της Σώτης Τριανταφύλλου
Άραγε θα καλυφθεί από το ελληνικό Δημόσιο το πρόστιμο των 392-415 εκατομμυρίων ευρώ που μας επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την κακοδιαχείριση γεωργικών επιδοτήσεων από το 2016 μέχρι το 2023; Όπως κι εκείνο που πιθανότατα θα προστεθεί για την περίοδο 2023-2025; Κατά κανόνα, οι δικαιούχοι αγρότες δεν επιβαρύνονται οι ίδιοι, εφόσον δεν διώκονται ποινικά: προβλέπεται αφαίρεση ποσού από τις μελλοντικές κοινοτικές πληρωμές ετησίως («offset mechanism») μέχρι να καλυφθεί πλήρως η οφειλή. Αυτή είναι η λογική κάλυψης των ζημιών: οι ένοχοι χάνονται μέσα στο πλήθος και γίνονται ανώνυμοι. Οι αποκαλούμενοι «έντιμοι» φορολογούμενοι, όσοι δεν φοροδιαφεύγουν, πληρώνουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα και τις οικονομικές βλάβες που προκαλούνται από τη διαφθορά, την κακοδιοίκηση, τις μαφιόζικες πρακτικές και τη νομική χαλαρότητα.
Κακοδιαχείριση γεωργικών επιδοτήσεων και πρόστιμο ΕΕ: Πώς θα πληρώσει το Ελληνικό Δημόσιο;
Η χώρα μας πληρώνει σήμερα περίπου 80.000 ευρώ ετησίως για καθεμιά από τις 20 ενεργές παράνομες χωματερές. (Μέχρι το 2019 υπήρχαν 65· από τότε μειώθηκαν.) Προστίθενται πρόστιμα για τη μη ορθή διαχείριση αποβλήτων, ενώ υπάρχουν ανοιχτές υποθέσεις για 153 οικισμούς που δεν έχουν ακόμη εγκαταστήσει ή ανανεώσει μονάδες βιολογικού καθαρισμού. Σε καθημερινή ή εξαμηνιαία βάση καταβάλλουμε στην ΕΕ χρηματικά ποσά —κυρίως για καθυστερήσεις στην περιβαλλοντική μας πολιτική— τα οποία προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, όχι από τους δήμους και τις επιχειρήσεις. Με λίγα λόγια, την ευθύνη για την αδυναμία επίλυσης αυτών των προβλημάτων στην Αθήνα ή σε κάποιο ελληνικό νησί την αναλαμβάνουν οι φορολογούμενοι ολόκληρης της επικράτειας. Το ίδιο συμβαίνει με τους βανδαλισμούς, για τους περισσότερους εκ των οποίων ευθύνονται συγκεκριμένα κόμματα και παρατάξεις — αλλά η κεντρική κυβέρνηση, οι δήμοι και οι επιμέρους διοικήσεις (των ΑΕΙ λόγου χάρη) φοβούνται να τους αποδώσουν ευθύνες και να τους επιβαρύνουν με τη δαπάνη της αποκατάστασης του δημόσιου χώρου. Η αφισοκόλληση, τα συνθήματα στους τοίχους, τα γκραφίτι, οι κατεστραμμένες στάσεις λεωφορείων, οι καμένοι κάδοι απορριμμάτων, τα ζωγραφισμένα βαγόνια του ΗΣΑΠ είναι έργο ανθρώπων που έχουν όνομα και επώνυμο. Εξάλλου, οι περισσότερες διαδηλώσεις καταλήγουν σε φθορές που είτε αποκαθίστανται με υψηλό κόστος, είτε δεν αποκαθίστανται με αποτέλεσμα περαιτέρω υποβάθμιση του
αστικού περιβάλλοντος.
Οι φορολογούμενοι πληρώνουν τις συνέπειες της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης
Υπάρχουν ακόμα χειρότερες περιστάσεις μετακύλισης ευθύνης και κόστους. Όπως είναι ευρέως γνωστό, το 1929 μετά από κερδοσκοπικές ενέργειες τραπεζιτών, επενδυτικών οίκων και βιομηχάνων, κατέρρευσε η χρηματαγορά της Νέας Υόρκης, εκατομμύρια πολίτες έχασαν τις δουλειές τους και το κράτος κλήθηκε να στηρίξει τις τράπεζες με δημόσιους πόρους. Η οικονομική ύφεση μεταδόθηκε σχεδόν παντού στον κόσμο. Τότε, με το New Deal ο Ρούσβελτ επέβαλε ρυθμίσεις στις τράπεζες (Glass–Steagall Act, 1933) και εφάρμοσε κοινωνικά προγράμματα για τους φτωχούς, αλλά το κραχ αποδόθηκε στο «σύστημα», όχι σε άτομα. Το 2008, οι τράπεζες και οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί που είχαν τζογάρει σε φούσκες στεγαστικών δανείων, διασώθηκαν από τα ίδια τα κράτη, τα οποία προηγουμένως αντιτίθεντο στις ρυθμίσεις και στους ελέγχους. Το κόστος μοιράστηκε σε όλους, οι έκνομες σπέκουλες έμειναν ατιμώρητες, τα μπόνους σε όσους πουλάνε αέρα κοπανιστό στον χώρο του χρηματιστηρίου δεν έλειψαν ποτέ. Την καταστροφή προκάλεσαν μερικοί τραπεζίτες και traders: η ιστορία του «too big to fail» είναι ταυτοχρόνως ιστορία δημοσιοποιημένης ζημίας και ιδιωτικού κέρδους. Το 2010, στην Ελλάδα, μετά από χρόνια γελοίου νεοπλουτισμού, συστηματική και ατιμώρητη φοροδιαφυγή, θηριώδεις οικονομικές κομπίνες και πελατειακές σχέσεις, φτάσαμε στην πτώχευση την οποία πληρώσαμε όλοι· μερικοί πολύ ακριβά, άλλοι λιγότερο.
Οπωσδήποτε, η διάχυτη διαφθορά στοιχίζει στο σύνολο των φορολογουμένων εφόσον ο αριθμός των ενόχων είναι πολύ μεγάλος. Αλλά δεν είναι πάντοτε. Το 2014 στη Βραζιλία, το Σκάνδαλο Petrobras —ένα δίκτυο δωροληψίας στην κρατική εταιρεία πετρελαίου με εμπλοκή πολιτικών κομμάτων και εργολάβων— επιβάρυνε τους φορολογουμένους μέσω της ανυπολόγιστης απώλειας κρατικών εσόδων και της εκτεταμένης ανεργίας που ακολούθησε. Η Δικαιοσύνη προχώρησε στη λεγόμενη «Επιχείρηση Πλυντήριο Αυτοκινήτων» (Lava Jato) κατά την οποία δεκάδες πολιτικοί και επιχειρηματίες φυλακίστηκαν — ένα από τα λιγοστά παραδείγματα τιμωρίας. Άλλο ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η λογοδοσία μετά την κατάρρευση των ισλανδικών τραπεζών το 2008. Όταν οι τράπεζες βρέθηκαν με τεράστια ανοίγματα λόγω κόκκινων δανείων και επενδύσεων υψηλού ρίσκου, το κράτος δεν τις «έσωσε»· πολλοί τραπεζίτες μπήκαν στη φυλακή και πλήρωσαν μεγάλες αποζημιώσεις.
Το κόστος των αλλοπρόσαλλων πολεμικών επεμβάσεων όπως εκείνη της κυβέρνησης Τζορτζ Μπους στο Ιράκ το 2003 είναι, νομίζω, ένα παράδειγμα παράλογης συλλογικής υπευθυνοποίησης. Οι Αμερικανοί φορολογούμενοι πλήρωσαν τρισεκατομμύρια δολάρια διότι μια ωραία πρωΐα η αμερικανική κυβέρνηση κήρυξε πόλεμο με προσχηματικές αιτίες (τα όπλα μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσεΐν) προωθώντας τα συμφέροντα των μεγαλοεργολάβων της Halliburton. Ο Τζορτζ Μπους και όσοι τον είχαν συμβουλεύσει να λάβει αυτή την απόφαση λέγοντας ψέματα στο κοινό θα έπρεπε να λογοδοτήσουν και να δημευτεί η περιουσία τους. Το επιχείρημα ότι εφόσον οι πολιτικοί έχουν εκλεγεί δημοκρατικά οι ευθύνες μοιράζονται μεταξύ εκτελεστικής εξουσίας και ψηφοφόρων, δεν ευσταθεί όταν πρόκειται για παρανομίες. Ίσως τώρα ακούγομαι σαν τον Ροβεσπιέρο.
Στην Ελλάδα το πρόβλημα ανάληψης ευθυνών και λογοδοσίας διατρέχει ολόκληρη την κοινωνία, από τα κυβερνητικά στελέχη μέχρι τους απλούς πολίτες και τους ανηλίκους. Την κατάσταση επιδεινώνουν τα οθωμανικά έθιμα του πολιτικού μας προσωπικού — όχι ότι η πελατοκρατία, η ευνοιοκρατία, ο νεποτισμός και τα κολλητιλίκια είναι αποκλειστικά οθωμανικές ιδιότητες· απλώς, στην περίπτωσή μας, διαιωνίζονται από την Τουρκοκρατία και η πρόοδός μας είναι αργή. Έτσι, όπως αφήνουμε τους χουλιγκάνους να μας φορτώνουν έξοδα αποκατάστασης ζημιών, αφήνουμε πολιτικούς και συμπολίτες να μας φορτώνουν απάτες και φίλιους διορισμούς, σαν εκείνον που συνέβαλε στο σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών.
Οι ατασθαλίες στον ΟΠΕΚΕΠΕ αποκαλύφθηκαν από έναν και μοναδικό άνθρωπο· αν ερευνήσουμε βαθύτερα και ευρύτερα, θα βρούμε πολλές σαν κι αυτές. Τέτοια είναι η νοοτροπία και η συμπεριφορά των Ελλήνων, έτσι τους έχουν διαπαιδαγωγήσει τα κόμματα και οι ιδεολογίες στα σχολεία και στις οικογένειες. Αν αποδοθούν ατομικές ευθύνες και πληρωθούν τα πρόστιμα από τους ίδιους τους δράστες, κι αν ανοίξει ο φάκελος της πελατοκρατίας σε όλους τους τομείς όπου υπεισέρχονται χρήμα και θέσεις εργασίας θα έχουμε κάνει ένα βήμα μπροστά. Αλλά, ίσως δεν τα καταφέρουμε ούτε αυτή τη φορά. Όπως έλεγε ο Εμμανουήλ Ροΐδης, «αι δυστυχίαι της Ελλάδος προέρχονται εκ του ότι οι Έλληνες προσπαθούν να ζήσουν όχι όπως δύνανται, αλλά όπως θα ήθελαν να ζήσουν».
Tέλος, για να προλάβω την επωδό «μα, σε όλες τις χώρες κλέβουν!», προσθέτω ότι στις περισσότερες χώρες 1) οι κλοπές και οι απάτες δεν διατρέχουν όλο το κοινωνικό σώμα και 2) όταν αποκαλυφθούν, συνεπάγονται, εκτός από δημόσιο εξευτελισμό (διότι υπάρχει κάποιου είδους «ντροπή», μια ιδιότητα του πολίτη που νομίζω πως δεν μας χαρακτηρίζει), τόσο αυστηρές ποινές ώστε συνήθως λειτουργούν αποτρεπτικά.
