό, ο οποίος έχει ήδη καταφέρει να βρει το τελευταίο εκατοστό όπου δεν έχετε εφαρμόσει το εντομοαπωθητικό σπρέι αφήνοντάς σας το χαρακτηριστικό κόκκινο σημάδι και αφόρητη φαγούρα.
Μη νιώθετε μόνοι: Περίπου το 20% του πληθυσμού αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα, αφού μοιάζει τα κουνούπια να έχουν συγκεκριμένες προτιμήσεις όταν πρόκειται για το γεύμα τους, με αποτέλεσμα κάποιοι να είναι μαγνήτες κουνουπιών και άλλοι να περνούν απαρατήρητοι από τα αιμοδιψή έντομα.
«Είσαι γλυκοαίματος γι’αυτό», λένε – σχεδόν χαιρέκακα – όσοι μένουν στο απυρόβλητο. Τι ισχύει όμως; Ανάμεσα στους παράγοντες που καθορίζουν το επόμενο θύμα του κουνουπιού συγκαταλέγονται: Η οσμή του δέρματος, η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα του απελευθερώνει το σώμα, η ομάδα αίματος, η θερμότητα που παράγεται, ο ιδρώτας.
Εδώ πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι μόνο τα θηλυκά κουνούπια τρέφονται με αίμα, αφού η πρωτεΐνη που περιέχεται είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των αυγών τους, ενώ τα αρσενικά περιορίζονται στην κατανάλωση νέκταρ.
Η γεύση του πρωτεϊνούχου αυτού γεύματος ξετρελαίνει τα θηλυκά κουνούπια, τα οποία είναι ικανά να διακρίνουν αν αυτό που καταναλώνουν είναι νέκταρ ή αίμα παρότι αμφότερα περιέχουν γλυκόζη, ενώ χρησιμοποιούν τις δύο διαφορετικές γλώσσες που έχουν για το καθένα από αυτά.
Πολλές μελέτες έχουν διεξαχθεί και καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Το διοξείδιο του άνθρακα λειτουργεί σχεδόν εθιστικά στα κουνούπια και αρκούν μόνο λίγα δευτερόλεπτα για να τα φέρουν σε κατάσταση διέγερσης που μπορεί να διαρκέσει ακόμα και 15 λεπτά. Ακόμα και αν το θύμα απομακρυνθεί, το κουνούπι θα το ακολουθήσει για να πετύχει το στόχο του. Όλοι παράγουμε διοξείδιο του άνθρακα όταν εκπνέουμε και εκπέμπουμε ακόμα περισσότερο κατά τη διάρκεια άσκησης, με αποτέλεσμα τα κουνούπια να το ανιχνεύουν και να κινούνται προς το μέρος μας.
Την ίδια στιγμή, ενώσεις – ανάμεσα σε αυτές το γαλακτικό οξύ και η αμμωνία – στο ανθρώπινο δέρμα και τον ιδρώτα που προκύπτει από την άσκηση, οι οποίες προκαλούν συγκεκριμένη οσμή μπορεί να προσελκύσουν τα ενοχλητικά έντομα. Επιπλέον, είναι πιθανό η γενετική, αλλά και βακτήρια στο δέρμα ή ο συνδυασμός των δύο να λειτουργούν σαν μαγνήτης.
Παλαιότερη μελέτη διαπίστωσε ότι τα κουνούπια έλκονται από την οσμή στα χέρια πανομοιότυπων διδύμων. Σχετικά με την οσμή, έρευνα του πανεπιστημίου Ροκφέλερ απέδειξε ότι πράγματι η μυρωδιά καθορίζει αν ένας άνθρωπος θα προσελκύσει περισσότερα κουνούπια συγκριτικά με άλλους. Όπως αναφέρει το έντυπο των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ (NIH), αφού ζητήθηκε από εθελοντές να φορέσουν νάιλον κάλτσες για έξι ώρες (το νάιλον συγκεντρώνει περισσότερο την οσμή του σώματος) τις έκοψαν σε τμήματα και τα τοποθέτησαν σε δοχεία που περιείχαν 50 κουνούπια. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένα από τα δείγματα νάιλον που ανήκε σε έναν εθελοντή αποδείχθηκε πιο ελκυστικό από τα υπόλοιπα – συγκριμένα 144 φορές περισσότερο. Ο εθελοντής και οι υπόλοιποι που συγκέντρωσαν περισσότερες επισκέψεις από τα κουνούπια είχαν στο δέρμα τους υψηλότερα επίπεδα καρβοξυλικών οξέων, τα οποία προκύπτουν όταν τα ωφέλιμα βακτήρια που φιλοξενούμε καταναλώνουν το σμήγμα που καλύπτει το δέρμα, με αποτέλεσμα να απελευθερώνεται μία μυρωδιά σαν… τυρί. Αυτή η οσμή, λοιπόν, είναι ακαταμάχητη. Για τα κουνούπια.
Την ίδια στιγμή, λέγεται πως το κουνούπι τίγρης προτιμά όσους έχουν ομάδα αίματος Ο, ενώ το κουνούπι Anopheles gambiae που μεταδίδει την ελονοσία, δείχνει προτίμηση σε όσους έχουν ομάδα αίματος ΑΒ.
Επιπλέον, προτιμούν τις εγκύους καθώς από μελέτη προκύπτει ότι παράγουν 21% περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, ενώ η θερμοκρασία του σώματός τους είναι υψηλότερη από τις γυναίκες που δεν κυοφορούν, επομένως και η ζέστη είναι παράγοντας που τα προσελκύει.
Παλαιότερη μελέτη εξέτασε τις επιπτώσεις της κατανάλωσης αλκοόλ και διαπιστώθηκε ότι άτομα που είχαν καταναλώσει μπύρα ήταν πιο ελκυστικά στα κουνούπια από όσους δεν είχαν καταναλώσει.
Τέλος, τα κουνούπια εντοπίζουν πιο εύκολα τα σκούρα χρώματα, αφού σύμφωνα με έρευνα όσοι φορούσαν μαύρα ή σκούρα πράσινα ρούχα δέχθηκαν περισσότερα τσιμπήματα συγκριτικά με όσους επέλεξαν πιο ανοιχτόχρωμο ρουχισμό.
Τι προτείνουν οι ειδικοί
Χρησιμοποιείστε εντομοαπωθητικό
Προτιμήστε ανοιχτόχρωμα ρούχα
Μετά την άσκηση περιορίστε τον ιδρώτα με ένα ντους
Αποφύγετε τους εξωτερικούς χώρους το πρωί και το σούρουπο όταν είναι πιο δραστήρια τα κουνούπια
Φροντίστε ώστε στην κατοικία σας να μην υπάρχει στάσιμο νερό όπου μπορούν να αναπαραχθούν τα κουνούπια
Καθαρίστε τις υδρορροές
Φροντίστε την αυλή σας με πιο κοντό γρασίδι και φυτέψτε φυτά που απωθούν τα κουνούπια όπως λεβάντα, κατιφές, λεμονόχορτο, βασιλικός
Κερδίζουν έδαφος τα κουνούπια
Η κλιματική κρίση έχει οδηγήσει στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας σε ολόκληρο τον κόσμο, με ολοένα συχνότερο το φαινόμενο της ακραίας ζέστης. Η αύξηση της θερμοκρασίας, ανάμεσα στις άλλες επιπτώσεις, συνδέεται και με την μετακίνηση των κουνουπιών σε περιοχές που μέχρι πρότινος δεν συγκαταλέγονταν στις… προτιμήσεις τους. Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν στην Ουάσιγκτον προκύπτει ότι στην Αφρική τα κουνούπια του είδους Anopheles έχουν αναπτύξει τις αποικίες τους νοτιότερα κατά σχεδόν πέντε χλμ. ανά έτος τα τελευταία 120 χρόνια. Οι επιστήμονες μελέτησαν την παρουσία των εντόμων στην ήπειρο από το 1898 και έπειτα διαπιστώνοντας ότι όσο ο πλανήτης θερμαινόταν τόσο νέες περιοχές εντάσσονταν στη λίστα των κουνουπιών για την ανάπτυξη αποικιών. Συνολικά, μάλιστα, επεκτάθηκαν κατά περισσότερα από 500 χλμ. προς το νότο της Αφρικής, ενώ έφτασαν ακόμα και σε υψόμετρο 700 μέτρων περισσότερο από το αρχικό. Σύμφωνα, λοιπόν, με τους μελετητές αυτή η μετακίνηση απαντά στο ερώτημα για ποιο λόγο έχουν αυξηθεί τα κρούσματα ελεονοσίας τις τελευταίες δεκαετίες στις ορεινές περιοχές της νότιας Αφρικής.
Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνει νεότερη μελέτη σύμφωνα με την οποία το πιο θανατηφόρο ζώο στον κόσμο που σκοτώνει ετησίως ανάμεσα σε 750.000 και ένα εκατ. ανθρώπους, διευρύνει τα ενδιαιτήματά του αναζητώντας «στέγη» σε ψυχρότερες περιοχές και δη προς τους πόλους.
Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) ανάμεσα στις ασθένειες που μπορούν να μεταδοθούν από το τσίμπημα μολυσμένου κουνουπιού συγκαταλέγονται η ελονοσία, η λοίμωξη από ιό Δυτικού Νείλου, ο Δάγκειος πυρετός, ο ιός ζίκα, ο ιός τσικουνγκούνια.
Τι θα συνέβαινε αν εξαφανίζονταν από τη Γη
Φανταστείτε ένα καλοκαιρινό απόγευμα δίπλα στην πισίνα ή τη λίμνη ή μία βόλτα στα γραφικά καλντερίμια ενός νησιού χωρίς τσιμπήματα και σκεφτείτε μία ήσυχη νύχτα χωρίς το ενοχλητικό βουητό στα αυτιά σας. Ο κόσμος ενδεχομένως να ήταν λίγο καλύτερος αν τα μισητά αυτά έντομα εξαλείφονταν. Θα ήταν, όμως, έτσι στην πραγματικότητα; Μπορεί να προκαλούν εκνευρισμό, αλλά παίζουν σημαντικό ρόλο σε πολλά οικοσυστήματα. Συνεπώς αν εξαφανίζονταν θα διαταρασσόταν η τροφική αλυσίδα, με εκατοντάδες είδη ψαριών να αναγκάζονταν να τροποποιήσουν τη διατροφή τους. Ωστόσο και πάλι, ακόμα και μία τέτοια αλλαγή ενδεχομένως να μην ήταν αρκετή, με μερίδα επιστημόνων να υποστηρίζει ότι αν τα κουνούπια έλειπαν από το μενού τους, μπορεί κάποια ψάρια να απειλούνταν με εξαφάνιση. Την ίδια στιγμή, πτηνά, αλλά και νυχτερίδες, αράχνες και αμφίβια καταναλώνουν κουνούπια παρότι η διατροφή τους δεν εξαρτάται πλήρως από αυτά. Τα περισσότερα από αυτά τα είδη δε θα αγωνίζονταν μεν για την επιβίωσή τους, αλλά οι ειδικοί εκφράζουν ανησυχία καθώς κάποιος άλλος οργανισμός ενδεχομένως πιο επικίνδυνος θα μπορούσε να καλύψει το κενό που θα άφηναν τα κουνούπια. Τι θα συνέβαινε αν αυτός ο οργανισμός ήταν φορέας περισσότερων ασθενειών; Προς το παρόν το καλό (;) νέο είναι ότι ο πληθυσμός των κουνουπιών μπορεί μόνο να περιοριστεί με την εφαρμογή μέτρων και τον έλεγχο εκκόλαψης των αυγών όπως συμβαίνει στη Φλόριντα των ΗΠΑ όπου με χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών ψεκάζουν με εντομοκτόνα σημεία όπου καταγράφεται η αναπαραγωγή τους με σκοπό τη θανάτωση των προνυμφών.