Του Θέμη Μπάκα
Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται και οι ευάλωτοι πολίτες παλεύουν καθημερινά για να επιβιώσουν, η πολιτεία επιλέγει –αντί για τη στήριξη– την περιφρόνηση. Ο Συνήγορος του Πολίτη, σε επίσημη έκθεσή του, ξεκαθαρίζει πως η χορήγηση επιδόματος ανεργίας μέσω προπληρωμένης κάρτας παραβιάζει το Σύνταγμα και είναι παράνομη.
Ας το πούμε ξεκάθαρα: το μισό επίδομα ανεργίας δίνεται σήμερα σε μετρητά και το άλλο μισό σε προπληρωμένη κάρτα. Για ανθρώπους που ζουν με 200 ευρώ τον μήνα, αυτό σημαίνει ότι έχουν στην καλύτερη περίπτωση μόλις 100 ευρώ σε ρευστό για να πληρώσουν το ενοίκιο, τη δόση του δανείου τους, τις βασικές τους υποχρεώσεις.
Το υπόλοιπο… «κλειδωμένο» σε μια κάρτα, είναι χρήσιμο μόνο για αγορές. Μια κάρτα που δεν μπορεί να καλύψει λογαριασμούς, δεν επιτρέπει αναλήψεις πέραν του 50%, ούτε δίνει τη δυνατότητα μεταφοράς χρημάτων σε τραπεζικό λογαριασμό. Έτσι, χιλιάδες συμπολίτες μας αναγκάζονται να δίνουν την κάρτα τους σε τρίτους για να ψωνίσουν εκείνοι με αντάλλαγμα λίγα μετρητά, με προσωπικό κόστος, ταπείνωση και κίνδυνο.
Το νομικό πλαίσιο που θεσμοθέτησε τον αποκλεισμό
Ο νόμος 5078/2023 και η ΚΥΑ 3511/12-03-2025, που ρυθμίζουν το νέο πλαίσιο επιδότησης, προβλέπουν πως το ήμισυ κάθε επιδόματος πρέπει να δαπανάται αποκλειστικά μέσω προπληρωμένης κάρτας, περιορίζοντας σημαντικά τη δυνατότητα ρευστοποίησης ή ελεύθερης διάθεσης των ποσών από τους δικαιούχους.
Ειδικότερα, οι άνεργοι πολίτες υποστηρίζουν ότι αδυνατούν να πληρώσουν ενοίκιο, δόσεις δανείων, κοινόχρηστα ή να στηρίξουν οικονομικά συγγενικά πρόσωπα, ακριβώς επειδή ο τρόπος χορήγησης του επιδόματος τους στερεί αυτή τη βασική δυνατότητα.
Έκθεση-καταπέλτης από τον Συνήγορο του Πολίτη
Ο Συνήγορος του Πολίτη επισημαίνει ότι η πρακτική αυτή παραβιάζει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη προστασία της κοινωνικής ασφάλισης, την ελευθερία της προσωπικής ανάπτυξης και την οικονομική αυτονομία των πολιτών. Τονίζει ότι, αν και ορισμένοι περιορισμοί επιτρέπονται για λόγους δημοσίου συμφέροντος, δεν πρέπει να θίγουν τον πυρήνα των δικαιωμάτων, ενώ σε κάθε περίπτωση οφείλουν να είναι αναλογικοί, πρόσφοροι και αποτελεσματικοί για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου, που είναι πρωτίστως η πάταξη της φοροδιαφυγής.
Ωστόσο, υπογραμμίζει πως η εφαρμογή της προπληρωμένης κάρτας δεν φαίνεται να πληροί κανένα από αυτά τα κριτήρια. Δεν είναι ούτε αναγκαία, ούτε αποτελεσματική, για τον περιορισμό της φοροδιαφυγής.
Για τον λόγο αυτό, προτείνει τη λήψη νομοθετικής ή κανονιστικής πρωτοβουλίας με σκοπό να αποκατασταθεί η δυνατότητα των δικαιούχων να χρησιμοποιούν τα επιδόματα όπως οι ίδιοι επιλέγουν, για την κάλυψη βασικών βιοτικών τους αναγκών, χωρίς περιορισμούς που τους στερούν το δικαίωμα σε αξιοπρεπή διαβίωση.
Η κοινωνική υποκρισία
Υπενθυμίζεται ότι, πριν από λίγο καιρό, πολλά κυβερνητικά στελέχη έσπευδαν να δηλώσουν ότι το σύστημα αυτό είναι «προσβλητικό». Και είχαν δίκιο. Μόνο που σήμερα σιωπούν. Γιατί; Μα διότι οι προτεραιότητες μετατοπίζονται από τον άνθρωπο στο λογιστήριο, και από την κοινωνική πολιτική στο φορολογικό κυνήγι.
Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας: η προπληρωμένη κάρτα δεν καταπολεμά τη φοροδιαφυγή. Δεν είναι το μέσο αυτό που θα «σώσει» τα δημόσια έσοδα από τη «φορολογική διαρροή». Είναι αδιανόητο να στοχοποιούνται άνεργοι και δικαιούχοι χαμηλών επιδομάτων ως εν δυνάμει φοροφυγάδες, όταν πρόκειται για ανθρώπους που ζουν στο όριο της φτώχειας.
Το να προσπαθεί κανείς να λύσει την «αιμορραγία» της φοροδιαφυγής ελέγχοντας την τσέπη των αδύναμων με επιδόματα των 200 ευρώ, είναι πολιτικά κοντόφθαλμο και ηθικά απαράδεκτο.
Τούτων δοθέντων, η στήριξη των ανέργων δεν μπορεί να συνοδεύεται από ταπείνωση και καταναγκασμό. Δεν μπορεί η βοήθεια να μετατρέπεται σε επιτήρηση. Δεν μπορεί το κράτος να αντιμετωπίζει τους δικαιούχους ως ύποπτους, ούτε να θέτει εμπόδια στη διαχείριση των δικών τους, λιγοστών, χρημάτων.
Όποιος έχει στοιχειώδη επαφή με την καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων, γνωρίζει πολύ καλά πως το ζητούμενο δεν είναι το «πώς» δαπανούν τα χρήματα, αλλά το πώς θα επιβιώσουν με τόσο λίγα.
Ένα αίτημα που δεν χωρά καθυστέρηση
Επομένως, η κυβέρνηση οφείλει να επανεξετάσει άμεσα αυτή την ταπεινωτική και αντισυνταγματική πρακτική. Η κατάργηση της υποχρεωτικής προπληρωμένης κάρτας είναι ζήτημα θεσμικής νομιμότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Και, κυρίως, είναι θέμα απλής λογικής και ενσυναίσθησης.
Όσο συνεχίζεται αυτή η πρακτική, το μήνυμα που στέλνεται στους πιο αδύναμους συμπολίτες μας είναι ξεκάθαρο: «Δεν σας εμπιστευόμαστε, ούτε καν για να διαχειριστείτε την πείνα σας». Και αυτό, ναι, είναι ντροπή.
ΣΣ: Ο Θέμης Μπάκας είναι πολιτευτής Αχαΐας.
