Του Ελισσαίου Βγενόπουλου, σκηνοθέτη-συγγραφέα
Η συναντίληψη είναι η κοινή θέαση του κόσμου χωρίς την απώλεια της ατομικότητας, μια συντονισμένη κατανόηση όπου οι φωνές διαφέρουν, μα ακούν η μία την άλλη.
Το ντοκιμαντέρ «Συνύπαρξη, λέμε τώρα!» (“Coexistence, My Ass!”) της Καναδολιβανέζας Άμπερ Φάρες είναι μια τολμηρή, δηκτική και βαθιά ανθρώπινη ματιά πάνω στο ισραηλινοπαλαιστινιακό ζήτημα μέσα από το φίλτρο της σάτιρας και της προσωπικής εξομολόγησης. Πρωταγωνίστρια είναι η Νόαμ Σούστερ Ελιάσι, μια stand-up κωμικός που μετατρέπει το ίδιο της το βίωμα σε σκηνική μαρτυρία και πολιτική πράξη. Μέσα από το one-woman show της, που φέρει τον ίδιο τίτλο με την ταινία, η Ελιάσι δεν επιδιώκει απλώς να κάνει το κοινό να γελάσει, επιδιώκει να το ξυπνήσει. Με καυστικό χιούμορ και θάρρος, μιλά για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», την κατοχή της Παλαιστίνης από το Ισραήλ, και για τη συλλογική άρνηση μιας κοινωνίας που διεκδικεί δημοκρατία χωρίς να θέλει να αντικρίσει την ανισότητα στον πυρήνα της.
Η Φάρες ακολουθεί την Ελιάσι σε μια περίοδο ανατροπών, από τις αρχές της καριέρας της στις ΗΠΑ μέχρι την επιστροφή της στο Ισραήλ, σκιαγραφώντας το πορτρέτο μιας γυναίκας που χρησιμοποιεί την κωμωδία ως διπλωματία της αλήθειας. Η κάμερα παραμένει διακριτική, σχεδόν αόρατη, καταγράφοντας τόσο τις εκρήξεις γέλιου όσο και τις στιγμές σιωπής, τις μικρές ρωγμές πίσω από την ειρωνεία. Η δομή του ντοκιμαντέρ είναι κυκλική: στήνεται πάνω στις παραστάσεις της, αλλά ξεδιπλώνεται μέσα από ενθέσεις, συνεντεύξεις και καθημερινές σκηνές που φωτίζουν τις αντιφάσεις ενός έθνους και μιας γυναίκας που τολμά να μιλήσει γι’ αυτές. Η φωνή της Ελιάσι δεν είναι εύκολη, είναι οξύθυμη, σαρκαστική, απρόβλεπτη. Είναι όμως αληθινή.
Η Άμπερ Φάρες δεν προσφέρει απαντήσεις, προτείνει ένα κάτοπτρο. Η σκηνοθεσία της αποφεύγει κάθε διδακτισμό, αφήνοντας τη Νόαμ να εκτεθεί, να αυτοσαρκαστεί, να αμφιβάλλει. Το αποτέλεσμα είναι ένα έργο που δεν επιθυμεί να πείσει, αλλά να ταράξει. Μιλά για την ειρήνη όχι ως αφηρημένη ιδέα, αλλά ως καθημερινή πράξη επιμονής. Και το κάνει με τα όπλα της κωμωδίας, εκεί όπου η αλήθεια μπορεί να ειπωθεί χωρίς να φανεί κήρυγμα, τσιτάτο ή κανόνας.
Η ταινία, βραβευμένη με τον Χρυσό Αλέξανδρο στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και με το Βραβείο Επιτροπής Ελευθερίας Έκφρασης στο Σάντανς, ισορροπεί με εντυπωσιακή ακρίβεια ανάμεσα στο πολιτικό και το προσωπικό. Σταδιακά, ο τόνος αλλάζει. Εκεί που το χιούμορ λειτουργεί ως άμυνα, αρχίζει να γίνεται καθρέφτης μιας συλλογικής απελπισίας. Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου 2023, οι διαδηλώσεις, η αναβίωση του εθνικισμού και η επιστροφή του Νετανιάχου στην εξουσία μετατρέπουν τη «ρουτίνα» της Ελιάσι σε κραυγή. Το γέλιο χάνει τη βεβαιότητά του. Και μέσα από αυτή την απώλεια, το φιλμ αποκτά δύναμη.
Η σκηνοθετική προσέγγιση της Άμπερ Φάρες είναι παρατηρητική και απέριττη, χωρίς εντυπωσιασμούς, αφήνει τη Νόαμ Σούστερ Ελιάσι να καθοδηγεί το βλέμμα, την ακοή και κυρίως το συναίσθημα. Ο ρυθμός εναλλάσσει την οξύτητα της σκηνής με τη σιωπή της καθημερινότητας, επιτρέποντας στη συναισθηματική αλήθεια να αναδυθεί φυσικά. Η κάμερα λειτουργεί σαν ανακλαστήρας, όχι σαν φίλτρο, παρακολουθεί, δεν καθοδηγεί. Με λεπτότητα συνδέει το προσωπικό με το πολιτικό, τη φάρσα με τη θλίψη, διατηρώντας ένα ύφος ντοκιμαντέρ που μοιάζει εξομολόγηση και παρατήρηση μαζί.
Το «Συνύπαρξη, λέμε τώρα!» δεν είναι απλώς ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ. Είναι μια πράξη αυτογνωσίας, ένα χιουμοριστικό μανιφέστο για την ανάγκη να ειπωθούν τα ανείπωτα. Με την αλήθεια της Ελιάσι να λάμπει μέσα από το σκοτάδι, η ταινία δείχνει πως, όσο κι αν η συνύπαρξη μοιάζει ανέφικτη, η παραδοχή της αποτυχίας της είναι το πρώτο βήμα για να την ξαναονειρευτούμε. Γιατί η συνύπαρξη είναι πράξη ευθύνης και αμοιβαίας αποδοχής. Το Εγώ (ακόμα και το κρατικό) υπάρχει μέσω του Άλλου, όχι ως αντανάκλαση, αλλά ως διαρκής διαπραγμάτευση ελευθερίας και ορίων.
