Tου Πλάτωνα Μαρλαφέκα
Ζούμε σε μια εποχή όπου τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν πάψει να μας ενημερώνουν με αντικειμενικότητα και χωρίς σκοπιμότητες. Δεν περιορίζονται πια στον ρόλο του παρατηρητή και του πληροφοριοδότη – αλλά παρεμβαίνουν, διαμορφώνουν, επιβάλλουν. Και το κάνουν καθημερινά, μεθοδικά, εισβάλλοντας κυριολεκτικά μέσα στο σπίτι μας, κυρίως μέσω της τηλεόρασης.
Υποθέσεις όπως αυτή της Ρούλας Πισπιρίγκου ή της Ειρήνης Μπουρτζούκου – και πολλές άλλες παρόμοιες – δεν πρέπει να είναι αντικείμενα καθημερινής προβολής. Είναι ζητήματα που αφορούν αποκλειστικά την Αστυνομία και τη Δικαιοσύνη. Κι όμως, βομβαρδιζόμαστε με λεπτομέρειες, μαρτυρίες, “ειδικούς”, αναλύσεις και δημόσιες καταδίκες πριν ακόμη ολοκληρωθεί μια δίκαιη διαδικασία.
Γιατί να γινόμαστε καθημερινά τηλεοπτικοί δικαστές και ανακριτές; Γιατί να μας σερβίρουν συνεχώς εικόνες και αφηγήσεις προβληματικών συμπεριφορών, που δεν συνάδουν με την έννοια του “κανονικού” ανθρώπου; Γιατί να μετατρέπεται η εξαίρεση σε κανόνα και το παθολογικό σε θέαμα;
Η απάντηση είναι γνωστή – αλλά όχι αποδεκτή: τηλεθέαση. Ο θόρυβος “πουλάει”. Τα νούμερα της AGB καθορίζουν την ηθική του προγράμματος. Η τοξικότητα γίνεται εργαλείο κερδοφορίας, αδιαφορώντας για την ψυχική επιβάρυνση των πολιτών, για τα παιδιά που εκτίθενται, για την κοινωνική συνοχή που διαβρώνεται σταδιακά.
Με αποκλειστικό στόχο την τηλεθέαση, τα κανάλια και πολλές εφημερίδες δεν περιορίζονται στην παρουσίαση γεγονότων.
Διαμορφώνουν άποψη – αυτήν που θεωρούν ότι “πουλάει”. Και αν αυτή η άποψη είναι λανθασμένη ή μονομερής, επηρεάζει την κοινή γνώμη. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικά επικίνδυνο: η πίεση που ασκείται στη Δικαιοσύνη, ιδίως κατά την εκδίκαση σε πρώτο βαθμό, να συμμορφωθεί με το “λαϊκό αίσθημα” που έχουν διαμορφώσει τα media.
Έχουμε δει επανειλημμένα περιπτώσεις όπου άνθρωποι καταδικάστηκαν αρχικά υπό τη σκιά αυτής της πίεσης και αργότερα – σε δεύτερο βαθμό, όταν η Δικαιοσύνη λειτουργεί χωρίς τηλεοπτικούς προβολείς – αθωώθηκαν.
Όμως αυτό δεν είναι “είδηση”, δεν “πουλάει” και δεν προβάλλεται.
Πέραν της πίεσης που ασκείται στη Δικαιοσύνη μέσω της κοινής γνώμης, υπάρχουν πλέον και απτές επιπτώσεις σε θεσμικό επίπεδο, ακόμη και σε αποφάσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης.
Χαρακτηριστικό είναι το πρόσφατο παράδειγμα της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας στην Πάτρα, η οποία τέθηκε σε καθεστώς αναστολής λειτουργίας με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Γιώργου Φλωρίδη. Η λειτουργία της έχει προσωρινά ανασταλεί και έχει ξεκινήσει η μεταφορά των φακέλων της στην κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου. Η απόφαση αυτή ελήφθη στον απόηχο των αποκαλύψεων στην υπόθεση της δολοφονίας βρεφών από την Ειρήνη Μπουρτζούκου, με στόχο τον επανέλεγχο όλων των ιατροδικαστικών εκθέσεων. Ο γενικός διευθυντής Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας έχει οριστεί από την Εισαγγελία να διενεργήσει τον έλεγχο και να παραπέμψει όσες περιπτώσεις κριθούν ως «προβληματικές» στις εισαγγελικές αρχές.
Πρόκειται για ακόμη μία απόδειξη ότι η υπερέκθεση και η μετατροπή μιας ποινικής υπόθεσης σε τηλεοπτικό σίριαλ έχει τη δύναμη να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις – όχι μόνο στην κοινωνία, αλλά και στη λειτουργία της Πολιτείας.
Το πιο ανησυχητικό όμως δεν είναι αυτό. Είναι η κανονικοποίηση της ακραίας συμπεριφοράς. Όταν προβάλλεται ξανά και ξανά το προβληματικό, το αρρωστημένο, το παραβατικό, παύει να μας σοκάρει. Γίνεται “οικείο”. Και το επόμενο βήμα είναι η ανοχή. “Το κάνουν κι άλλοι” θα ακουστεί, “έτσι είναι ο κόσμος πια”. Μέχρι που όλα αυτά τα ακραία θα μοιάζουν… φυσιολογικά.
Δεν είναι τυχαίο αυτό που είπε κάποτε ο Μάνος Χατζιδάκις: «Όταν συνηθίζεις το τέρας, αρχίζεις να του μοιάζεις.» Κι εμείς, δυστυχώς, έχουμε αρχίσει να το συνηθίζουμε.
Αυτό είναι το πραγματικό έγκλημα: η αλλοίωση της αντίληψής μας για το τι είναι αποδεκτό, τι είναι υγιές, τι είναι ανθρώπινο.
Δεν είναι κανονικότητα η διαρκής προβολή προβληματικών ανθρώπων. Δεν είναι ενημέρωση να μαθαίνουμε λεπτομέρειες που δεν αφορούν την κοινωνία αλλά μόνο τη Δικαιοσύνη. Δεν είναι ψυχαγωγία η έκθεση στην τοξικότητα.
Ως πολίτες, έχουμε δικαίωμα – και υποχρέωση – να πούμε: Φτάνει.
Ο δημόσιος λόγος έχει αξία όταν υπηρετεί το κοινό καλό. Όχι όταν γίνεται εργαλείο εκτροχιασμού. Η ενημέρωση έχει ρόλο όταν προσφέρει γνώση, όχι όταν εθίζει στο σοκ. Η κοινωνία έχει ανάγκη από ελπίδα και πρότυπα. Όχι από θόρυβο και εκτροπή.
Η δημοσιότητα χωρίς ηθική είναι μια νέα μορφή βίας αθόρυβη, αλλά βαθιά διαβρωτική.
