Με κάθε ευκαιρία χορεύουμε τσάμικο αλλά δεν αναγνωρίζουμε ως υπαρκτό πρόβλημα το Τσάμικο. Συμβαίνουν αυτά και έχουν την προϊστορία τους.
Ένα πανώ που σηκώθηκε στο γήπεδο της Λανς, κατά τον αγώνα Ελβετίας-Αλβανίας άναψε φωτιές. Να οι Τσάμηδες, να η Τσαμουριά, να οι εκατέρωθεν δηλώσεις, ιδού και μια νέα εθνική δυσφορία.
Πάμε λοιπόν από την αρχή και πάμε, όσο γίνεται, ψύχραιμα.
Όταν η Ήπειρος, το 1913, ενώθηκε με την Ελλάδα οι αλβανόφωνοι κάτοικοί της ήταν περίπου 40.000 ψυχές. Πολλοί τότε εγκατέλειψαν την Ελλάδα κι αργότερα, το 1928, οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες ήταν περίπου 20-25.000 και κατοικούσαν κυρίως στη σημερινό νομό Θεσπρωτίας.
Σε όλη τη διάρκεια του μεσοπόλεμοι οι Τσάμηδες αντιμετωπίστηκαν εχθρικά από το ελληνικό κράτος και πιέζονταν προκειμένου να φύγουν από τη χώρα. Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε στα χρόνια του Μεταξά με την επιβολή μιας απροκάλυπτα κατασταλτικής πολιτικής στην Ήπειρο. Οι Τσάμηδες άρχισαν να αντιμετωπίζονται ως «εσωτερικός εχθρός». Οι μέθοδοι της χωροφυλακής περιελάμβαναν αυθαίρετες συλλήψεις, έρευνες σε σπίτια, ξυλοδαρμούς, βιαιοπραγίες, εκτοπίσεις, απαγόρευση της αλβανικής γλώσσας σε δημόσιους χώρους, απαγόρευση κυκλοφορίας αλβανικών εντύπων.
Η κατάσταση αυτή μεταβλήθηκε άρδην στα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου πόλεμου. Οι Τσάμηδες συνεργάστηκαν ενεργά με τις αρχές κατοχής κι άρχισαν με τη σειρά τους να πιέζουν τους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής. Καταγράφτηκαν λεηλασίες, πυρπολήσεις, ακόμα και δολοφονίες ενώ πολλοί Τσάμηδες πήραν τότε πίσω τα σπίτια και τις περιουσίες τους.
Το καλοκαίρι του 1944 ο γερμανικός στρατός εγκαταλείπει την περιοχή και στην Παραμυθιά μπαίνουν (27 Ιουνίου) δυνάμεις του ΕΔΕΣ (Ζέρβας). Επακολούθησε χάος και σφαγή Τσάμηδων, χιλιάδες εκ των οποίων πέρασαν άρον-άρον τα σύνορα με την Αλβανία. Λίγο μετά την απελευθέρωση το στρατοδικείο Ιωαννίνων καταδίκασε ερήμην 1.930 Τσάμηδες ως δωσίλογους ενώ ακολούθησε η αναγκαστική απαλλοτρίωση των κτημάτων τους.
Έκτοτε, για το ελληνικό κράτος το θέμα έκλεισε ενώ το 1953 ο Εμβέρ Χότζα υποχρέωσε του Τσάμηδες να πάρουν Αλβανική υπηκοότητα κι όσοι διαφώνησαν πέρασαν δια πυρός και σιδήρου.
Παλιές ιστορίες με θύματα πληθυσμούς που πέρασε από πάνω τους ο οδοστρωτήρας της δημιουργίας εθνικών κρατών και παγκοσμίων πολέμων. Κι ας μην ξεχνάμε: Σ’ αυτόν τον οδοστρωτήρα η Ελλάδα δεν ήταν συχνά σε ρόλο θύτη, πιο συχνά ήταν με τα θύματα.
