Του Θέμη Μπάκα*
Η ιδέα του «πιστοποιητικού φερεγγυότητας», που σχεδιάζεται να καθιερωθεί από το 2026 μέσω του Μητρώου Παρακολούθησης Ιδιωτικού Χρέους και να προσκομίζεται στους ιδιοκτήτες ακινήτων, μπορεί να έχει μια λογική βάση μόνο στις περιπτώσεις στρατηγικών κακοπληρωτών. Σε αυτό το σημείο αξίζει να υπογραμμιστεί ότι οι ιδιοκτήτες έχουν, ήδη, τη δυνατότητα να «καλυφθούν» μέσα από τον λεγόμενο «Τειρεσία των ενοικιαστών», μια πρωτοβουλία που προωθεί η κυβέρνηση από τον Σεπτέμβριο του 2024.
Πρόκειται για μια μαύρη λίστα κακοπληρωτών, η οποία θα ενταχθεί στο Μητρώο Ιδιοκτησίας Ακινήτων και θα ενημερώνεται αυτόματα κάθε φορά που δηλώνεται λύση μίσθωσης από τον ιδιοκτήτη.
Το νέο αυτό εργαλείο θα στοχεύει σε περιπτώσεις ατόμων που έχουν συστηματοποιήσει την αθέτηση των υποχρεώσεών τους, αξιοποιώντας τα κενά της νομοθεσίας και τις καθυστερήσεις του συστήματος. Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να τονιστεί ότι ακόμη και ο «Τειρεσίας ενοικιαστών» θα πρέπει να λειτουργεί με σαφείς προϋποθέσεις και αυστηρές δικλείδες ασφαλείας, ώστε να αποφεύγεται η άδικη καταχώριση ενοικιαστών ως κακοπληρωτών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τέτοια φαινόμενα όντως υφίστανται — άνθρωποι που νοικιάζουν κατοικίες χωρίς ποτέ να καταβάλουν ούτε ένα ευρώ. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι εύλογο και αναγκαίο να υπάρχουν θεσμικές δικλίδες προστασίας για τους ιδιοκτήτες.
Τα κρίσιμα ερωτήματα, ωστόσο, σε σχέση με τη «βεβαίωση φερεγγυότητας» είναι τα εξής: πόσο δίκαιο και κοινωνικά ισορροπημένο είναι να αντιμετωπίζονται ισοπεδωτικά όλοι οι πολίτες σαν να ανήκουν εκ των προτέρων στην κατηγορία των στρατηγικών κακοπληρωτών; Και μάλιστα μέσω ενός πιστοποιητικού που δεν περιορίζεται στο αν έχει αφήσει κανείς απλήρωτα ενοίκια, αλλά συνδέεται συνολικά με τις οικονομικές του υποχρεώσεις;
Πόσοι ελεύθεροι επαγγελματίες, μικρομεσαίοι επιχειρηματίες, εργαζόμενοι ή δανειολήπτες έχουν σήμερα ληξιπρόθεσμες οφειλές, όχι επειδή δεν θέλουν, αλλά επειδή αδυνατούν να ανταποκριθούν; Είναι λιγότερο «άξιοι» αυτοί οι άνθρωποι να νοικιάσουν μια κατοικία; Θα τους στερήσουμε τη στέγη σε μια περίοδο που η ακρίβεια έχει διαλύσει κάθε οικογενειακό προγραμματισμό;
Ο κίνδυνος ενός νέου κοινωνικού αποκλεισμού
Η πραγματικότητα είναι αμείλικτη:
• Τα ληξιπρόθεσμα χρέη προς τον ΕΦΚΑ έχουν φτάσει τα 45 δισ. Ευρώ
• Οι οφειλές προς την Εφορία ξεπερνούν τα 115 δισ. Ευρώ
• Τα «κόκκινα» δάνεια ανέρχονται σε 10,43 δισ. ευρώ στις τράπεζες και 59,43 δισ. ευρώ στους Services
• Περίπου 1,5 εκατομμύριο φορολογούμενοι έχουν ήδη υποστεί κατασχέσεις και πλειστηριασμούς, ενώ άλλα 2 εκατομμύρια απειλούνται με ανάλογα μέτρα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ένα πιστοποιητικό «φερεγγυότητας» δεν θα ξεχωρίζει τον συνεπή από τον ασυνεπή, αλλά τον οικονομικά ενήμερο από τον οικονομικά πιεσμένο. Ο κίνδυνος είναι να δημιουργηθεί μια νέα μορφή κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς η πρόσβαση στην κατοικία θα εξαρτάται από αριθμούς σε ηλεκτρονικά μητρώα, όχι από την πραγματική συνέπεια του ενοικιαστή.
Ζητούμενο η ουσιαστική θωράκιση των ιδιοκτητών
Η ουσία, λοιπόν, δεν είναι να επιβαρύνουμε τους ενοικιαστές με νέα πιστοποιητικά, αλλά να θωρακίσουμε ουσιαστικά τους ιδιοκτήτες. Και εδώ η πολιτεία έχει, ήδη, κάνει ένα σημαντικό βήμα: με τις πρόσφατες αλλαγές του υπουργείου Δικαιοσύνης, ο ιδιοκτήτης που αντιμετωπίζει οφειλές από ενοικιαστή έχει πλέον το δικαίωμα να προσφύγει στη νέα διαδικασία «Διαταγής Απόδοσης Μισθίου».
Η διαδικασία αυτή εφαρμόζεται παράλληλα με την παλαιά, αλλά είναι ταχύτερη και κυρίως απαλλάσσει τον ιδιοκτήτη από τον κίνδυνο πολυετούς δικονομικής καθυστέρησης που στο παρελθόν συχνά αξιοποιούσαν οι κακοπληρωτές. Αυτό είναι το πραγματικό κλειδί: η ενίσχυση θεσμών που προσφέρουν γρήγορη, δίκαιη και οικονομική προστασία στον ιδιοκτήτη, χωρίς να στιγματίζονται συλλήβδην οι ενοικιαστές.
Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το «πιστοποιητικό φερεγγυότητας» αναφέρεται σε προσωπικά δεδομένα. Αν από την αγορά γίνει «υποχρεωτικό» για τη μίσθωση, τότε πρακτικά καθίσταται μονόδρομος και καθοριστικός παράγοντας για τον ιδιοκτήτη. Όμως, αν κάποιος έχει οφειλές στην Εφορία, στον ΕΦΚΑ ή σε μια τράπεζα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν θα πληρώνει το ενοίκιό του, και το αντίστροφο. Ήδη, πολλοί ιδιοκτήτες ζητούν από τους ενοικιαστές έγγραφα όπως το Ε9 ή φορολογικές δηλώσεις. Τι θα αλλάξει, λοιπόν, με μια τέτοια βεβαίωση; Θα χρησιμοποιείται ως εργαλείο διαπραγμάτευσης για χαμηλότερο ενοίκιο ή ως φίλτρο αποκλεισμού;
Τι ισχύει σε άλλες χώρες
Πολλοί θα σπεύσουν να υποστηρίξουν ότι το εν λόγω πιστοποιητικό υπάρχει σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις ΗΠΑ ή στον Καναδά. Ναι, ισχύει, αλλά σε εκείνες τις χώρες η εφαρμογή του γίνεται σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο:
•Υπάρχουν κοινωνικές κατοικίες και κατοικίες προσιτού κόστους για όσους δεν πληρούν τα ιδιωτικά κριτήρια.
• Έχουν θεσπιστεί πλαφόν στα ενοίκια και στις αυξήσεις τους.
• Διατίθενται μηχανισμοί αυξημένης προστασίας των ενοικιαστών.
Στην Ελλάδα, τίποτα από τα παραπάνω δεν υφίσταται.
Και εδώ τίθενται κρίσιμα ερωτήματα:
–Πώς θα προστατευτεί ο φοιτητής του 2026, του οποίου οι γονείς έχουν χρέη στην Εφορία ή σε τραπεζικό δάνειο και δεν μπορούν να του εξασφαλίσουν το πιστοποιητικό;
–Πόσοι ιδιοκτήτες θα δεχτούν να του νοικιάσουν σπίτι χωρίς αυτό;
–Τι θα γίνει με τις μονογονεϊκές οικογένειες που έχουν μία ληξιπρόθεσμη οφειλή σε πιστωτική κάρτα ή σε δάνειο;
Κατά συνέπεια, αντί να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και κράτους, υπάρχει ο ορατός κίνδυνος να προκληθεί μια αθέατη αλλά βαθιά κοινωνική ζημιά: η απουσία του πιστοποιητικού να οδηγήσει την αγορά σε ακραίες και εκβιαστικές πρακτικές, όπως:
• Απαίτηση για προκαταβολή όλων των ενοικίων.
• Αυξημένα ποσά εγγύησης για να «αντισταθμιστεί ο κίνδυνος».
• Συμβόλαια 6 μηνών με συχνές αυξήσεις ή λήξεις χωρίς ανανέωση.
• Απόρριψη υποψήφιων ενοικιαστών χωρίς αιτιολόγηση.
Επομένως, τίθενται τα εύλογα ερωτήματα:
– Ποιος προστατεύει σε αυτή την περίπτωση τον ενοικιαστή;
– Πού μπορεί να απευθυνθεί για στέγη, όταν το κράτος δεν του παρέχει καμία εναλλακτική;
– Και, τελικά, με ποια μέτρα απαντάει η κυβέρνηση στο συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της επαρκούς στέγασης των πολιτών;
– Πού είναι το θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο που θα εγγυηθεί ότι κανένας πολίτης δεν θα αποκλείεται από την κατοικία λόγω της οικονομικής του δυσχέρειας ή της ταξινόμησής του σε κάποιο ηλεκτρονικό μητρώο;
– Πώς διασφαλίζεται το δικαίωμα στη στέγη ως κοινωνικό αγαθό και όχι ως εμπόρευμα με φραγμούς εισόδου;
Η γραφειοκρατία ως εμπόδιο στην αξιοπρέπεια
Η ουσία είναι ξεκάθαρη: το ζητούμενο δεν είναι η προστασία των ιδιοκτητών από πραγματικούς κακοπληρωτές. Άλλωστε, αυτό είναι αυτονόητο. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η γραφειοκρατία μετατρέπεται σε εμπόδιο στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η λύση δεν είναι να χτίζουμε νέους φραγμούς, αλλά να αξιοποιούμε υπάρχοντα εργαλεία που μπορούν να προστατεύσουν και τους ιδιοκτήτες και τους ενοικιαστές, με τρόπο δίκαιο και ισορροπημένο. Η φερεγγυότητα δεν είναι μόνο αριθμοί. Είναι και συνέπεια, ήθος και κοινωνικές συνθήκες.
Ως εκ τούτου, η κυβέρνηση δεν μπορεί να αποσείσει τις ευθύνες της και να μεταφέρει το βάρος στις πλάτες των πολιτών. Αν δεν υπάρχουν πραγματικά μέτρα στήριξης που ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες, μηχανισμοί προστασίας και εγγυήσεις ισότητας, τότε κάθε νέο μέτρο είναι, απλώς, άλλη μία γραφειοκρατική παγίδα για το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών .
Η στέγη είναι κοινωνικό δικαίωμα. Και αυτό το δικαίωμα δεν μπορεί να το μετράμε με πιστοποιητικά.
*πολιτευτής Αχαΐας
