Του Νικόλα Φαραντούρη
Στον Λευκό Οίκο εκτυλίχθηκε μια συνάντηση που θύμιζε περισσότερο πανηγυρική επίδειξη φιλίας παρά τυπική διπλωματική διαδικασία, με τον Ντόναλντ Τραμπ και τον Ταγίπ Ερντογάν να ανταλλάσσουν δημόσια φιλοφρονήσεις και να ανοίγουν θέματα μεγάλης στρατηγικής σημασίας. Ο Αμερικανός πρόεδρος παρουσίασε τον Τούρκο ομόλογό του ως «τον άνθρωπο που πρέπει να πάρει τα εύσημα για την εκδίωξη του Άσαντ», δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Η Συρία ήταν νίκη για την Τουρκία, ο Ερντογάν πρέπει να πάρει τα εύσημα για την απομάκρυνση του Άσαντ». Θα προσέθετα: και για την εγκατάσταση του καθεστώτος του πρώην τρομοκράτη της Al qaeda, Αl Jolani, του σφαγέα τών ελληνορθόδοξων στη Συρία, που είδα ο ίδιος κατά την επίσκεψή μου τον Μάρτιο στις μεγάλες σφαγές Χριστιανών και Αλαουιτών. Τον Jolani έσπευσε να συναντήσει με εγκαρδιότητα και εναγκαλισμούς ο Έλληνας Πρωθυπουργός, ερήμην άλλης σημαντικότερης πρόσκλησης, και χωρίς την αυστηρότητα που απαιτούν οι περιστάσεις.
Την ίδια ώρα, στο Λευκό Οίκο, σε μια ατμόσφαιρα που παρατηρητές περιέγραψαν ως «μέλι και γάλα», ο Τραμπ έσπευσε να εξάρει τον περιφερειακό ρόλο της Τουρκίας, δηλώνοντας ότι «ο Ερντογάν έχει τεράστια επιρροή στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και συνομιλεί με τον Πούτιν, όπως κι εγώ». Με άλλα λόγια, η Τουρκία πήρε τα εύσημα αλλά και το «χρίσμα του διαμεσολαβητή» τόσο στο ρωσοπουκρανικό, όσο και το Μεσανατολικό, παρα τις εχθρικές σχέσεις με το Ισραήλ.
Συζητήθηκε επίσης η επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35, η προμήθεια και αναβάθμιση F-16 αλλά και πιθανή αγορά Eurofighter, ενώ στο τραπέζι έπεσε και ένα γιγαντιαίο συμβόλαιο της Turkish Airlines με την Boeing. Όλα αυτά καταδεικνύουν μια στροφή της Ουάσιγκτον που θα επηρεάσει την ισορροπία ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ας τα δούμε κωδικοποιημένα:
• Επιστροφή της Τουρκίας στα F-35: Ο Τραμπ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο άρσης του αποκλεισμού που είχε επιβληθεί μετά την αγορά των S-400· ο Ερντογάν ζήτησε συγκεκριμένο «δρόμο επιστροφής» στο πρόγραμμα. Το Κογκρέσο παραμένει βασικός παράγοντας, αλλά φάινεται ότι ο δρόμος έχει δυστυχώς ανοίξει.
• Ενδιάμεση λύση με F-16 και Eurofighter: Πέρα από τα F-35, η Άγκυρα επιδιώκει την αγορά/αναβάθμιση F-16V και εκδήλωσε ενδιαφέρον για Eurofighter Typhoon, κάτι που θα μπορούσε να ενισχύσει γρήγορα και ριζικά τις δυνατότητές της.
• Ρωσία – Ενέργεια: Ο Λευκός Οίκος ζήτησε απ’ την Τουρκία να μειώσει την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Μόσχα, ενώ ο Τραμπ παρουσίασε τον Ερντογάν ως πιθανό διαμεσολαβητή στο Ουκρανικό.
• Γάζα – Διαμεσολάβηση: Ο Τραμπ προέβαλε τον Ερντογάν ως μεσολαβητή για το Παλαιστινιακό/Γάζα, παρότι η Άγκυρα συνεχίζει την αυστηρή κριτική της στο Ισραήλ.
• Συμφωνία με Boeing: Συζητήθηκε μεγάλο συμβόλαιο με Turkish Airlines για αεροσκάφη και κινητήρες GE (~10 δισ. δολάρια), ενταγμένο σε ευρύτερη αμυντική–βιομηχανική συνεργασία.
• Ισορροπία αεροπορικής ισχύος: Ενδεχόμενη επιστροφή της Τουρκίας στα F-35 ή και η προμήθεια F-16V/Eurofighter θα μειώσει το χρονικό περιθώριο υπεροχής της Πολεμικής Αεροπορίας με τα δικά της F-35. Η Αθήνα πρέπει να προετοιμαστεί για ταχύτερη του αναμενομένου τουρκική αναβάθμιση.
• Συμπεριφορά στο Αιγαίο/Κύπρο: Δεν έχουν σημασία μόνο οι εξοπλισμοί αλλά και οι «κανόνες συμπεριφοράς» — υπερπτήσεις, NAVTEX, δραστηριότητα στην κυπριακή ΑΟΖ. Η Ελλάδα πρέπει να πιέσει οι αμερικανικές κινήσεις να συνδεθούν με συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις και μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Χωρίς εγγυήσεις, ο ρόλος του «γενικού Δερβέναγα», θα επιτείνει τις έωλες αντιδράσεις σε κρίσιμα έργα όπως η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου.
• Κυπριακό: Η διαμεσολαβητική εικόνα του Ερντογάν υπάρχει ο κίδυνος να χρησιμοποιηθεί και στο Κυπριακό. Αθήνα και Λευκωσία πρέπει να ζητήσουν σαφείς αμερικανικές εγγυήσεις ότι δεν θα θιγούν οι αρχές του UNCLOS ή τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου στην ΑΟΖ.
Τι οφείλει να προσέξει άμεσα η Αθήνα:
1. Κογκρέσο: Συντονισμός αντιδράσεων και ενεργειών για την ένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35.
2. S-400: Επαληθεύσιμα μέτρα/όροι (αδρανοποίηση, αποθήκευση εκτός χώρας).
3. Αιγαίο/Κύπρος: Αναφορές σε υπερπτήσεις ή ΑΟΖ σε επίσημα ανακοινωθέντα.
4. Χρονοδιάγραμμα αεροσκαφών: Πιθανή παράδοση F-16V/Eurofighter έως το 2026–27, ανεξάρτητα από το F-35.
5. Ενέργεια: Το σήμα που θα δώσει η Ουάσιγκτον για τις ενεργειακές ροές στην Ελλάδα ως αξιόπιστο κόμβο.
Συμπέρασμα:
Η προσέγγιση Τραμπ–Ερντογάν οδηγεί σε ταχύτερο επανεξοπλισμό της Τουρκίας και αλλάζει την εξίσωση αποτροπής. Πρέπει τουλάχιστον να υπάρξουν αυστηροί όροι με κάθε μέσο. Η Αθήνα πρέπει να ζητήσει γραπτές δεσμεύσεις: Κάθε αεροπορική ενίσχυση της Τουρκίας να συνδέεται με αυστηρές προΰποθέσεις, γραπτές εγγυήσεις, μέτρα εμπιστοσύνης σε Αιγαίο/Κύπρο και σεβασμό Διεθνούς Δικαίου και ΑΟΖ.
(O Νικόλας Φαραντούρης είναι Ευρωβουλευτής (the Left), Μέλος της Επιτροπής Προϋπολογισμού, Ασφάλειας και Άμυνας και Συντονιστής της Επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της δικοινοβουλευτικής Αντιπροσωπείας ΗΠΑ- ΕΕ. Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου)
