Πολύ συχνά ακούμε ότι για να έχουμε καλή ψυχική υγεία, πρέπει να μάθουμε να είμαστε ευγνώμονες για όλα. Αυτό όμως μπορεί να δημιουργήσει παρεξηγήσεις, ειδικά όταν αναφερόμαστε σε εμπειρίες βαθιά τραυματικές: κακοποιήσεις, ψυχικό πόνο, σοβαρές αδικίες. Πώς μπορεί κανείς να νιώσει ευγνωμοσύνη για κάτι που του κατέστρεψε την αθωότητα ή του προκάλεσε πληγές που ακόμα αιμορραγούν; Είναι δυνατόν να ζητάμε από έναν άνθρωπο να ευχαριστεί το τραύμα του;
Όχι, φυσικά και όχι. Και η απάντηση ίσως βρίσκεται ακριβώς σε αυτή τη διάκριση ανάμεσα στην ευγνωμοσύνη και την ευχαριστία. Δεν χρειάζεται – ούτε είναι υγιές – να είσαι ευχαριστημένος με τα τραύματα της ζωής σου. Αυτό θα ήταν μια τρέλα, μια άρνηση της αλήθειας, ένας τρόπος να παραβλέψουμε τον πόνο και τις συνέπειες. Όμως μπορείς να αναγνωρίσεις ότι ακόμα κι αυτή η σκοτεινή εμπειρία συνέβαλε, έστω και άθελά της, στην πορεία της εξέλιξής σου. Μπορείς να είσαι ευγνώμων όχι για το κακό που σου συνέβη, αλλά για τη δύναμη που ανέπτυξες, για τις αντοχές που έχτισες, για την κατανόηση που απέκτησες μέσα από τις δυσκολίες.
Η ζωή δεν μας διαμορφώνει μόνο από τις όμορφες στιγμές. Μερικές φορές, τα πιο δύσκολα βιώματα είναι και τα πιο καθοριστικά. Ο πόνος μας ωθεί να ψάξουμε βαθύτερα μέσα μας. Η απώλεια μας διδάσκει τι είναι πολύτιμο. Η προδοσία μας μαθαίνει να βάζουμε όρια. Η επιβίωση από το τραύμα μας χτίζει εσωτερική δύναμη. Δεν αγαπάμε το τραύμα – αλλά αναγνωρίζουμε ότι βγήκε κάτι από αυτό. Όχι γιατί ήταν καλό, αλλά γιατί δεν αφήσαμε να μας διαλύσει. Αν μπορέσουμε να δούμε τις εμπειρίες του παρελθόντος – όχι ως πληγές που μας καθόρισαν, αλλά ως σημεία μεταμόρφωσης – τότε μπορούμε να τις ενσωματώσουμε στην ιστορία μας με έναν τρόπο που δεν μας βαραίνει πια.
Υπάρχει μια ιδέα που λέγεται «το φαινόμενο της πεταλούδας»: αν αλλάξεις έστω και μια μικρή στιγμή στο παρελθόν σου, μια μικρή λεπτομέρεια, αλλάζει όλη η αλυσίδα, όλη η μετέπειτα πορεία σου. Σαν το φτερούγισμα μιας πεταλούδας που φέρνει καταιγίδα στην άλλη άκρη του κόσμου – το έχεις ακούσει αυτό; Μπορεί, ας πούμε, να φτερουγίσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο στον Αμαζόνιο, και να προκαλέσει καταιγίδα στην Κίνα. Αν αλλάξω κάτι, αλλάζει όλη η εικόνα. Κι αφού η συνολική εικόνα της ζωής μου σήμερα μου αρέσει, ίσως πρέπει να είμαι ευγνώμων για όλα όσα έγιναν, ακόμα κι αν τότε με πλήγωσαν. Τότε ίσως αυτό σημαίνει ότι μπορείς να δεις το παρελθόν με μια νέα ματιά. Δεν χρειάζεται να αγαπάς το τραύμα, όμως μπορείς να είσαι ευγνώμων που επέζησες, που έμαθες, που άντεξες.
Πολλοί άνθρωποι που μεγάλωσαν μέσα σε δύσκολα ή τραυματικά περιβάλλοντα, αναφέρουν ότι αυτό που τους βοήθησε να επιβιώσουν ήταν κάποιες μικρές, φωτεινές εξαιρέσεις: μια δασκάλα που τους είδε, ένας φίλος που τους άκουσε, ένα ασφαλές μέρος όπου ένιωσαν αποδοχή. Αυτές οι εξαιρέσεις είναι το κλειδί. Μπορεί να ήταν μικρές, αλλά ήταν εκεί. Και η αλλαγή δεν έρχεται πάντα από κάτι μεγάλο – μπορεί να ξεκινήσει από τις μικρές εξαιρέσεις. Από τις φορές που νιώσαμε λίγο καλύτερα. Που αντιδράσαμε αλλιώς. Που νιώσαμε λίγο πιο δυνατοί. Όταν τις αναγνωρίσουμε, μπορούμε να τις πολλαπλασιάσουμε. Να τις επιλέγουμε. Να τις χτίζουμε συνειδητά.
Η αφήγηση που επιλέγουμε να δώσουμε στο παρελθόν μας, καθορίζει και το πώς στεκόμαστε στο παρόν. Αν δούμε τον εαυτό μας ως θύμα που δεν είχε επιλογές, τότε συνεχίζουμε να ζούμε μέσα από τον πόνο. Αν όμως μπορέσουμε να δούμε τις εξαιρέσεις – τις στιγμές που επιλέξαμε αλλιώς, που νιώσαμε δύναμη, που κάποιος μας στήριξε ή που υπήρξε έστω μια αναλαμπή φωτός μέσα στο σκοτάδι – τότε μπορούμε να χτίσουμε τη ζωή μας πάνω σε αυτές.
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι κάτι που γεννιέται από το πουθενά. Είναι αποτέλεσμα μικρών, επαναλαμβανόμενων πράξεων. Είναι η επιλογή να συνεχίσεις. Το ζητούμενο δεν είναι να αγαπήσεις τον πόνο. Είναι να αγαπήσεις τον εαυτό σου που πέρασε μέσα από αυτόν. Να δεις τον εαυτό σου όχι ως τραύμα, αλλά ως δύναμη. Γιατί τελικά, δεν είμαστε μόνο αυτά που μας συνέβησαν. Είμαστε κι αυτά που επιλέγουμε να γίνουμε από εδώ και πέρα.
Κι εγώ δεν είμαι ευχαριστημένη με όλα όσα μου συνέβησαν. Αλλά είμαι ευγνώμων για το πώς τελικά επέλεξα να σταθώ απέναντί τους. Κοίτα πίσω και ψάξε: Πότε ήσουν καλά; Πότε ένιωσες ασφάλεια; Πότε είχες ελπίδα; Αυτές οι στιγμές δεν είναι τυχαίες – είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία μπορείς να χτίσεις τον εαυτό σου.
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)
