Ενα από τα πιο όμορφα μουσεία των Κυκλάδων, σε απόλυτη σύμπνοια με το περιβάλλον, στο ξακουστό νησί της Σαντορίνης, έγινε πραγματικότητα: το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας άνοιξε τις πύλες του στο κοινό, πλήρως ανακαινισμένο, στεγάζοντας μερικούς από τους πιο πολύτιμους αρχαιολογικούς θησαυρούς και φιλοξενώντας την έκθεση «Κυκλαδίτισσες». Σε ένα από τα πιο προνομιακά σημεία του νησιού, στα Φηρά με θέα την Καλντέρα, στην υπέροχη αρχιτεκτονική του Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα, απόλυτα εναρμονισμένο με το περιβάλλον το μουσείο είναι πια απτή πραγματικότητα.
Οι εργασίες που έγιναν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σεβάστηκαν απόλυτα το αρχικό σχέδιο του κτηρίου αναδεικνύοντας εκ νέου τις αρχιτεκτονικές αρετές του ενώ αναβάθμισαν το σύνολο των υποδομών. Με κεντρικό έκθεμα την «Κόρη της Θήρας», αυτό το σπάνιο αρχαϊκό αριστούργημα, εγκαινιάστηκε για να αφηγηθεί τις ιστορίες των κατοίκων της Αρχαίας Θήρας αλλά και των γυναικών των Κυκλάδων, όπως μαρτυρούν οι πανέμορφοι θησαυροί της έκθεσης με τα οποία κάνει εγκαίνια το μουσείο.
Τι αποκαλύπτουν οι θησαυροί
Το 27ο Μουσείο, που εγκαινιάζεται, όπως τόνισε η υπουργός Λίνα Μενδώνη, από το υπουργείο Πολιτισμού, χαράζει μια νέα προοπτική στον αρχαιολογικό χάρτη. Τα σχέδια του Δεκαβάλλα που ακολουθούσαν πιστά την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική με το χαρακτηριστικό αίθριο, την απέριττη μινιμαλιστική γεωμετρία που τόσο λάτρεψε ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Κορμπιζιέ και τους φεγγίτες παραμένουν, δίνοντας τον τόνο μιας απέριττης αισθητικής που σέβεται τον χαρακτήρα του νησιού. Αξιέπαινη η προσπάθεια να διατηρηθεί αυτούσιος ο χαρακτήρας του κτιρίου ακόμα και στο γεγονός ότι κρατήθηκε εκείνο το υπέροχο μωσαϊκό των 60s που συναντά κανείς σε πολλά μουσεία των Κυκλάδων και παραπέμπει στα πιο ωραία στιγμιότυπα της Ιστορίας τους. Ακόμα και τα παράθυρα, τα οποία αποφεύγονται πλέον από τα μουσεία, διατηρούνται αυτούσια ως μια συνομιλία με το εξωτερικό περιβάλλον και την ανοιχτή θέα μέχρι την Ανάφη.
Η Σαντορίνη είναι εξάλλου από μόνη της ένας ζωντανός διάκοσμος και ένα σημείο αναφοράς που ξεπερνά τις όποιες συμβάσεις. Με μια νέα προοπτική για το μέλλον υπηρετώντας τις ανάγκες του νησιού αλλά με απόλυτο σεβασμό στο παρελθόν το μουσείο σκοπό έχει να ξανασυστήσει στο κοινό τους πλούσιους θησαυρούς του αλλά και να αναδείξει τις άγνωστες ιστορίες από τους αρχαίους χρόνους των Κυκλάδων – σε διάλογο πάντα με εκείνες της προϊστορικής Θήρας. Σε αυτή τη «Ρήγισσα των παλμών και των φτερών του Αιγαίου», όπως έβλεπε τη Σαντορίνη ο Ελύτης, με τις θραυσματικές μνήμες να εκτείνονται σε διαφορετικές περιόδους, το νησί δεν είναι μόνο η Προϊστορία του, άμεσα συνδεδεμένη με το Ακρωτήρι, αλλά και η αρχαϊκή, η κλασική, η ελληνιστική και η ρωμαϊκή εποχή, οι οποίες αναδεικνύουν αντίστοιχα πολύτιμους θησαυρούς.
Κλείσιμο
Σημείο αναφοράς, για παράδειγμα, από τους θησαυρούς του μουσείου, είναι τα κεραμικά και τα πήλινα με πλέον εμβληματικό εκείνον τον θηραϊκό αμφορέα του 7ο αιώνα π.Χ., με τον χαρακτηριστικό γεωμετρικό διάκοσμο. Αμέτρητοι είναι, επίσης, οι θησαυροί από το νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας που σφραγίζουν την ιστορία του, αλλά και αυτή η τεράστια ηφαιστειακή πέτρα, μισού τόνου, άμεσα συνυφασμένη με τη σεισμογενή δραστηριότητα του νησιού, η οποία θα στέκει πλέον περήφανη στον νέο της χώρο. Αν κάτι ξεχωρίζει στο νέο μουσείο και σφραγίζει πανηγυρικά την επαναλειτουργία του, αυτό είναι οι περήφανες «Κυκλαδίτισσες».
Είναι οι γυναίκες των Κυκλάδων που κάνουν τη διαφορά και αφηγούνται τις ιστορίες τους στο πέρας των αιώνων. Οπως ανέφεραν χαρακτηριστικά ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, αρχαιολόγος δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, ο οποίος συνεπιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τον δρα Ιωάννη Φάππα, επίσης από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης που φιλοξενούσε μέχρι πρότινος την έκθεση, αλλά και ο υπεύθυνος της Εφορείας Κυκλάδων και ψυχή του όλου εγχειρήματος και συντονισμού Δημήτρης Αθανασούλης, χρειάστηκε να διανυθεί μια πολύ απαιτητική διαδρομή για να γίνει το όλο εγχείρημα πραγματικότητα. Πολλοί είναι αυτοί από τη δυναμική ομάδα που συγκροτήθηκε που «δούλεψαν χωρίς ωράριο, για να αποδώσουν στο κοινό, στους πολίτες και στους επισκέπτες του μουσείου την Κόρη και τις Κυκλαδίτισσες».
Η περήφανη κόρη της Θήρας
Το νέο μουσείο και η κεντρική έκθεση που σφραγίζει τα εγκαίνιά του δεν θα μπορούσαν να έχουν άλλη πρωταγωνίστρια εκτός από την περίφημη «Κόρη της Θήρας», δηλαδή το πανέμορφο αρχαϊκό αυτό άγαλμα ύψους 2,48 μ., από ναξιακό μάρμαρο, που ανακαλύφθηκε, το 2000, στη Σελλάδα, τη νεκρόπολη της Αρχαίας Θήρας. Το σπουδαίο αυτό και σχεδόν ακέραιο εύρημα παρέμενε επίσης αθέατο και μακριά από το κοινό επί 22 χρόνια, δηλαδή έως το φθινόπωρο του 2022, για να αποτελέσει σημείο αναφοράς και σύγκρισης, σύμφωνα με πολλές δημοσιεύσεις. Πλέον επιστρέφει στον φυσικό του χώρο, τη Σαντορίνη, με ειδικά προσαρμοσμένη αντισεισμική βάση, σχεδιασμένη από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Πρόκειται για μια προηγμένης τεχνολογικής συνθήκης βάση που προσαρμόστηκε στο γλυπτό από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στο Εργαστήριο Συντήρησης των Μουσείου Ακρόπολης, ώστε να είναι σίγουρη ότι η Κόρη θα παραμείνει ασφαλής στο βάθος των αιώνων. Η σπανιότητά της μαρτυρεί την υψηλή αισθητική και ποιοτική αξία, καθώς πρόκειται για μία από τις τρεις γνωστές σε όλο τον κόσμο δαιδαλικές Κόρες, του 660-650 π.Χ., σπάνιες και ως προς μέγεθος, με την πιο διάσημη από αυτές την περίφημη «Κυρία της Οσέρ» (Dame d’Auxerre) να την αναφέρουν όλοι ως ένα από τα πιο περίφημα και αναγνωρίσιμα αγάλματα, αλλά και ως έναν λόγο για να επισκεφτεί κανείς το Λούβρο.
Μόνο που για τη συγκεκριμένη πανύψηλη (το ύψος της φτάνει στα 2,5 μέτρα) αρχόντισσα από τη Θήρα, τα δεδομένα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά: φτιαγμένη από ναξιακό μάρμαρο, λάμπει ακόμα κάτω από το φυσικό κυκλαδικό φως και είναι πολύ πιο όμορφη και εντυπωσιακή από εκείνη της Auxerre. Εχοντας διανύσει τη δική της περιπέτεια, πλέον κοσμεί το πιο περίοπτο σημείο του μουσείου αποτελώντας το σήμα κατατεθέν του, καθώς μετά την έκθεση θα παραμείνει στο «σπίτι» της και στον φυσικό της χώρο ως μόνιμο έκθεμα. Η πανέμορφη κόρη δεν είναι μόνη· προΐσταται μιας πολύ ξεχωριστής ομήγυρης, όλες μέλη της υπέροχης παρέας γυναικών που αποκαλύπτουν τον ελευθεριακό χαρακτήρα των Κυκλάδων, όπως η πανέμορφη έφηβη Αρτεμις, αλλά και η Αλίνη, η οποία κατέληξε στο νησί της Δήλου ως σκλάβα από τη Φοινίκη για να δουλέψει ως πόρνη και να πεθάνει εγκυμονούσα με την τρυφερή, όμως, φροντίδα ενός άνδρα που την έκλαψε και την τίμησε, κάτι ανέλπιστο για την εποχή.
Από την άλλη πλευρά, πολλά στοιχεία για τη γυναικεία κυριαρχία στα νησιά των Κυκλάδων από την αρχαιότητα αποκαλύπτει η Μαγία Πούλχρα, η οποία είχε αναπτύξει επιχειρηματικές δοσοληψίες κατά τα ρωμαϊκά χρόνια από τη Μήλο έως την Ιταλία. Αντίστοιχα, η εντυπωσιακή, πανέμορφη αλλά κακοποιημένη αρχόντισσα Νεικώ από τη Σίκινο δείχνει να συνομιλεί άμεσα στην έκθεση με τη γυναίκα που βλέπουμε να τη χτυπάει ο άνδρας της, σε μια παράσταση ενός ελεφαντοστέινου σφραγιδόλιθου του 8ου-7ου αιώνα π.Χ. Ολες αυτές οι ιστορίες δεν προκύπτουν μόνο από τα ευρήματα, αλλά και από τις πολύτιμες αναγνώσεις και τον τρόπο που αυτά εκτίθενται σε μια άκρως μοντέρνα έκθεση που σφραγίζει την επαναλειτουργία και νέα εποχή του Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας.
Επιπλέον, η έκθεση είναι αποτέλεσμα μιας πολύπτυχης συνεργασίας ανάμεσα στο υπουργείο Πολιτισμού, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, υπό την οργάνωση και επιμέλεια του πολυπράγμονος διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων δρος Δημήτρη Αθανασούλη και του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ράντμπουντ της Ολλανδίας Παναγιώτη Ιωσήφ, ένας από τους επιστημονικούς διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης (ο έτερος είναι ο επίκουρος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης δρ Ιωάννης Φάππας).
Το 27ο Μουσείο που εγκαινιάζει το ΥΠΠΟ
Προκειμένου, μάλιστα, να συνδεθεί με το περιβάλλον η έκθεση έχει αλλάξει ριζικά διάταξη, με τις Κυκλαδίτισσες να συνομιλούν διαφορετικά μεταξύ τους στη νέα αυτή στέγη. Στην παρέα μάλιστα αυτή, που αποτελούν θεότητες, ιέρειες, μητέρες και μαχήτριες, ερωμένες και θεόπνευστες διανοούμενες, προστέθηκαν και άλλες ξεχωριστές παρουσίες, όπως το άγαλμα της Αφροδίτης Σανδαλίζουσας από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, στη γνωστή σειρά των αγαλμάτων με πρωταγωνίστρια τη θεά του έρωτα.
Οπως τόνισε χαρακτηριστικά η υπουργός Πολιτισμού στα εγκαίνια της έκθεσης και του νέου μουσείου: «Η πρωτότυπη αυτή έκθεση παρουσιάζει την Ιστορία των Κυκλάδων μέσα από τη γυναικεία οπτική, αναδεικνύοντας τον εξελισσόμενο και μεταλλασσόμενο ρόλο της γυναίκας στις νησιωτικές κοινωνίες από την Προϊστορία έως τους Μεταβυζαντινούς χρόνους. Μέσα από προσωπικές ιστορίες και λιγότερο γνωστές πτυχές της γυναικείας εμπειρίας, φωτίζει ζητήματα όπως η ταυτότητα, η ισότητα, η συμμετοχή και η αυτονομία.
Καταδεικνύει πώς οι Κυκλαδίτισσες άλλοτε περιορίζονταν από κοινωνικά στερεότυπα και άλλοτε πρωταγωνιστούσαν δυναμικά στην οικογένεια, στη θρησκεία, στην οικονομία και την πολιτική. Συνδέει το παρελθόν και το παρόν, προσκαλώντας το κοινό να στοχαστεί πάνω στη διαχρονική πορεία της γυναίκας ως φορέα παράδοσης και αλλαγής», είπε η υπουργός ξεκινώντας την ομιλία της επισημαίνοντας παράλληλα ότι «είναι μια σημαντική ημέρα για τη Σαντορίνη, για τις Κυκλάδες, για το υπουργείο Πολιτισμού.
Σήμερα, το υπουργείο Πολιτισμού αποδίδει το 27ο Μουσείο, από το 2019 μέχρι σήμερα. Είκοσι επτά μουσεία, είτε νεοϊδρυμένα, είτε πλήρως ανακαινισμένα και εκσυγχρονισμένα. Είκοσι επτά μουσεία μέσα σε 6 χρόνια είναι ήδη ένα ρεκόρ, και οφείλουμε γι’ αυτό να ευχαριστήσουμε και να συγχαρούμε τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού. Τα μουσεία, που δημιουργούμε και αποδίδουμε στις τοπικές κοινωνίες, αποτελούν συγχρόνως πολιτιστικούς πόλους και αναπτυξιακούς πόρους.
Βεβαίως, δεν θα μπορούσαν να ιδρυθούν, αν δεν υπήρχαν τα χρηματοδοτικά εργαλεία και η εκμετάλλευση και αξιοποίηση κάθε διαθέσιμου ευρώ. Σήμερα, ανοίγει τις πύλες του το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήρας, ένα έργο ενταγμένο στην Πολιτιστική Χάρτα Ανάπτυξης και Ευημερίας, που έχουμε σχεδιάσει στο υπουργείο Πολιτισμού για κάθε μία από τις Περιφέρειες της χώρας μας».
Πώς ξεκίνησαν όλα: η επίσκεψη με τον πρωθυπουργό
Οπως αποκάλυψε σχετικά η υπουργός Πολιτισμού, η πρώτη επίσκεψη στη Σαντορίνη, μετά τους πρώτους μήνες της πανδημίας, ήταν με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, το 2020. Τότε ήταν που δόθηκε η υπόσχεση ότι οι τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου -ένα από τα σημαντικότερα σύνολα των αρχαιολογικών θησαυρών της Θήρας που φυλάσσονταν στις αποθήκες και παρέμεναν επί μακρόν άγνωστα και απρόσιτα στο ευρύ κοινό- θα εκτίθεντο στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας το επόμενο έτος. Ενα χρόνο αργότερα, εγκαινιάστηκε η έκθεση «Θηραϊκές Τοιχογραφίες – Ο Θησαυρός του Προϊστορικού Αιγαίου», με την οποία οι τοιχογραφίες έγιναν για πρώτη φορά προσβάσιμες και επισκέψιμες. «Τότε, το 2021, δώσαμε μια νέα υπόσχεση, ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας θα ανακαινιστεί πλήρως με βάση σύγχρονες μουσειακές προδιαγραφές. Στόχος μας ήταν η Σαντορίνη να αποτελέσει πλέον κεντρικό προορισμό της Μεσογείου και στον τομέα του πολιτιστικού τουρισμού».
Στον αγώνα αυτό -γιατί πραγματικά για αγώνα επρόκειτο αφού όλα έπρεπε να γίνουν σε έναν στενό χρονικό ορίζοντα-, σύμμαχό της η υπουργός είχε τον δραστήριο προϊστάμενο της Εφορείας Κυκλάδων Δημήτρη Αθανασούλη, ο οποίος αγκάλιασε το όλο εγχείρημα συμβάλλοντας στην επίσκεψη και υλοποίησή του. Αρωγός και ένα μουσείο, που η μοίρα του είναι άμεσα συνυφασμένη με αυτή των Κυκλάδων, όπως είναι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το οποίο συνέβαλε ώστε η σπουδαία έκθεση που διοργάνωσε να μεταφερθεί στη Θήρα εγκαινιάζοντας με τον καλύτερο τρόπο το νέο μουσείο.
Μάρτυρας καταλυτικός της όλης προσπάθειας και απόδειξη ότι τα μουσεία μπορούν να συνεργάζονται ιδανικά μεταξύ τους αλλά και με τους κρατικούς φορείς είναι η σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Σάντρα Μαρινοπούλου, η οποία σημείωσε ότι η «ιστορικής αυτής σημασίας», όπως την αποκάλεσε, «συνεργασία με το το υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων» ξεκίνησε μόλις πρόσφατα, πριν από έναν χρόνο. Και είναι αλήθεια ότι πρώτη φορά βλέπουμε να συνυπάρχουν σε ένα εγχείρημα με αγαστά αποτελέσματα τρεις διαφορετικοί φορείς, που ένωσαν τις δυνάμεις τους, μακριά από νομικούς περιορισμούς και αγκυλώσεις, ξεπερνώντας τις παθογένειες χρόνων.
Οπως δήλωσε σχετικά η κυρία Μαρινοπούλου: «Είναι μια συνεργασία που ανοίγει νέους δρόμους για την έρευνα, τη μελέτη και την προβολή του Κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η συνεργασία θα περιλαμβάνει μια σειρά κοινών δράσεων, με κυριότερη το πρώτο Corpus, δηλαδή την πρώτη ψηφιακή καταγραφή όλων των μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο. Καρπός αυτής της συνεργασίας είναι η έκθεση “Κυκλαδίτισσες”. Αξίζει να σημειωθεί πως το έργο της ανακαίνισης του Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας περιέλαβε την ενίσχυση της στατικής επάρκειας του κτιρίου, την ενεργειακή του αναβάθμιση, την προσβασιμότητα για ΑμεΑ, νέους φωτισμούς και σύγχρονες μουσειογραφικές υποδομές».
protothema
