Η κινηματογραφική επιτυχία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, αποτελεί μια ταινία βασισμένη στο βιβλίο του Αντονι Μπέρτζες. Ένα γεμάτο περιπλοκές διήγημα, που προβλήθηκε το 1971.
Ο περιπετειώδης εγκληματίας ή αλλιώς Άλεξ, αφηγείται στο κοινό του μια ιστορία συμμόρφωσης, ή μαλλον μια ιστορία γεμάτη σαρκασμό, αργκό και ποινικά αδικήματα. Πέρα λοιπόν των κλασικών κουστουμιών, της μουσικής, των σκηνικών, τι κάνει την κλασική πλέον ταινία αριστούργημα; Ακολουθώντας τον ‘ταπεινό’ μας αφηγητή Αλεξ, βουτάμε κατευθείαν στα βαθιά ως αναφορά την καθημερινή εγκληματική καθημερινότητα του.
Ο πρωταγωνιστής περνάει τον χρόνο του πράττοντας εγκλήματα, μαζί με την συμμορία του όπου πράγματι τον ακολουθεί πιστά σε κάθε του βήμα. Μετά την φυλάκιση του λόγω δολοφονίας όπου διέπραξε, ο ίδιος καταφεύγει σε ένα καινούριο κέντρο συμμόρφωσης έτσι ώστε να γλιτώσει από μια δεκαετία ακόμα κρατικής φυλακής. Δυστυχώς όμως η θεραπεία του δεν είναι τόσο απλή και όλα καταφέρνουν να πάνε από το κακό στο χειρότερο για τον ‘ταπεινό’ μας πρωταγωνιστή.
Πως λοιπόν καταφέρνει μια ταινία που προβλήθηκε πρώτη φορά πριν 50 χρόνια να είναι ακόμα σύγχρονη αρκετά, έτσι ώστε να θεωρείται πρωτοποριακή μέχρι και σήμερα ;
Η ταινια καταφέρνει να προβληματίζει το κοινό σε θέματα ηθικής, δικαιοσύνης και ελεύθερης βούλησης. Από τα λόγια του Αντονι Μπέρτζες στο σημείωμα του βιβλίου καταλαβαίνουμε την οπτική του συγγραφέα. Ο ίδιος εκτιμά πολύ την εκδοχή του Στάνλεϊ Κιούμπρικ λέγοντας πως η ταινία εδειξε σε μια νέα γενιά την ιδέα του. Η εκτίμηση του ως προς την έκδοση του βιβλίου στη μεγάλη οθόνη, δεν οφείλεται στα γράμματα και την κερδοσκοπικότητα.
«Το κουρδιστό πορτοκαλί εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1962, που θα έπρεπε να είναι αρκετός καιρός ώστε να σβηστεί το βιβλίο από την παγκόσμια λογοτεχνική μνήμη. Αρνείται να σβηστεί όμως, και υπεύθυνη γι’αυτο είναι η κινηματογραφική εκδοχή του Στάνλεϊ Κιούμπρικ...Φαίνεται ότι το βιβλίο αυτό θα επιβιώσει, ενώ αλλα έργα μου που εκτιμώ περισσότερο μαζεύουν σκόνη...Τείνω να μειώνω το Κουρδιστό Πορτοκαλι ως ένα έργο πολύ διδακτικό για να είναι καλλιτεχνικό. Δεν είναι δουλεια του συγγραφέα να κηρύττει- το καθήκον του είναι να δείχνει».
Οι ιδέες του συγγραφέα που περνούν υποσυνείδητα στη σκέψη μας έχουν ως εξής. Ο νέος που ξέφυγε και δεν μπορεί να βρει το δρόμο του πίσω στην κανονικότητα. Ο νέος που χαραμίζεται, που δείχνει μη παραγωγικά τον εαυτό του διαλύοντας ιδιωτική περιουσία, παραβιάζοντας τον προσωπικό χώρο των άλλων και άλλα. Η ιστορία αν και καθημερινή, πέρα από την λογοτεχνική εκδοχή της, κρύβει μυστικά σκηνοθεσίας και ψυχολογίας του ατόμου. Αναλύοντας την ονομασία της ιστορίας, τι θα μπορούσε να σημαίνει Κουρδιστό Πορτοκάλι;
Το πορτοκαλι παρουσιάζεται ως κάτι το οργανικό εναντίον του μηχανικού. Το ανθρώπινο κατασκεύασμα ενάντια του φυσικού. Ο πρωταγωνιστής στην προκειμένη περίπτωση είναι το οργανικό, το φυσικό, αναγκασμένος να παραδώσει το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης. Σε αντίθεση με τις αλλες προσπαθειες του Στάνλεϊ Κιούμπρικ να αποδείξει τον λανθασμένο και προβληματικό τρόπο του στρατού να μεταλάξει τους στρατιωτες σε ζώα στην ταινία του, FULL METAL JACKET. Σε αυτή την ταινία διαδραματίζεται η προσπαθεια των αρχών να μεταλλάξουν εγκληματιες σε μέλη της κοινωνιας. Κάτι που ο Άλεξ, αποβάλλει άμεσα. Και στις δυο εκδοχές της ιστορίας αναφέρεται από τον αφηγητή πως ένας άνθρωπος που επιλέγει το κακό, εάν προγραμματιστεί ανάλογα για να επιλέγει ύστερα το καλό , είναι υποκριτής και δυστυχισμένος . Η ερώτηση όμως είναι γιατί η συγκεκριμένη κινηματογραφικη έκδοση να αποκαλείται πρωτοπόρα, σήμερα ; Η βαθιά μελέτη του χαρακτήρα του Άλεξ. Σαν ένας ιδιαίτερα ιδιόμορφος χαρακτήρας με δυσκολία στη συμπεριφορά, ιδεολογικά παρίας. Ένας χαρακτήρας φαντασίας που συναντάμε ωστόσο συχνά. Σε αναμορφωτήρια, σε σχολεία, σε πανεπιστήμια.
Ο άνθρωπος που διάλεξε τον λάθος δρόμο με τη δύναμη της επιλογής. Η οικογένεια του Άλεξ, αν και αδιάφορη, δεν θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν ο λόγος της παραπάνω επιλογής. Με μια ματιά στον χαρακτήρα του πρωταγωνιστή, καταλαβαίνουμε πως δεν διαθέτει κάποιο ψυχικό τραύμα, κάτι που θα τον έκανε να οδηγηθεί στην παράνομη ζωή δίχως τη θέληση του. Επιλέγοντας τον δρόμο αυτό επέλεξε μαζί την δύναμη που θεωρητικά είχε. Ως ενας αρχηγός έφηβης συμμορίας, ένα αγόρι στα δεκαπέντε του νιώθει Ατρόμητος. Έχοντας διαλέξει την ζωή της παρανομίας, διαλέγει την παραβίαση της ψυχικής και σωματικής ακεραιότητας άλλων. Η ηθική του αγοριού είναι άφαντη. Δεν κλέβει καραμέλες από το περίπτερο, διαλέγει να ληστέψει, να βιάσει, να δολοφονήσει.
Η ιστορία του Άλεξ μέσω της εκπληκτικής κινηματογραφικής μεταφοράς της, μας φέρνει σε μια κατάσταση συμπόνιας για τον πρωταγωνιστή. Η χειραγώγηση που ο αφηγητής ασκεί στο κοινό του είναι αρκετή έτσι ώστε να τον συγχωρούμε για όσα έχει διαπράξει ζητώντας λύτρωση στο τέλος της ιστορίας. Μέσω της συμπεριφοράς του αφηγητή και την κάμερα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ φέρνεται εις πέρας το μήνυμα του διηγήματος, όπου εάν κάποιος παρακολουθήσει το τέλος της κινηματογραφικής αφήγησης καταλαβαίνει πως η συμμόρφωση του αφηγητή δεν πέτυχε. Ακόμα και αν κάποιος δεν παρακολουθεί με μεγενθυντικο φακό την ταινία , το μήνυμα της ιστορίας είναι ξεκάθαρο.
Συμπεραίνοντας, η κινηματογραφική απόδοση του βιβλίου φέρνει εις πέρας τον προβληματισμό περί ηθικης, δικαιοσυνης και ελευθερης βουλησης, οπως και τον χαρακτήρα του προβληματικού νέου, του μελλοντικού εγκληματία, του μίζερου ενήλικα. Αξίζει να αναφερθεί πως τα σχόλια του αφηγήματος ως προς τις αρχές της τιμωρίας και του κράτους είναι σημαντικές.
Αν. Β.
