«Εκκλησία και γένος εν αιχμαλωσία», το τελευταίο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά

Την πορεία της γλώσσας, της λαϊκης παράδοσης και της ορθόδοξης πίστης στην Ελλάδα στους έξι αιώνες της ξένης κατοχής, από το 1204 έως το 1821 παρουσιάζει το τελευταίο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά («Εκκλησία και Γένος εν αιχμαλωσία», Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2018). 

Το βιβλίο επικεντρώνεται τόσο σε εμβληματικές μορφές της Ορθοδοξίας, (Γρηγόριος Παλαμάς, Γεώργιος Γεννάδιος, Κύριλλος Λούκαρις, Διονύσιος «Σκυλόσοφος», Ευγένιος Βούλγαρις, Κοσμάς Αιτωλός) όσο και σε μεγάλες και κάποτε άγνωστες ιδεολογικές συγκρούσεις που σφράγισαν την ιστορία του ελληνισμού (όπως ο ησυχασμός κατά τον 14° αιώνα και ο αναβαπτισμός κατά τον 18°). 

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ρόλο των νεομαρτύρων, που παράλληλα με τους κλέφτες, κράτησαν άσβεστη την εθνική ταυτότητα, θυσιάζοντας τη ζωή τους, όσο και στη σχέση μορφών όπως ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας Βελεστινλής με την Ορθοδοξία.

Στους έξι αιώνες της ξένης κατοχής, από το 1204 έως το 1821, παράλληλα με τη διαρκή αντίστασή του, ο ελληνισμός θα διασωθεί ακουμπώντας στην γλώσσα, τη συνείδηση της ιστορικής του διαχρονίας στη λαϊκή παράδοση (δημοτικό τραγούδι, κ.λπ.). και προπαντός στην ορθόδοξη πίστη Διότι ο ελληνικός κόσμος αντιμετώπιζε όχι μόνο μια διπλή κατοχή -την Τουρκοκρατία και τη Φραγκοκρατία-, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στο πεδίο των διωγμών, της καταπίεσης, του οικονομικού εξανδραποδισμού, αλλά και μια διττή πνευματική απειλή. Η τουρκική κατοχή ήταν ταυτοχρόνως και ένα διαρκές εγχείρημα επιβολής του ισλάμ. διά των εξισλαμισμών και του παιδομαζώματος. Το ίδιο και η φραγκική παρουσία δεν περιοριζόταν στα κατεχόμενα εδάφη της Κρήτης, των Ιονίων, της Πελοποννήσου, αλλά, μέσα από την οικονομική και πνευματική διείσδυση, επιχειρούσε να μεταβάλει τον ελληνικό κόσμο σε θρησκευτικό εξάρτημα του καθολικισμού. Γι' αυτό και η Εκκλησία, ως ο σημαντικότερος θεσμός του υπόδουλου γένους, διεξάγει έναν αδιάκοπο «διμέτωπο» αγώνα για να διασφαλίσει την ελληνική ιδιοπροσωπία.

Στη Δύση, η καθολική θρησκεία αποτέλεσε επί πολλούς αιώνες τον αντίπαλο της εθνικής συγκρότησης των ευρωπαϊκών λαών και ο διαφωτισμός θα στραφεί κατ' εξοχήν εναντίον του Πάπα και της καθολικής Εκκλησίας. Στις καθολικές χώρες - Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία-, ο υπερεθνικός «αντεθνικός» ρόλος της καθολικής Εκκλησίας θα στρέψει τον «διαφωτισμό» σε ευθεία αντιπαράθεση με την εκκλησία.

Σε αντίθεση, λοιπόν, με τη δυτική και μάλιστα την καθολική παράδοση, όπου η επιβεβαίωση της εθνικής ταυτότητας επετεύχθη μέσω της σύγκρουσης με την καθολική Εκκλησία, στην Ελλάδα, η εθνική ταυτότητα διαφυλάσσεται και συγκροτείται με την ουσιώδη συμβολή της ορθοδοξίας.

Έτσι, σε όλη τη μακρά περίοδο των έξι ή επτά αιώνων της κατοχής, τουλάχιστον μετά το 1204, η ορθοδοξία αποτελεί τον κατ' εξοχήν φορέα διατήρησης και διαμόρφωσης της ελληνικής εθνικής συνείδησης, καθώς και των εκπαιδευτικών μηχανισμών, ακριβώς διότι η ελληνική ιδιοπροσωπία, κατέναντι των Λατίνων και κυρίως των Τούρκων, αναδεικνύεται, πρωταρχικώς, ως θρησκευτική ιδιοπροσωπία. Τα εκατομμύρια των εξισλαμισθέντων Ελλήνων και ορθοδόξων της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων χάθηκαν οριστικά και μεταβλήθηκαν σταδιακώς σε «Τούρκους», ενώ οι εξισλαμισθέντες Τουρκοκρητικοί, παρότι συνεχίζουν να μιλούν ελληνικά, έχουν τουρκική εθνική συνείδηση.

Προσφάτως, οι εξισλαμισθέντες Σέρβοι της Βοσνίας ήλθαν σε μετωπική και ανελέητη σύγκρουση με τους ορθόδοξους Σέρβους, ως διαφορετικό έθνος. Όσο για τους Κροάτες και τους Σέρβους, παρότι μιλούν την ίδια γλώσσα, η θρησκευτική αντιπαράθεση, καθολικοί έναντι ορθοδόξων, άρκεσε για να τους μεταβάλει σε θανάσιμους εχθρούς.

Ο ρόλος λοιπόν της θρησκείας για τη συντήρηση της ιδιοπροσωπίας των υπόδουλων Ελλήνων υπήρξε αποφασιστικός: στις συνθήκες της μακραίωνης Κατοχής, ο ελληνισμός επιβίωσε διά της ορθοδοξίας.