Η νόσος Αλτσχάιμερ επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο και παραμένει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ιατρική κοινότητα. Παρά τις χιλιάδες μελέτες που έχουν δημοσιευθεί, οι πρώιμες αλλαγές στον εγκέφαλο που οδηγούν στην ασθένεια δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητές, δυσκολεύοντας την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπειών.
Μια νέα έρευνα φέρνει στο προσκήνιο έναν απρόσμενο «σύμμαχο»: το λίθιο. Ένα μέταλλο γνωστό κυρίως για τη χρήση του στις μπαταρίες αλλά και σε φαρμακευτικές θεραπείες για διαταραχές της διάθεσης. Τώρα, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ίσως παίζει καθοριστικό ρόλο στη γνωστική υγεία, αναλύει ο Rahul Sidhu, υποψήφιος διδάκτωρ Νευροεπιστήμης από το Πανεπιστήμιου του Sheffield σε άρθρο του στο The Conversation.
Ο ρόλος του λιθίου στον εγκέφαλο
Το λίθιο υπάρχει φυσιολογικά σε μικρές ποσότητες στον εγκέφαλό μας, προερχόμενο από τη διατροφή. Ερευνητές του Χάρβαρντ παρατήρησαν ότι τα επίπεδά του μειώνονται σιγά σιγά από το στάδιο της ήπιας γνωστικής δυσλειτουργίας έως την πλήρη ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ.
Αυτή η μείωση φαίνεται να αφήνει τον εγκέφαλο «απροστάτευτο» απέναντι σε δύο βασικούς «ενόχους»: τις πρωτεΐνες αμυλοειδές βήτα και tau, που ευθύνονται για τη δημιουργία των αμυλοειδών πλακών και την καταστροφή των νευρικών συνδέσεων.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ένα μέρος του λιθίου δεν εξαφανίζεται εντελώς αλλά «παγιδεύεται» μέσα στις πλάκες, χωρίς να είναι διαθέσιμο για τα νευρικά κύτταρα που το χρειάζονται. Έτσι, ακόμη κι αν τα συνολικά επίπεδα δεν φαίνονται πολύ χαμηλά, η προστατευτική του δράση στην πραγματικότητα μειώνεται.
Τι έδειξαν τα πειράματα
Για να κατανοήσουν καλύτερα τον ρόλο του λιθίου, οι επιστήμονες μελέτησαν ποντίκια: τόσο υγιή όσο και με ενδείξεις Αλτσχάιμερ. Όταν μείωσαν κατά 50% την πρόσληψη λιθίου μέσω της τροφής, διαπίστωσαν:
- Ταχύτερη συσσώρευση αμυλοειδών και tau.
- Εντονότερη φλεγμονή στον εγκέφαλο.
- Απώλεια νευρικών συνάψεων.
- Χειρότερη απόδοση σε τεστ μνήμης (ισχύει για τα ποντίκια με συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ).
Ο μηχανισμός πίσω από αυτό φαίνεται να σχετίζεται με το ένζυμο GSK3β. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το λίθιο το κρατά υπό έλεγχο. Όταν, όμως, τα επίπεδά του πέφτουν, το ένζυμο γίνεται υπερδραστήριο και οδηγεί τα εγκεφαλικά κύτταρα σε εκφυλισμό.
Στα θετικά νέα, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι η χορήγηση οροτικού λιθίου, μιας μορφής του μετάλλου που δεν παγιδεύεται εύκολα στις πλάκες, βοήθησε να αποφευχθεί η τοξική συσσώρευση πρωτεϊνών, μείωσε τη φλεγμονή, διατήρησε τις νευρωνικές συνδέσεις και βελτίωσε τη μνήμη.
Ένα «ξεχασμένο» ιχνοστοιχείο με μεγάλη σημασία
Η μελέτη αναδεικνύει το λίθιο όχι απλώς ως ένα συνηθισμένο ιχνοστοιχείο, αλλά ως πιθανό «φύλακα» της εγκεφαλικής υγείας. Το γεγονός ότι ακόμη και πολύ μικρές, φυσικές ποσότητες έχουν προστατευτικό ρόλο είναι ελπιδοφόρο.
Γιατί, λοιπόν, δεν έχει δοθεί περισσότερη προσοχή; Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η απλότητα του λιθίου ίσως είναι και ο λόγος που παραμελήθηκε: δεν στοχεύει σε ένα μόνο μόριο, αλλά ρυθμίζει πολλές διαφορετικές διεργασίες στον εγκέφαλο, κάτι που κάνει πιο δύσκολη τη μελέτη του.
Παραμένουν, πάντως, αρκετά ερωτήματα. Γιατί μειώνονται τα επίπεδα λιθίου σε ορισμένα άτομα; Ευθύνεται η διατροφή, η γενετική ή ίσως οι διαφορές στα φυσικά επίπεδα του λιθίου στο πόσιμο νερό ανά τον κόσμο;
Τα επόμενα βήματα
Τα εν λόγω στοιχεία προέρχονται από τη μελέτη στα ποντίκια, όπως προαναφέρθηκε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος όμως είναι πιο περίπλοκος, και γι’ αυτό απαιτούνται κλινικές δοκιμές για να φανεί αν το οροτικό λίθιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα ως μέσο πρόληψης ή επιβράδυνσης της νόσου.
Αν επιβεβαιωθεί, η ιδέα ότι ένα απλό μέταλλο που υπάρχει ήδη στον οργανισμό μας μπορεί να αποτελέσει ασπίδα απέναντι σε μια από τις πιο δύσκολες ασθένειες της εποχής μας, δεν είναι μόνο συναρπαστική αλλά και ελπιδοφόρα.
