του Θεόδωρου Ξούλου, Οικονομολόγου – Συμβούλου Ασφαλιστικών, Εργατικών & Συνταξιοδοτικών θεμάτων
Η Ελλάδα της φτώχειας και των χαμηλών συντάξεων αναζητά νέο προσανατολισμό.
Έξι στους δέκα συνταξιούχους στην Ελλάδα ζουν με σύνταξη κάτω από τα 1.000 ευρώ και διαβιούν ουσιαστικά κάτω από τα όρια της φτώχειας. Τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος «ΗΛΙΟΣ» αποκαλύπτουν ότι μόλις το 41,21% των συντάξεων υπερβαίνει το ποσό των 1.000 ευρώ, ενώ η μέση κύρια σύνταξη ανέρχεται στα 844 ευρώ και η μέση επικουρική στα 196 ευρώ, ποσά μικτά. Η πραγματικότητα αυτή συνθέτει την εικόνα ενός πληθυσμού ηλικιωμένων που αδυνατεί να καλύψει βασικές ανάγκες, παρά τις δεκαετίες εργασίας και ασφάλισης.
Η πλειονότητα των συνταξιούχων είναι άνδρες ηλικίας 66 έως 75 ετών, ενώ ο μέσος όρος των συντάξιμων αποδοχών ανέρχεται περίπου στα 1.300 ευρώ, με μέσο χρόνο ασφάλισης τα 32 έτη. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι περισσότεροι εργάστηκαν για μακρά χρονικά διαστήματα, αλλά σε ένα εργασιακό περιβάλλον που χαρακτηριζόταν από χαμηλούς μισθούς – φαινόμενο που εντάθηκε ιδιαίτερα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010. Η ελληνική αγορά εργασίας, με τη διαχρονική κυριαρχία της μερικής απασχόλησης και των χαμηλών αποδοχών, αποτυπώνεται σήμερα στο επίπεδο των συντάξεων.
Η εικόνα αυτή δεν είναι μεμονωμένη. Η Eurostat κατατάσσει την Ελλάδα στις πρώτες πέντε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου ο κίνδυνος φτώχειας για τους εργαζόμενους παραμένει ιδιαίτερα υψηλός. Το 10,7% των εργαζομένων – δηλαδή ένας στους δέκα – βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας, ενώ στους άνδρες εργαζομένους το ποσοστό αγγίζει το 13%, καθιστώντας τη χώρα δεύτερη χειρότερη στην Ευρώπη, μετά τη Ρουμανία. Αντίστοιχα, στις γυναίκες εργαζόμενες η Ελλάδα βρίσκεται στη 14η θέση με ποσοστό 7,6%. Από το 2010 μέχρι σήμερα, το μέσο εισόδημα έχει μειωθεί κατά 25,8%, γεγονός που αποδυναμώνει περαιτέρω την αγοραστική δύναμη και τη μελλοντική συνταξιοδοτική βάση.
Η φτώχεια στους συνταξιούχους αποτελεί άμεση συνέπεια της διαχρονικής αποδυνάμωσης των μισθών και της κοινωνικής ασφάλισης.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο απευθύνει αυστηρή προειδοποίηση προς τους δημόσιους φορείς για την πλημμελή απόδοσή τους προς το Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης Γενεών (ΑΚΑΓΕ), το οποίο συστάθηκε για τη διασφάλιση των συντάξεων των μελλοντικών γενεών. Από τη σύστασή του, οι συνταξιούχοι έχουν ήδη πληρώσει ακριβά το τίμημα για τη στήριξη αυτού του σκοπού. Σύμφωνα με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το ύψος των οφειλών δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια, ωστόσο εκτιμάται ότι υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Μια τέτοια υστέρηση στην τροφοδότηση του ΑΚΑΓΕ αποδυναμώνει τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος και καθιστά το δημογραφικό πρόβλημα ακόμη πιο πιεστικό.
Είναι κρίσιμο, στο πλαίσιο αυτό, να αποσαφηνιστεί ο ρόλος της κοινωνικής ασφάλισης και να μην συγχέεται με άλλες μορφές συνταξιοδότησης. Το σύστημα των τριών πυλώνων – δημόσια ασφάλιση, επαγγελματικά ταμεία και ιδιωτικές συντάξεις – λειτουργεί σε διαφορετικές βάσεις και με διαφορετική κοινωνική αποστολή. Η δημόσια κοινωνική ασφάλιση, ο πρώτος Πυλώνας, δεν αποτελεί απλή οικονομική παροχή, αλλά θεσμό αλληλεγγύης των γενεών: οι εργαζόμενοι του σήμερα χρηματοδοτούν τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων, γνωρίζοντας ότι θα τύχουν της ίδιας προστασίας στο μέλλον. Αντίθετα, οι επαγγελματικές και ιδιωτικές συντάξεις, οι λεγόμενοι «ατομικοί κουμπαράδες», δεν εμπεριέχουν την κοινωνική διάσταση, στηρίζονται στην ατομική αποταμίευση και υπόκεινται στις διακυμάνσεις των αγορών.
Η μετατόπιση του συνταξιοδοτικού ενδιαφέροντος προς αυτά τα ιδιωτικά μοντέλα, χωρίς παράλληλη ενίσχυση του δημόσιου πυλώνα, ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Οδηγεί στη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και μετατρέπει το δικαίωμα στη σύνταξη σε επενδυτικό προϊόν, προσβάσιμο μόνο σε όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποταμιεύουν. Αντίθετα, η ενίσχυση της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί τον μόνο ασφαλή δρόμο για συντάξεις αξιοπρέπειας και για τη διατήρηση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η λύση βρίσκεται στην ουσιαστική αύξηση των μισθών, στη σταθερή και πλήρη απασχόληση, στην πάταξη της εισφοροδιαφυγής και, κυρίως, στην εφαρμογή μιας δημογραφικής πολιτικής που θα ενθαρρύνει τη νέα γενιά να παραμείνει και να εργαστεί στην Ελλάδα. Χωρίς αυτά τα θεμέλια, καμία μεταρρύθμιση – όσο «εκσυγχρονιστική» κι αν παρουσιάζεται – δεν θα μπορέσει να διασφαλίσει το μέλλον των συντάξεων.
Η κοινωνική ασφάλιση δεν είναι απλώς οικονομικός θεσμός· είναι έκφραση συλλογικής ευθύνης, κοινωνικής αλληλεγγύης και δημοκρατικού πολιτισμού. Η διατήρηση και η ενίσχυσή της δεν αφορούν μόνο τους συνταξιούχους, αλλά ολόκληρη την κοινωνία – γιατί από την ισχύ της εξαρτάται, τελικά, η ίδια η συνοχή και η αξιοπρέπεια του κοινωνικού μας ιστού.
