Του Θέμη Μπάκα*
Οι πρόσφατες δηλώσεις του πρωθυπουργού για το στεγαστικό πρόβλημα επιχειρούν να εμφανίσουν μια θετική εικόνα σε ένα από τα πιο κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Ωστόσο, η πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά χιλιάδες πολίτες, νέοι και οικογένειες, αποτυπώνει ένα τελείως διαφορετικό τοπίο.
Η ιδιοκατοίκηση στην Ελλάδα έχει μειωθεί στο 69,6%, το χαμηλότερο ποσοστό από το 2005, ακόμη και σε σχέση με τα χρόνια των μνημονίων. Από το 2019 έως το 2023, η πτώση αγγίζει τις 5,8 ποσοστιαίες μονάδες, γεγονός που μεταφράζεται σε περίπου 180.000 κατοικίες. Δηλαδή, 180.000 νοικοκυριά έχασαν το σπίτι τους ή βρέθηκαν εκτός ιδιόκτητης στέγης μέσα σε μια τετραετία!
Παράλληλα, οι πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας για χρέη ακόμη και 10.000-15.000 ευρώ διεξάγονται χωρίς κανένα πραγματικό δίχτυ προστασίας για τα ευάλωτα νοικοκυριά.
Τα προγράμματα «Σπίτι Μου»: Ποιους ωφέλησαν;
Τα προγράμματα «Σπίτι μου 1» και «Σπίτι μου 2» παρουσιάζονται ως μια μεγάλη επιτυχία, τη στιγμή που τα στοιχεία δείχνουν την ξεκάθαρη αποτυχία του στόχου: στο πρώτο πρόγραμμα, περίπου το 30% των διατιθέμενων πόρων έμεινε αχρησιμοποίητο, καθώς μόλις 7.600 δάνεια εκταμιεύτηκαν από τα 10.000 προγραμματισμένα. Ο βασικός λόγος ήταν ότι οι δικαιούχοι δεν μπορούσαν να βρουν κατοικία που να πληροί τις προϋποθέσεις, σε μια αγορά ήδη πιεσμένη, με την επιπλέον ζήτηση να πιέζει ακόμη περισσότερο τις τιμές.
Ταυτόχρονα, όλα τα προγράμματα στεγαστικής πολιτικής βασίζονται στη δυνατότητα τραπεζικού δανεισμού και ύπαρξης ιδίων κεφαλαίων. Δηλαδή, απευθύνονται σε όσους ήδη πληρούσαν τραπεζικά κριτήρια και μπορούσαν, έτσι κι αλλιώς, να αγοράσουν κατοικία.
Ποιοι τελικά ωφελούνται; Αυτό δεν είναι κοινωνική πολιτική. Είναι επιδοτούμενη μεσολάβηση στο τραπεζικό σύστημα, χωρίς πρόνοια για εκείνους που είναι αποκλεισμένοι.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Νέοι άνθρωποι ωθούνται να αγοράσουν σπίτια 40 και πλέον ετών, ενώ και το μειωμένο επιτόκιο χάνεται στην πράξη λόγω της ραγδαίας αύξησης των τιμών πώλησης.
Την ίδια ώρα, δεν υπάρχει ούτε ένα πρόγραμμα στεγαστικής πολιτικής που να μην είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις τράπεζες.
Αντί να ενισχυθεί η κοινωνική κατοικία, όλα τα στεγαστικά προγράμματα είναι συνδεδεμένα με τραπεζικό δανεισμό και ίδια κεφάλαια, αποκλείοντας όσους έχουν πραγματικά ανάγκη: νέους, φτωχά νοικοκυριά, ανέργους και εργαζόμενους με ασταθή εισόδημα.
Το πλέον ανησυχητικό όμως είναι το εξής: το 47,3% των Ελλήνων διαμένει σε νοικοκυριά με οφειλές σχετικές με τη στέγασή τους, είτε πρόκειται για καθυστερημένες δόσεις δανείου είτε για απλήρωτο ενοίκιο είτε για λογαριασμούς ΔΕΚΟ, σύμφωνα με την Eurostat. Πρόκειται για την υψηλότερη επίδοση στην Ε.Ε.. Η δεύτερη χώρα, η Βουλγαρία, ακολουθεί με 18,8%, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι μόλις 9,3%. Από το 2020 έως σήμερα, αυτό το ποσοστό στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 10,4 ποσοστιαίες μονάδες. Σε απόλυτους αριθμούς, περίπου 1.000.000 νέοι πολίτες βρέθηκαν εντός αυτής της κατηγορίας οφειλών.
«Κοινωνική Αντιπαροχή»: Μια εξαγγελία χωρίς αντίκρισμα
Η «κοινωνική αντιπαροχή», εξαγγελθείσα από τη ΔΕΘ του 2022, έχει μετατεθεί χρονικά για το 2026-2027. Ο σχεδιασμός προβλέπει μόλις 300 κατοικίες, εκ των οποίων μόνο 90 θα διατεθούν με κοινωνικά κριτήρια και μειωμένο μίσθωμα – και αυτό το 2026 ή 2027. Δηλαδή, 90 κατοικίες… μέσα στα επόμενα 2-3 χρόνια, σε μια χώρα με τεράστια στεγαστική ανάγκη.
«Ανακαινίζω- Νοικιάζω»: Χωρίς κοινωνική στόχευση
Το πρόγραμμα «Ανακαινίζω – Νοικιάζω», το οποίο προβάλλεται ως εργαλείο ενεργοποίησης του ανενεργού αποθέματος κατοικιών, δεν έχει κοινωνικό χαρακτήρα. Αφορά μόνο ιδιοκτήτες που έχουν ήδη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό και διαθέτουν ίδια κεφάλαια, επομένως ήδη μπορούν να κινηθούν στην αγορά. Η απορροφητικότητα, άλλωστε, παραμένει πολύ χαμηλή.
Ανάλογη είναι και η εικόνα στο πρόγραμμα «Αναβαθμίζω το Σπίτι μου», με άτοκα δάνεια ως 25.000 ευρώ, στο οποίο η απορροφητικότητα δεν ξεπερνά το 8,2%.
Προγράμματα χωρίς κοινωνικό πρόσημο
Η λεγόμενη «επιστροφή ενός ενοικίου» ανά έτος στους ενοικιαστές, ύψους 242 ευρώ τον χρόνο (δηλαδή μόλις 20,2 ευρώ τον μήνα), δεν ανακουφίζει ουσιαστικά κανέναν σε μια χώρα που το κόστος στέγασης αγγίζει το 60%-70% του διαθέσιμου εισοδήματος για κατοικίες κατάλληλες για νέους και το 100% ενός καλού μισθού για κατοικίες κατάλληλες για οικογένειες, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Το δημοσιονομικό κόστος αυτής της δράσης ανέρχεται σε 230 εκατ. ευρώ, για 948.000 νοικοκυριά, όταν οι ενοικιαστές στη χώρα είναι περίπου 1.758.000. Δεν πρόκειται για πολιτική – πρόκειται για αριθμητική επιδοματική διευθέτηση χωρίς στόχευση.
Φοιτητική στέγη: Το μεγάλο κενό
Το 2022 εξαγγέλθηκαν 8.150 φοιτητικές κατοικίες μέσω ΣΔΙΤ, στις πανεπιστημιουπόλεις της Κρήτης, της Θεσσαλίας, της Θράκης, της Δυτικής Αττικής και της Δυτικής Μακεδονίας. Δύο χρόνια μετά, ποια είναι τα αποτελέσματα; Πόσες φοιτητικές κατοικίες έχουν παραδοθεί ;
Ακόμα πιο προβληματικό είναι ότι το Πανεπιστήμιο Πατρών, το τρίτο μεγαλύτερο της χώρας, απουσιάζει εντελώς από αυτόν τον σχεδιασμό. Σε μια πόλη με σοβαρό στεγαστικό πρόβλημα για φοιτητές και αυξημένα ενοίκια, η απουσία πολιτικής παρέμβασης συνιστά πλήρη αποτυχία κυβερνητικής ισοτιμίας και εκπαιδευτικής ευθύνης.
Η πραγματική στεγαστική πολιτική δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά σε δανεισμό και ίδια κεφάλαια. Δεν μπορεί να εξαντλείται σε επιδόματα – «ασπιρίνες».
Χρειάζονται δομικές μεταρρυθμίσεις και κοινωνικές παρεμβάσεις: κοινωνική κατοικία, στήριξη ενοικιαστών, ρύθμιση της αγοράς, προστασία πρώτης κατοικίας. Χρειάζεται σχέδιο με κοινωνικό πρόσημο, όχι επικοινωνιακό περιτύλιγμα.
Η πρόσβαση σε αξιοπρεπή κατοικία είναι κοινωνικό αγαθό. Η στεγαστική πολιτική της χώρας οφείλει να προστατεύει τους ευάλωτους, να επενδύει σε κοινωνική κατοικία, να στηρίζει ουσιαστικά τους ενοικιαστές και να ρυθμίζει την αγορά, αντί να ενισχύει τις τράπεζες και να επιδοτεί την ανισότητα.
Αντί για μάρκετινγκ επιδομάτων, χρειαζόμαστε ένα σχέδιο που θα δώσει ξανά προοπτική και ασφάλεια σε κάθε πολίτη, ώστε να έχει ένα σπίτι, όχι ως επενδυτικό προϊόν, αλλά ως θεμελιώδες δικαίωμα.
*Ο Θέμης Μπάκας είναι πολιτευτής Αχαΐας
