Ο χρόνος που περνούν τα παιδιά μπροστά σε οθόνες έχει ενοχοποιηθεί για τα πάντα: από την κατάθλιψη και τις διαταραχές συμπεριφοράς μέχρι τις δυσκολίες στον ύπνο.
Όμως, σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, νέα σειρά επιστημονικών μελετών έρχεται να αμφισβητήσει το αφήγημα που έχει κυριαρχήσει στον δημόσιο διάλογο, τονίζοντας ότι δεν υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία ή τη γνωστική λειτουργία των παιδιών.
Ο καθηγητής ψυχολογίας Πιτ Έτσελς από το Πανεπιστήμιο Bath Spa υποστηρίζει πως «η επιστημονική τεκμηρίωση για τις καταστροφικές συνέπειες του χρόνου μπροστά σε οθόνες απλώς δεν υφίσταται».
Στο βιβλίο του Unlocked: The Real Science of Screen Time, βασισμένο σε ανάλυση εκατοντάδων μελετών και δεδομένων, τονίζει ότι μεγάλο μέρος της σχετικής έρευνας βασίζεται σε υποκειμενική αυτοαναφορά και συχνά συγχέει τη συσχέτιση με την αιτιώδη σχέση.
Το 2021, έρευνα της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, με τη συμμετοχή 14 πανεπιστημιακών από όλο τον κόσμο, εξέτασε 33 μελέτες για τη χρήση οθονών και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η επίδρασή τους στην ψυχική υγεία των εφήβων είναι περιορισμένη. Παράλληλα, ανασκόπηση του 2024 από 11 μελέτες παγκοσμίως δεν βρήκε στοιχεία ότι το μπλε φως από τις οθόνες επηρεάζει σημαντικά τον ύπνο.
Δεν είναι οι οθόνες, είναι η μοναξιά
Ο Έτσελς αναφέρει χαρακτηριστικά μια μελέτη που έγινε σε συνεργασία με γιατρό ο οποίος παρατήρησε αύξηση των περιστατικών άγχους και κατάθλιψης σε νέους, πολλοί εκ των οποίων περίμεναν με το κινητό στο χέρι.
Τα δεδομένα έδειξαν ότι το καθοριστικό στοιχείο δεν ήταν η χρήση οθόνης, αλλά η μοναξιά – ένας κρίσιμος παράγοντας που συνδέεται άμεσα με την ψυχική επιβάρυνση. Οι ειδικοί επισημαίνουν πως ο όρος «screen time» είναι υπερβολικά γενικός και δεν λαμβάνει υπόψη τη φύση της δραστηριότητας.
Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα από τη μία στο λεγόμενο «doomscrolling» ή την εξάρτηση από τα social media, όπου η τοξικότητα χτυπάει πολλές φορές κόκκινο, και από την άλλη τη δημιουργική ή κοινωνική χρήση, όπως το να συνομιλεί ένα παιδί με φίλους ή να παρακολουθεί εκπαιδευτικό περιεχόμενο.
Μελέτη που εποπτεύθηκε από τον καθηγητή Άντριου Πριζμπίλσκι του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, εξέτασε 11.500 εγκεφαλικές απεικονίσεις παιδιών 9 έως 12 ετών. Κατέληξε ότι, αν και υπήρξαν κάποιες αλλαγές στις εγκεφαλικές συνδέσεις, δεν εντοπίστηκε καμία συσχέτιση ανάμεσα στον χρόνο οθόνης και προβλήματα ψυχικής υγείας ή γνωστικής λειτουργίας.
O εγκέφαλος του ανθρώπου είναι πιο ανθεκτικός από ό,τι νομίζουμε
Ο Πριζμπίλσκι και ο Έτσελς δεν αμφισβητούν την ύπαρξη σοβαρών online κινδύνων, όπως το grooming και η έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο.
Ωστόσο, προειδοποιούν πως η υπερβολική δαιμονοποίηση των οθονών ενδέχεται να αποδειχθεί αντιπαραγωγική. Η αυστηρή αστυνόμευση μπορεί να καταστήσει τις οθόνες «απαγορευμένο καρπό» και να οδηγήσει σε κρυφή ή παθητική χρήση, χωρίς εποικοδομητική καθοδήγηση.
Ο καθηγητής Κρις Τσέιμπερς του Πανεπιστημίου Κάρντιφ υπογραμμίζει ότι αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος ήταν τόσο ευάλωτος σε αλλαγές του περιβάλλοντος, «θα είχαμε εξαφανιστεί εδώ και καιρό». Αν υπήρχε μετρήσιμη έκπτωση στη γνωστική λειτουργία λόγω των οθονών, θα είχε ήδη φανεί στα δεδομένα των τελευταίων 15 ετών, λέει χαρακτηριστικά.
Η επιστήμη δεν έχει ακόμα καταλήξει σε ξεκάθαρες απαντήσεις. Ωστόσο, μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη το περιεχόμενο της ψηφιακής εμπειρίας, την κοινωνική διάσταση και τους προσωπικούς παράγοντες –όπως η μοναξιά ή η ψυχολογική ευαλωτότητα– μοιάζει να είναι πιο παραγωγική από τον φόβο ή την απαγόρευση.
