του Ελισσαίου Βγενόπουλου, σκηνοθέτη-συγγραφέα
Ο «Υπηρέτης Δύο Αφεντάδων» αποτυπώνει με καυστικό χιούμορ την ανθρώπινη πείνα, την κοινωνική υποκρισία και το πνεύμα της commedia dell’arte που παραμένει ζωντανό και ελευθερωτικό.
Ο υπηρέτης δύο αφεντάδων (1745) του Κάρλο Γκολντόνι είναι μια από τις πιο διαχρονικές και αγαπημένες κωμωδίες της παράδοσης της commedia dell’arte. Η διαρκής δημοτικότητα του έργου βασίζεται στο έξυπνο μείγμα φάρσας, αιχμηρού κοινωνικού σχολιασμού και πλούσιων χαρακτήρων που, παρά το πέρασμα των αιώνων, εξακολουθούν να έχουν απήχηση στο σύγχρονο κοινό. Η παράσταση σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα, με τον Βασίλη Χαραλαμπόπουλο στον πρωταγωνιστικό ρόλο του Τρουφαλντίνο, αναβιώνει το αριστούργημα του Γκολντόνι με αξιοσημείωτη ζωντάνια, συνδυάζοντας επιδέξια την αισθητική της εποχής με τις σύγχρονες θεατρικές ευαισθησίες.
Στο επίκεντρο της παράστασης υπηρέτης δύο αφεντάδων βρίσκεται ο ακατάβλητος Τρουφαλντίνο, ένας πολυμήχανος αλλά και μονίμως πεινασμένος υπηρέτης, του οποίου το κωμικό δίλημμα κινεί ολόκληρη την αφήγηση. Για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του, και να διασφαλίσει ότι το στομάχι του δεν θα είναι ποτέ άδειο, ο Τρουφαλντίνο αποφασίζει να υπηρετεί δύο αφέντες ταυτόχρονα, αποκρύπτοντας αυτή την απάτη και από τους δύο. Αυτό το φαινομενικά απλό τέχνασμα πυροδοτεί έναν καταρράκτη παρεξηγήσεων, λανθασμένων ταυτοτήτων και φαρσικού χάους. Η ιδιοφυΐα του Γκολντόνι έγκειται όχι μόνο στην περιπλοκότητα αυτής της πλοκής αλλά και στα στρώματα κοινωνικής σάτιρας που υφαίνονται σε όλο το κείμενο. Μέσα από τα καμώματα του Τρουφαλντίνο, το έργο εκθέτει πονηρά ζητήματα υποκρισίας, ταξικών ανισοτήτων και διαφθοράς με χιούμορ αιχμηρό και ρυθμό.
Ο Γιάννης Κακλέας, σκηνοθέτης γνωστός για την ικανότητά του να παντρεύει το κλασικό υλικό με σύγχρονα θεατρικά στοιχεία, εκμεταλλεύεται πλήρως τις πλούσιες δυνατότητες αυτού του κειμένου. Η σκηνοθεσία του είναι ένας ζωηρός φόρος τιμής στη Βενετία, το σκηνικό του έργου, με σκόπιμες νύξεις στην πληθωρικότητα του βενετσιάνικου καρναβαλιού. Η παραγωγή αποπνέει ένα ζωντανό μπαρόκ πνεύμα, αλλά ο Κακλέας δεν σταματά εκεί. Εμπλουτίζει την παράσταση με σωματική κωμωδία που αγγίζει τα όρια του slapstick, αποδίδοντας την παραδοσιακή καραγκιοζιλίκια της commedia με κέφι και ακρίβεια. Αυτή η σωματικότητα συμπληρώνεται και ενίοτε αντιπαραβάλλεται με στοιχεία σύγχρονης ροκ μουσικής, μια απροσδόκητη αλλά εκπληκτικά ταιριαστή ηχητική επιλογή που δίνει ενέργεια στην παραγωγή χωρίς να κατακλύζει το κείμενο.
Αυτή η συγχώνευση των στυλ, η μπαρόκ μεγαλοπρέπεια, η φυσική φάρσα της commedia και η σύγχρονη μουσική, θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει σε ένα μπερδεμένο αισθητικό συνονθύλευμα. Ωστόσο, η σίγουρη σκηνοθεσία του Κακλέα πλέκει αυτά τα στοιχεία σε ένα συνεκτικό θεατρικό μωσαϊκό. Το θέαμα δεν υποβαθμίζει ποτέ τη σαφήνεια της αφήγησης ή την ανθρωπιά των χαρακτήρων. Αντίθετα, εντείνει το χαρούμενο πνεύμα του έργου και υπογραμμίζει τη διαχρονικότητά του, υπενθυμίζοντάς μας ότι κάτω από την κωμική επιφάνεια κρύβονται σοβαροί προβληματισμοί για την ανθρώπινη φύση.
Κεντρικό ρόλο στην επιτυχία της παραγωγής παίζει ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος στο ρόλο του Τρουφαλντίνο. Ο Χαραλαμπόπουλος εξισορροπεί την πονηριά του χαρακτήρα με μια αισθητή ευπάθεια, εμποδίζοντας τον ρόλο να γίνει μια απλή καρικατούρα. Η σωματική του ευκινησία είναι αξιοσημείωτη, το εκφραστικό του πρόσωπο και η γλώσσα του σώματός του δίνουν ζωή στη συνεχή ταχυδακτυλουργία του Τρουφαλντίνο και στην απελπισμένη πείνα του τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά. Ο κωμικός συγχρονισμός του Χαραλαμπόπουλου είναι άψογος και οι αλληλεπιδράσεις του με τους άλλους χαρακτήρες πάλλονται από μεταδοτική ενέργεια.
Το υπόλοιπο καστ, Φαίη Ξυλά, Φραγκίσκη Μουστάκη, Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Γιώργος Ψυχογυιός επίσης, στέκεται στο ύψος των περιστάσεων. Η αφοσίωσή τους στον αυξημένο κόσμο της commedia dell’arte, με τους χαρακτήρες και τους υπερβολικούς μανιερισμούς, είναι εμφανής. Οι ηθοποιοί αγκαλιάζουν την πρόκληση της πλοήγησης στους γρήγορους διαλόγους και τις περίπλοκες ανατροπές της πλοκής του έργου, διατηρώντας παράλληλα την απαραίτητη σαφήνεια ώστε το κοινό να παρακολουθεί τη συχνά ιλιγγιώδη δράση. Η ικανότητά τους να εναλλάσσονται μεταξύ στιγμών ξεκαρδιστικού χιούμορ και πιο διακριτικής κοινωνικής κριτικής υπογραμμίζει τον πολύπλευρο χαρακτήρα του έργου.
Ένα από τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα της παραγωγής είναι ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται την κοινωνική σάτιρα του έργου. Ενώ τα φαρσικά στοιχεία κρατούν το κοινό στο γέλιο, υπάρχει ένα επίμονο υπόγειο ρεύμα κριτικής που στοχεύει σε θέματα που παραμένουν επίκαιρα σήμερα, η υποκρισία μεταξύ των ανώτερων τάξεων, η χειραγώγηση των κοινωνικών δομών και η δυσχερής θέση των μη προνομιούχων που αγωνίζονται για επιβίωση. Αυτή η δυαδικότητα ενισχύει τον πλούτο του έργου και εντείνεται από τη λεπτή σκηνοθεσία του Κακλέα, η οποία εξασφαλίζει ότι η κωμωδία δεν κατρακυλά ποτέ σε απλή καραγκιοζιλίκια, αλλά διατηρεί την αιχμηρή της πλευρά.
Οπτικά, η παραγωγή γοητεύει με τα σκηνικά και τα κοστούμια που θυμίζουν την πλούσια αλλά μερικές φορές και φανταχτερή ατμόσφαιρα της Βενετίας του 18ου αιώνα. Οι μάσκες, τα έντονα χρώματα και τα ρέοντα υφάσματα αποτίουν φόρο τιμής στην παράδοση της commedia dell’arte και στο γλέντι του καρναβαλιού. Ο σχεδιασμός των φωτισμών τονίζει τις εναλλαγές της διάθεσης, από τη φωτεινή, χαοτική ενέργεια της φάρσας σε πιο οικείες στιγμές αποκάλυψης των χαρακτήρων.
«Ο Υπηρέτης δύο αφεντάδων» είναι ένα χαρούμενο θεατρικό γεγονός που τιμά το πρωτότυπο του Γκολντόνι, ενώ το καθιστά προσιτό και συναρπαστικό για το σύγχρονο κοινό. Η σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα, με το τολμηρό στυλιστικό μείγμα και τη βαθιά κατανόηση των θεμάτων του έργου, αναδεικνύει τη διαρκή λαμπρότητα αυτής της κλασικής commedia dell’arte. Με άξονα την ηλεκτρισμένη ερμηνεία του Βασίλη Χαραλαμπόπουλου, η παράσταση αποτελεί ταυτόχρονα ένα αγαπημένο αφιέρωμα και μια φρέσκια, αναζωογονητική προσέγγιση μιας διαχρονικής κωμωδίας. Ο «Υπηρέτης Δύο Αφεντάδων» αποδεικνύει πως για λίγη σούπα και δυο αφεντικά, ο άνθρωπος γίνεται ακροβάτης της απάτης και ταχυδακτυλουργός του ψέματος πάντα με όπλα το γέλιο, το γλεντοκόπι και τη μάσκα.
