Αν υπάρχει ένας ήχος που ταυτίζεται με το ελληνικό καλοκαίρι, αυτός είναι το αδιάκοπο τζι τζι των τζιτζικιών. Από τη στιγμή που ο ήλιος ανεβαίνει ψηλά στον ουρανό και η θερμοκρασία ξεπερνά τους 30 °C, το τραγούδι τους απλώνεται πάνω από πόλεις νησιά και χωριουδάκια.
Πίσω από αυτόν τον ασταμάτητο ήχο κρύβεται ένας συναρπαστικός, σχεδόν μυστηριώδης, κύκλος ζωής. Γιατί τα τζιτζίκια εκτός από τροβαδούροι του θέρους είναι και έντομα με εξαιρετικά ενδιαφέρουσα βιολογία, που περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους μακριά από τα μάτια μας, κάτω από τη γη.
Μια ζωή περιμένω
Ο κύκλος ζωής ενός τζιτζικιού ξεκινά με ένα αυγό μικροσκοπικό, σχεδόν αόρατο με γυμνό μάτι που τοποθετεί η θηλυκή πάνω ή μέσα σε ένα λεπτό κλαδί, ανοίγοντας μια σχισμή. Μπορεί να αφήσει 200 έως 600 αυγά συνολικά, τοποθετημένα σε διάφορα σημεία του ίδιου φυτού ή γειτονικών δέντρων.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, από το αυγό εκκολάπτεται μια νύμφη, σχεδόν διάφανη, με μαλακό σώμα και σχήμα που θυμίζει κόκκο ρυζιού. Χωρίς καθυστέρηση, αυτή η νύμφη πέφτει στο έδαφος και ξεκινά ένα μεγάλο ταξίδι προς τα κάτω. Σκάβει αργά με τα μπροστινά της πόδια, φτιάχνοντας ένα στενό τούνελ για να βρει ρίζες και να εγκατασταθεί στο υπέδαφος.
Εκεί κάτω, μακριά από τον ήλιο και τον αέρα, μπορεί να περάσει από 3 έως 17 ολόκληρα χρόνια, ανάλογα με το είδος. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, οι νύμφες τρέφονται αποκλειστικά από τους χυμούς στις ρίζες των δέντρων. Χρησιμοποιούν μάλιστα ένα ειδικό στόμα σε σχήμα ρύγχους σαν “καλαμάκι”. Αυτή η διατροφή, μπορεί να φαίνεται κάπως βαρετή, προσφέρει όμως την ενέργεια που έχουν ανάγκη για την ανάπτυξή τους.
Στο υπέδαφος, οι νύμφες περνούν πέντε διαφορετικά στάδια (στάδια ανάπτυξης), με κάθε αλλαγή να συνοδεύεται από αποβολή του εξωτερικού τους κελύφους (έκδυση). Όλα αυτά χωρίς φως, χωρίς θερμοκρασιακές μεταβολές, χωρίς θόρυβο.
Η άνοδος στην επιφάνεια και η “μεταμόρφωση”
Η στιγμή της μετάβασης από τη νύμφη στο ενήλικο τζιτζίκι είναι σχεδόν καθηλωτική και μοιάζει με μια μικρή τελετουργία. Η νύμφη, μετά από χρόνια στο έδαφος, ξεκινά την ανάβασή της προς την επιφάνεια. Αυτό συμβαίνει μόνο όταν η θερμοκρασία του εδάφους φτάσει περίπου τους 18 °C, κάτι που συνήθως παρατηρείται τις πρώτες ζεστές μέρες του καλοκαιριού.
Η νύμφη ανοίγει μια μικρή τρύπα και εμφανίζεται στον κόσμο που εγκατέλειψε χρόνια πριν. Συνήθως αυτό γίνεται τη νύχτα, όταν η υγρασία είναι μεγαλύτερη και ο κίνδυνος να γίνει το γεύμα κάποιου θηρευτή της είναι μικρός. Αναζητά ένα κάθετο σημείο που μπορεί να είναι κορμός, κλαδί, ακόμα και τοίχος ή φράχτης και σκαρφαλώνει αργά και σταθερά. Όταν βρει το κατάλληλο σημείο, σταθεροποιείται και ξεκινά η μεταμόρφωση.
Με μια αργή και ευλαβική κίνηση, το εξωτερικό της περίβλημα αρχίζει να σκίζεται στην πλάτη. Σταδιακά, το ενήλικο έντομο βγαίνει από το περίβλημά του. Είναι μια συγκλονιστική διαδικασία: το νέο του σώμα είναι μαλακό, σχεδόν διάφανο, και τα φτερά του διπλωμένα. Θα παραμείνει ακίνητο για ώρες, περιμένοντας το σώμα του να σκληρύνει, τα φτερά του να ξεδιπλωθούν και να γίνουν λειτουργικά.
Αυτή η έκτη και τελική φάση της ζωής του, το ενήλικο στάδιο, είναι και το πιο σύντομο: διαρκεί μόλις λίγες εβδομάδες. Όμως, μέσα σε αυτές τις λίγες εβδομάδες, το τζιτζίκι θα ζήσει με ένταση: θα τραγουδήσει, θα φλερτάρει, θα ζευγαρώσει και θα ολοκληρώσει τον σκοπό της ύπαρξής του.
Το περίβλημα που αφήνει πίσω του, το exuvia, μένει προσκολλημένο πάνω στον κορμό σαν ένα σιωπηλό αποτύπωμα της μεταμόρφωσης. Αν έχετε σταθεί ποτέ κάτω από ένα δέντρο καλοκαιριάτικα και έχετε δει ένα άδειο «κέλυφος» κολλημένο στον κορμό, τότε έχετε δει αυτή τη στιγμή της μετάβασης.
Το τραγούδι του ερωτικού καλέσματος
Αφού το τζιτζίκι ολοκληρώσει τη μεταμόρφωσή του σε ενήλικο έντομο, ξεκινάει το τραγούδι. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι μόνο τα αρσενικά τζιτζίκια τραγουδούν, και ο λόγος είναι καθαρά αναπαραγωγικός. Ο ήχος αυτός είναι ένα ερωτικό κάλεσμα προς τα θηλυκά, ένα ηχητικό σήμα που δηλώνει: «είμαι εδώ, είμαι υγιής και έτοιμος για όλα».
Τα τζιτζίκια διαθέτουν ένα ζευγάρι οργάνων που ονομάζονται τύμπανα που είναι τοποθετημένα στα πλάγια της κοιλιάς τους. Πρόκειται για εύκαμπτες μεμβράνες που τα έντομα δονούν ρυθμικά προκαλώντας έτσι χαρακτηριστικούς ήχους.
Οι δονήσεις αυτές ενισχύονται από τον κενό θώρακα του τζιτζικιού, που λειτουργεί σαν ενισχυτής ήχου, δημιουργώντας τον εκκωφαντικό ήχο που ακούμε τα καλοκαίρια -πολλές φορές φτάνοντας τα 100 ντεσιμπέλ, ισοδύναμα με έναν θορυβώδη αυτοκινητόδρομο ή ακόμα και με ένα χλοοκοπτικό μηχάνημα.
Κάθε είδος τζιτζικιού έχει το δικό του μοναδικό “τραγούδι”, δηλαδή μοτίβο ήχων, διάρκειας και ρυθμού, που επιτρέπει στα θηλυκά να εντοπίζουν τα αρσενικά του ίδιου είδους. Αυτός ο διαχωρισμός είναι κρίσιμος, γιατί σε πολλές περιοχές συνυπάρχουν διαφορετικά είδη τζιτζικιών και το λάθος ζευγάρωμα είναι εξελικτικά άχρηστο.
Τα θηλυκά δεν τραγουδούν, αλλά ανταποκρίνονται με σιωπηλά σημάδια: πλησιάζουν τον ήχο που τους ενδιαφέρει, ή εκδηλώνουν τη διάθεση αποδοχής με κινήσεις των φτερών. Η διαδικασία είναι σιωπηλή, σχεδόν μυστικιστική, αλλά εξαιρετικά αποτελεσματική.
Σε περιοχές με μαζικές εκδηλώσεις, όπως στις ΗΠΑ με τα περιοδικά τζιτζίκια, η ηχητική ένταση φτάνει σε επίπεδα που μοιάζουν με βουητό κινητήρα τζετ. Όμως όσο δυνατοί κι αν είναι, τα τραγούδια τους έχουν διάρκεια ζωής: λιγότερες από τρεις εβδομάδες, μέσα στις οποίες πρέπει να τραγουδήσουν, να ζευγαρώσουν και να αφήσουν απογόνους.
Ο κύκλος ολοκληρώνεται
Μετά το ζευγάρωμα, η θηλυκή γυρίζει στο σημείο από όπου κάποτε ξεκίνησε η ζωή της: στους λεπτούς βλαστούς και τα κλαδιά των δέντρων. Εκεί, χρησιμοποιεί τον ωοθέτη της για να ανοίξει μικρές σχισμές στον φλοιό και να εναποθέσει τα αυγά της.
Αυτή η διαδικασία έχει και ένα μικρό κόστος για τα δέντρα: τα κλαδιά συχνά εξασθενούν και μαραίνονται, κάτι που ονομάζεται “σημειακή νέκρωση”. Παρόλο που μπορεί να φαίνεται επιβλαβές, στην πραγματικότητα λειτουργεί ως φυσική “κλάδευση” που βοηθά την ανανέωση των φυτών. Η φύση γνωρίζει πώς να ισορροπεί τα πράγματα.
Όσο για τα ενήλικα τζιτζίκια, η ζωή τους πλησιάζει στο τέλος. Δεν τρώνε, καθώς οι περισσότεροι ενήλικες δεν διαθέτουν πλήρως ανεπτυγμένα στοματικά εξαρτήματα και λειτουργούν σχεδόν αποκλειστικά για αναπαραγωγή. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, πεθαίνουν. Αφήνοντας όμως πίσω τους ένα ισχυρό αποτύπωμα: αυγά, ήχο, κέλυφος.
Τα αυγά θα εκκολαφθούν μετά από 6–10 εβδομάδες και οι νέες νύμφες θα πέσουν ξανά στο χώμα, για να ξεκινήσουν έναν νέο υπόγειο κύκλο διάρκειας ετών.
Ο κύκλος ζωής των τζιτζικιών είναι ένας αργός, επίμονος ρυθμός που θυμίζει ότι η φύση λειτουργεί πέρα από την ανθρώπινη αντίληψη του χρόνου.
