Του Γιώργου Πρεβελάκη(*)
Τον Ιανουάριο του 2023 υπεγράφη συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, η οποία προέβλεπε να συσταθεί στην Κρήτη ένα Κέντρο του ΟΟΣΑ, με αντικείμενο τα πληθυσμιακά διακυβεύματα. Η Ελληνική Αντιπροσωπεία, αν και με μεγάλη και μακρά δυσκολία, είχε κατορθώσει να άρει τις αντιρρήσεις και τις επιφυλάξεις του Συμβουλίου ως προς την ικανότητα της χώρας μας να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας τόσο σημαντικής αποστολής. Το ελληνικό επιχείρημα εστιάστηκε κυρίως στην αδιαμφισβήτητη συμβολική της Κρήτης· κοιτίδα της Ευρώπης, σταυροδρόμι ανάμεσα σε τρεις ηπείρους, σήμερα μεταναστευτική γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική.
Οι μεταβαλλόμενες πληθυσμιακές κατανομές στον χώρο, οι μεταναστεύσεις μετά από φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, η αποσταθεροποίηση των κοινωνιών από τις ασυντόνιστες προσφυγικές ή μεταναστευτικές ροές, η δημογραφική συρρίκνωση και παραλλήλως η ανεξέλεγκτη αύξηση του εκάστοτε πληθυσμού συνταράσσουν την παγκόσμια σκηνή, χωρίς να υπάρχει συστηματική και συντονισμένη απάντηση. Οι πληθυσμιακές αυτές εξελίξεις προκαλούν γεωπολιτικές κρίσεις, συχνά με βίαιες εκφάνσεις. Στη Δύση ενισχύεται η ξενοφοβία, στον “Παγκόσμιο Νότο” ξεσπούν ανθρωπιστικές κρίσεις. Όλες οι αναλύσεις προβλέπουν επιδείνωση των πληθυσμιακών προβλημάτων.
Στόχος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στον ΟΟΣΑ, κατά το διάστημα 2019-2023, ήταν να καταστεί η Ελλάδα πρωτοπόρος στην προσπάθεια να μελετηθούν τα φαινόμενα αυτά στο σύνολό τους, με τον απαιτούμενο σφαιρικό τρόπο. Επρόκειτο, κατά τη συμφωνία, να ιδρυθεί επί τούτω στην Κρήτη ένα παγκόσμιο κέντρο, όπου θα συγκεντρώνονταν πληροφορίες, θα ανταλλάσσονταν απόψεις και θα σχεδιάζονταν αποφάσεις, ώστε να αντιμετωπιστεί η μέγιστη πρόκληση για την Ανθρωπότητα· το πληθυσμιακό ζήτημα. Χάρη στο κύρος και τα επιστημονικά μέσα του ΟΟΣΑ, πολλώ μάλλον και στο συμβολικό πλεονέκτημα της Κρήτης, η Ελλάδα θα μπορούσε να διακριθεί διεθνώς και να επωφεληθεί από τη σύγκλιση γνώσης και εμπειριών για να διαχειριστεί και τη δική της δημογραφική κρίση.
Η συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα, συγκεκριμένα Κυβέρνηση και Δήμος Χανίων, και τον ΟΟΣΑ εισήγαγε δύο μεγάλες καινοτομίες.
Η πρώτη προέβλεπε την οργάνωση ενός ετησίου συνεδρίου στο οποίο διεθνείς πνευματικές και πολιτικές προσωπικότητες θα συζητούσαν τα πληθυσμιακά προβλήματα. Θα συνδύαζε τις δημογραφικές, οικονομικές, γεωπολιτικές, τεχνολογικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές προσεγγίσεις, ξεπερνώντας τις τρέχουσες τεχνοκρατικές, οικονομιστικές και ευρωκεντρικές εμμονές του ΟΟΣΑ. Θα αναζητούνταν εφαρμόσιμες λύσεις και, ενδεχομένως, θα αμβλύνονταν παρανοήσεις μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Η δεύτερη καινοτομία προέβλεπε ένα “Παρατηρητήριο” το οποίο θα συγκέντρωνε, σε πραγματικό χρόνο, όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τις γεωγραφικές και άλλες πληθυσμιακές αλλαγές, χρησιμοποιώντας παραδοσιακά και καινοτόμα μέσα. Θα λειτουργούσε ως παγκόσμιο σημείο αναφοράς για τη μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη πρόβλεψη (foresight)· επίσης, για την έγκαιρη προειδοποίηση ως προς την αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων.
Τύποις, το Κέντρο στην Κρήτη λειτουργεί εδώ και δύο χρόνια.
Συνέδρια έγιναν δύο. Το πρώτο, στις 4 Νοεμβρίου 2024 στα Χανιά, ήταν γενικόλογο, χωρίς ουσιαστική θεματική. Το δεύτερο, πρόσφατο, στις 11-12 Νοεμβρίου, ασχολήθηκε αποκλειστικά με τα προβλήματα των ανεπτυγμένων χωρών. Κυριάρχησε η οικονομιστική προσέγγιση. Άλλες προσεγγίσεις, θέματα από τον λεγόμενο ¨Παγκόσμιο Νότο”, απουσίαζαν. Οι ομιλητές ήταν εν πολλοίς στελέχη και συνεργάτες του ΟΟΣΑ. Στην πράξη, άνευ λόγου, μια από τις συνήθεις συνεδριάσεις του Οργανισμού μεταφέρθηκε από το Παρίσι στην Κρήτη- εξόδοις του ελληνικού δημοσίου. Ευλόγως, πέραν του κρητικού τοπικού τύπου, τα συνέδρια αυτά πέρασαν απαρατήρητα.
Επίσης, ουδεμία πρωτοβουλία έχει ληφθεί για το Παρατηρητήριο. Ο ΟΟΣΑ το αμέλησε· η Ελλάδα παραιτήθηκε αυτοβούλως από το να καταστεί το hub της παγκόσμιας πληθυσμιακής πληροφόρησης.
Το Κέντρο του ΟΟΣΑ για τους Πληθυσμούς στην Κρήτη είναι μια ακόμη ένδειξη ακρισίας και επιπολαιότητας. Η Ελλάδα και πάλι αυτο-υπονομεύεται. Συρρικνώνει, αν όχι και καταργεί, από μόνη της την πολυδιαφημιζόμενη “Δημόσια Διπλωματία” της. Απεμπολεί τις τεράστιες ευκαιρίες τις οποίες της προσφέρουν η Γεωγραφία, η Ιστορία και η Διασπορά της. Αυτό δείχνει η αδυναμία να γίνουν κατανοητά και να αξιοποιηθούν τα μέγιστα πλεονεκτήματα του Κέντρου των πληθυσμών στην Κρήτη.
*Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος Καθηγητής Γεωπολιτικής της Σορβόννης. Χρημάτισε Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ (2013-2015 και 2019-2023), εμπειρία την οποία παρουσίασε στο βιβλίο του: Στον ΟΟΣΑ, Γεωπολιτική θεωρία και διπλωματική πράξη, Economia, 2024.
