της Σίας Αναγνωστοπούλου, βουλευτή Αχαΐας Νέας Αριστεράς, πρώην υφυπουργού
Ένα αεροπλάνο προσγειώνεται στη Βεγγάζη και οι υψηλοί επιβάτες του δεν προλαβαίνουν καν να αποβιβαστούν. Κηρύσσονται «ανεπιθύμητα πρόσωπα» από τις τοπικές αρχές και ξαναπαίρνουν τον δρόμο της επιστροφής και της ταπείνωσης. Ο ευρωπαίος επίτροπος αρμόδιος για θέματα Μετανάστευσης Μάγκνους Μπρούνερ με τη συνοδεία του (υπουργούς Μετανάστευσης Ελλάδας και Ιταλίας) ήταν οι πρωταγωνιστές του επεισοδίου, το οποίο καταδεικνύει το προφανές. Η ΕΕ έχει εμπεδώσει πλήρως στη (μεταναστευτική) πολιτική της ότι είναι ένα «φρούριο» που μοιράζει ρόλους «σερίφη», μόνο που οι «σερίφηδες» έχουν και δικούς τους κανόνες.
Η με εθνικούς όρους ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική
Η ΕΕ λοιπόν δεν έχει καταρχάς και καταρχήν καμιά αντίληψη ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, ένα κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον σε σχέση με τον «έξω κόσμο», ακόμα και σε σχέση με τον άμεσο «έξω» κόσμο», δηλαδή τη δική της γειτονιά. Η εξωτερική της πολιτική ασκείται με όρους «εθνικής πολιτικής» των ισχυρών κρατών-μελών και φυσικά με νατοϊκούς και αμερικανικούς όρους, ανάλογα με τη συγκυρία. Στην Αφρική –και στη βόρεια Αφρική φυσικά– αναβίωσαν τις τελευταίες δεκαετίες παλιοί αποικιακοί ανταγωνισμοί, με νεοαποικιακούς όρους. Η επέμβαση της Γαλλίας με τους συμμάχους της στη Λιβύη το 2011 και η διάλυση του κράτους αυτού, οι «επιδρομές» (αποτυχημένες οι περισσότερες) σε περιοχές της Αφρικής, δεν διαμόρφωσαν απλώς τους όρους κοινωνικής διάλυσης και συνεπακόλουθης ανθρωπιστικής κρίσης. Άφησαν πίσω τους πολέμαρχους και εμφύλιους, ενώ έστρωσαν και το κατάλληλο έδαφος για να βρουν χώρο να δράσουν κράτη που επεδίωκαν να παίξουν τον ρόλο περιφερειακής δύναμης, κράτη περιφερειακής νεοαποικιοκρατίας.
Η Τουρκία είναι παρούσα
Ήδη από τη δεκαετία του 2000, η Τουρκία ανέπτυσσε έναν εμφανέστατο εμπορικό (ακόμα τότε) εθνικισμό. Η Αφρική ήταν ένας από τους χώρους εξάπλωσης του τουρκικού εμπορικού εθνικισμού. Τα είχαμε γράψει πολλά χρόνια πριν στα «Ενθέματα» της Αυγής επί εποχής Ελεφάντη. Η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε πάρει ήδη στροφή που ξεπέρναγε την «παντουρκιστική» πολιτική Οζάλ ή τον κεμαλισμό και τους κεμαλισμούς άλλων εποχών. Η περιφερειακή (οικονομική) διείσδυση ήταν γεγονός κατά τα πρότυπα του παγκόσμιου νεοφιλελευθερισμού και της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, μεταφρασμένης στα τουρκικά συμφραζόμενα. Αυτός ο εμπορικός εθνικισμός μετατρεπόταν σε νέο-αποικιακό, περιφερειακό εθνικισμό, ακολουθώντας κατά πόδας τις εξελίξεις στο παγκόσμιο επίπεδο.
Στη Λιβύη, η Τουρκία, κυρίως μετά το 2011, βρήκε πεδίον δόξης λαμπρό (ανάλογο βρήκε άλλωστε και η Ρωσία). Με στρατιωτική, οικονομική, κ.λπ. στήριξη κατεξοχήν στην ηγεσία της Τρίπολης, αλλά όχι μόνο. Και στην υπόλοιπη υπό διάλυση Αφρική η Τουρκία είναι παρούσα. Το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», ένα δόγμα που νομιμοποιεί αλλά και διαμορφώνει το νέο αφήγημα του Ερντογάν, στο οποίο ενσωματώνεται αλλά και εξουδετερώνεται αυτό του κεμαλισμού, δεν είναι άλλο παρά το δόγμα της μεγάλης περιφερειακής δύναμης, στο πλαίσιο ενός πολυπολικού κόσμου, όπου η κάθε ισχυρή χώρα αναζητεί κατά το μάλλον ή ήττον ηγεμονία, εκεί που ανοίγονται οι μεγάλες ρωγμές. Ας προσθέσουμε εδώ ότι η Τουρκία έχει αναλάβει ανάμεσα σε άλλα τον ρόλο –ελέω ΕΕ– του μεγάλου «εντολοδόχου» της περιοχής για την προστασία του «φρουρίου» από τους πρόσφυγες-μετανάστες. Εν ολίγοις, η Τουρκία είναι μεγάλη περιφερειακή δύναμη πια και λόγω του προσφυγικού-μεταναστευτικού, και λόγω του γεγονότος ότι της έχει δοθεί ο ρόλος του «εγγυητή» των συνόρων ανάμεσα κατεξοχήν στον μουσουλμανικό και τον ευρωπαϊκό-χριστιανικό κόσμο.
Με όρους άλλωστε νεο-αποικιακούς διαμορφώθηκε από την ΕΕ και τις ΗΠΑ μια νέα (παλιά) τομή, Δύση-Ανατολή, όπου το Ισραήλ παίζει αποφασιστικό ρόλο και η Τουρκία ξαναβρίσκει έναν παλιό αλλά επικαιροποιημένο ρόλο. Σε αυτόν εμπεριέχονται παλιά και νέα αφηγήματα, και αυτοκρατορικά και κεμαλικά: η Τουρκία ως εγγυήτρια της ισορροπίας ανάμεσα σε δύο κόσμους (μουσουλμανικό, χριστιανικό), η Τουρκία ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη και με τις ευλογίες της ΕΕ.
Η Ελλάδα και η λογική της «άγριας Δύσης»
Και η Ελλάδα, μια μικρή χώρα, τρέχει από τη Βεγγάζη στην Τρίπολη και τούμπαλιν, έχοντας παντού πια ανοικτά μέτωπα. Μέχρι το 2019 υπήρχε μια αντίληψη «γειτονιάς» στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Μια αντίληψη που εδραζόταν στο γεγονός ότι, ναι μεν η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, αλλά ως κράτος-μέλος της ΕΕ, ως κράτος αφοσιωμένο στο διεθνές δίκαιο και, κυρίως ως χώρα με ισχυρή την αίσθηση της γεωγραφίας και ότι αυτή είναι διαμορφωτής και της ιστορίας, μπορούσε να έχει λίγο ως πολύ δικό της λόγο στη (και για τη) γειτονιά της. Η Συμφωνία των Πρεσπών είναι η ισχυρή απόδειξη αυτής της πολιτικής, αλλά και προηγούμενες πολιτικές σε σχέση με την Παλαιστίνη, τη Λιβύη και άλλες χώρες. Βέβαια, εκτός από τη Συμφωνία των Πρεσπών και αρκετά χρόνια πριν το Ελσίνκι, οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες δεν προσπάθησαν να αντικειμενοποιήσουν τη γεωγραφία και να την καταστήσουν δυναμικό παραγωγό νέου εθνικού αφηγήματος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι δυναμικές που παρήγαγε η γεωγραφία και η γειτονιά μας να εγκλωβίζονται σε ένα παλαιό εθνικό αφήγημα (η Ελλάδα και ο εθνικός εχθρός), που ενίοτε οδηγούσε στην περίφημη, δεξιά κατεξοχήν, πολιτική της ακινησίας. «Δεν κάνουμε τίποτα, δεν έχουμε εσωτερικό κόστος». Ο γείτονάς μας, η Τουρκία, αποτέλεσε από τη μια πεδίο άσκησης πομπώδους πατριωτισμού και, από την άλλη, ναρκοπέδιο (δεν ακουμπάμε ή ακουμπάμε λίγο).
Παρόλα αυτά, η Ελλάδα είχε τα μάτια της στη γειτονιά της, έστω και παθητικά ή μισόκλειστα. Τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία από το 2019 και μετά. Η ΝΔ στην κυριολεξία «έστησε» ένα αφήγημα εθνικού συμφέροντος έξω και πέρα από κάθε έννοια γεωγραφίας και γειτονιάς. Ένα αφήγημα «Δύσης» με ό,τι πιο παλιό, πιο φθαρμένο υλικό ενός ψευτο-μεγαλοϊδεατικού εθνικισμού («είμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας»), υποτάσσοντας (και όχι εξυπηρετώντας) το συμφέρον της χώρας στα «δυτικά συμφέροντα». Πρώτον: «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου», ήτοι αφού αυτός είναι εχθρός της «Δύσης» είναι και δικός μου εχθρός (Ρωσία) ή –επί το παραδοσιακότερο– αφού αυτός είναι εχθρός της Τουρκίας είναι κολλητός μου φίλος. Δεν χρειάζονται αναλύσεις για όλα αυτά, ο άξονας με το κράτος-δολοφόνο αρκεί από μόνο του.
Συγκεκριμένα όμως με τη Λιβύη, και υπό το φως των ανοικτών θεμάτων καθορισμού θαλασσίων ζωνών, κλπ., η χώρα βρέθηκε ξαφνικά και απροετοίμαστα στα πολύ δύσκολα. Το παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο αφύπνισε ξαφνικά την ελληνική εξωτερική πολιτική, με τα γνωστά, παμπάλαια αντανακλαστικά: «ο εχθρός του εχθρού…» και ο Χαφτάρ της Βεγγάζης στην Αθήνα. Στη συνέχεια, το άλλο δόγμα: η Chevron και η άγρια Δύση των εξορύξεων θα μας λύσει το πρόβλημα για το τουρκολιβυκό σύμφωνο. Βέβαια, η λογική της «άγριας Δύσης» παράγει περισσότερη άγρια Δύση. Και φάνηκε αμέσως. Το κρίσιμο όμως είναι ότι η Ελλάδα της Δεξιάς αφομοίωσε χωρίς καμιά έγνοια της γεωγραφίας και της γειτονιάς μας το ευρωπαϊκό αφήγημα του «φρουρίου» και της χώρας μας ως άλλου «Ακρίτα» απέναντι στους αλλόθρησκους και αλλόφυλους. Αντί λοιπόν να έχουμε πρωτοστατήσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κραδαίνοντας όλες τις διεθνείς συμβάσεις, ότι η Ελλάδα δεν θα παίξει τον ρόλο κανενός «Ακρίτα», αντί να έχουμε πρωτοστατήσει σε κοινές μεσογειακές συσκέψεις με όλους τους γείτονές μας για όλα τα ανοικτά θέματα, αντί να είμαστε ως χώρα παρούσα και με «όπλο» την ευρωπαϊκότητά μας, καταστήσαμε την ευρωπαϊκότητα ταμπούρι για να χωθούμε μέσα.
Η Ελλάδα της ΝΔ αποδέχτηκε ενάντια σε κάθε εθνικό συμφέρον τη λογική των «σερίφηδων» και των κρατών-εντολοδόχων και προστατών. Με αυτή την πολιτική και «Ακρίτα» τον Πλεύρη δεν πάμε απολύτως πουθενά.
(δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “εποχή”)
