Μια νέα μελέτη διαπίστωσε ότι η εφηβεία μπορεί να διαρκέσει μέχρι την ηλικία των 32 ετών, καθώς ο εγκέφαλος περνάει από πέντε διαφορετικές περιόδους («εποχές») στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, με τα τέσσερα σημαντικά «σημεία καμπής» εντοπίζονται στις ηλικίες των 9, 32, 66 και 83 ετών.
- Οι πέντε «εποχές» του εγκεφάλου
- Τα τέσσερα «σημεία καμπής»
- Παιδική ηλικία: Από τη γέννηση έως εννέα ετών
- Εφηβεία: Από εννέα έως 32 ετών
- Ενηλικίωση: Από 32 έως 66 ετών
- Πρόωρη γήρανση: Από 66 έως 83 ετών
- Ύστερη γήρανση: Από 83 ετών και έπειτα
- «Η νέα μελέτη μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις ευπάθειες του εγκεφάλου»
Στη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε την Τρίτη (25/11) στο περιοδικό Nature Communications, συμμετείχαν 4.000 άτομα ηλικίας έως 90 ετών, τα οποία υποβλήθηκαν σε εξετάσεις για να αποκαλυφθούν οι συνδέσεις μεταξύ των εγκεφαλικών τους κυττάρων.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ διαπίστωσαν ότι ο εγκέφαλος παραμένει στην περίοδο της εφηβρείας μέχρι τα 32 έτη. Μάλιστα τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση του κινδύνου των ψυχικών διαταραχών και άνοιας ποικίλλει κατά τη διάρκεια της ζωής.
Οι ερευνητές χαρτογράφησαν την ανάπτυξη του εγκεφάλου χρησιμοποιώντας αυτά τα δεδομένα και ανακάλυψαν ότι οι άνθρωποι περνούν από πέντε «εποχές του εγκεφάλου», μεταξύ των οποίων τέσσερις σημαντικά ορόσημα καθώς μεγαλώνουν, ωριμάζουν και γερνούν.
Το πιο σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ότι μετά την ηλικία των 32 ετών, η προσωπικότητα και η νοημοσύνη του ανθρώπου «σταθεροποιούνται» μετά τις αλλαγές στην πρώιμη εφηβεία.
Οι πέντε «εποχές» του εγκεφάλου
Σύμφωνα με τη μελέτη, η ανάπτυξη και η γήρανση του εγκεφάλου περνούν από πέντε ξεχωριστές περιόδους:
- Παιδική ηλικία – από τη γέννηση έως την ηλικία των εννέα ετών
- Εφηβεία – από τα εννέα έως τα 32 έτη
- Ενηλικίωση – από τα 32 έως τα 66 έτη
- Πρώιμη γήρανση – από τα 66 έως τα 83 έτη
- Ύστερη γήρανση – από τα 83 έτη και μετά
«Ο εγκέφαλος αναδιαμορφώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Ενισχύει και αποδυναμώνει συνεχώς τις συνδέσεις και δεν ακολουθεί ένα σταθερό μοτίβο – υπάρχουν διακυμάνσεις και φάσεις αναδιαμόρφωσης του εγκεφάλου», δήλωσε η επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας, δρ. Αλέξα Μούσλι, στο BBC.
Μερικοί άνθρωποι θα φτάσουν σε αυτά τα ορόσημα νωρίτερα ή αργότερα από άλλους, αλλά οι ερευνητές επεσήμαναν ότι ήταν εντυπωσιακό το πόσο ξεκάθαρα ξεχώριζαν αυτές οι ηλικίες στα δεδομένα.
Τα τέσσερα «σημεία καμπής»
Καθώς ο εγκέφαλος προσαρμόζεται σε νέα περιβάλλοντα και καταστάσεις από τη γέννηση έως τα γηρατειά, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τέσσερις ηλικίες – 9, 32, 66 και 83 – ήταν οι πιο κρίσιμες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Οι αλλαγές χαρακτηρίζονται από εξελίξεις όπως η εφηβεία, η σταθεροποίηση της προσωπικότητας, η «αναδιοργάνωση» και η παρακμή.
Παιδική ηλικία: Από τη γέννηση έως εννέα ετών
Η πρώτη περίοδος είναι όταν ο εγκέφαλος αυξάνεται ραγδαία σε μέγεθος, αλλά ταυτόχρονα μειώνει την υπερβολική αφθονία των συνδέσεων μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων, που ονομάζονται συνάψεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν στην αρχή της ζωής. Ο εγκέφαλος γίνεται λιγότερο αποδοτικός κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου. Λειτουργεί σαν ένα παιδί που περιπλανιέται σε ένα πάρκο, πηγαίνοντας όπου του αρέσει, αντί να κατευθύνεται κατευθείαν από το Α στο Β.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η φαιά και η λευκή ουσία του εγκεφάλου αναπτύσσονται ραγδαία. Σύμφωνα με το Johns Hopkins Medicine των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ η φαιά ουσία επεξεργάζεται και ερμηνεύει κυρίως τις πληροφορίες, η λευκή ουσία μεταδίδει αυτές τις πληροφορίες σε άλλα μέρη του νευρικού συστήματος.
«Στον εγκέφαλο, η φαιά ουσία αναφέρεται στο πιο σκούρο, εξωτερικό τμήμα, ενώ η λευκή ουσία περιγράφει το πιο ανοιχτόχρωμο, εσωτερικό τμήμα που βρίσκεται από κάτω», αναφέρει το Johns Hopkins. «Στον νωτιαίο μυελό, αυτή η σειρά αντιστρέφεται: η λευκή ουσία βρίσκεται στο εξωτερικό και η φαιά ουσία στο εσωτερικό», συμπληρώνει.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς της νέας μελέτης: «Τα πρώτα χρόνια της ζωής χαρακτηρίζονται από την ενοποίηση και τον ανταγωνιστικό αποκλεισμό των συνάψεων [των συνδέσεων όπου οι νευρώνες συναντώνται και επικοινωνούν μεταξύ τους] και από την ταχεία αύξηση του όγκου της φαιάς και της λευκής ουσίας».
«Αυτή η ηλικία συμπίπτει επίσης με την έναρξη της εφηβείας, η οποία ξεκινά μεταξύ 8 και 13 ετών για τα κορίτσια και μεταξύ 9 και 14 ετών για τα αγόρια, σηματοδοτώντας την έναρξη σημαντικών αλλαγών στην έκφραση των ορμονών και ισχυρών νευρολογικών αλλαγών», πρόσθεσε.
Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι η μετάβαση στην εφηβεία εισήγαγε «αυξημένο κίνδυνο» για διαταραχές της ψυχικής υγείας, γνωστικές και διαταραχές συμπεριφοράς λόγω αλλαγών στις ορμόνες και «νευροβιολογική μεταβολή».
Εφηβεία: Από εννέα έως 32 ετών
Η αλλαγή έρχεται απότομα στην ηλικία των εννέα ετών, όταν οι συνδέσεις του εγκεφάλου περνούν μία περίοδο αδυσώπητης αποτελεσματικότητας. «Είναι μια τεράστια αλλαγή», είπε η δρ. Μούσλι, περιγράφοντας την πιο βαθιά αλλαγή μεταξύ των «εποχών» του εγκεφάλου.
Αυτή είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία υπάρχει ο μεγαλύτερος κίνδυνος εμφάνισης διαταραχών ψυχικής υγείας.
Παλαιότερα, θεωρούταν ότι η εφηβεία τελειώνει πριν από την ηλικία των 20 ετών, πριν η νευροεπιστήμη υποδείξει ότι συνεχίζεται μέχρι τα 20. Ωστόσο, η μελέτη διαπίστωσε ότι τελειώνει πολύ αργότερα και πως πλέον φτάνει μέχρι την ηλικία των 30 ετών.
Αυτή η «εποχή» είναι η μόνη περίοδος του εγκεφάλου κατά την οποία το δίκτυο των νευρώνων του γίνεται πιο αποδοτικό. Κατά τη δρ. Μούσλι αυτό υποστηρίζει πολλές μετρήσεις της εγκεφαλικής λειτουργίας που υποδηλώνουν ότι κορυφώνεται στα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας, αλλά πρόσθεσε ότι είναι «πολύ ενδιαφέρον» το γεγονός ότι ο εγκέφαλος παραμένει στην ίδια φάση μεταξύ των 9 και των 32 ετών.
«Η μετάβαση στην ενηλικίωση επηρεάζεται από πολιτισμικούς, ιστορικούς και κοινωνικούς παράγοντες, καθιστώντας την εξαρτώμενη από το πλαίσιο και όχι μια καθαρά βιολογική αλλαγή», διαπίστωσαν οι ερευνητές.
«Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι στις δυτικές χώρες, η ανάπτυξη της τοπολογίας των εφήβων εκτείνεται μέχρι την ηλικία των 32 ετών περίπου, πριν τα εγκεφαλικά δίκτυα ξεκινήσουν μια νέα τροχιά ανάπτυξης της τοπολογίας», πρόσθεσαν.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι μέχρι την ηλικία των 32 ετών στις δυτικές χώρες, ο εγκέφαλος βιώνει τις «μεγαλύτερες κατευθυντήριες αλλαγές και μία μεγάλη μετατόπιση στην πορεία» σε σύγκριση με άλλα σημεία καμπής στη ζωή, καθώς τότε αυξάνεται ραγδαία η ακεραιότητα και ο όγκος της λευκής ουσίας στον εγκέφαλο.
Οι συγγραφείς δεν πρότειναν κάποιο λόγο για τον οποίο συμβαίνει αυτό στις δυτικές χώρες και δεν ανέλυσαν λεπτομερώς πώς συνεχίζεται η εφηβεία σε άτομα σε άλλες περιοχές του κόσμου.
Ενηλικίωση: Από 32 έως 66 ετών
Η μελέτη διαπίστωσε ότι, ενώ η ανάπτυξη του εγκεφάλου επιταχύνεται ραγδαία κατά τις δύο πρώτες περιόδους της ζωής, στην ενηλικίωση δεν υπάρχουν σημαντικές καμπές μέχρι τα 60, καθώς ο εγκέφαλος μπαίνει σε μία περίοδο σταθερότητας και αναπτύσσεται πιο αργά, καθώς εισέρχεται στη μακρύτερη φάση της ζωής του, που διαρκεί τρεις δεκαετίες.
«Αυτή η περίοδος σταθερότητας αντιστοιχεί επίσης σε μια σταθεροποίηση της νοημοσύνης και της προσωπικότητας», διαπίστωσε ακόμα η μελέτη.
Εδώ παρατηρείται ότι η ικανότητα της αποδοτικότητας του εγκεφάλου αντιστρέφεται. Η δρ. Μούσλι είπε ότι αυτό «συμφωνεί με μία σταθεροποίηση της νοημοσύνης και της προσωπικότητας» που πολλοί θα έχουν παρατηρήσει ή βιώσει.
Πρόωρη γήρανση: Από 66 έως 83 ετών
Αν και ο εγκέφαλος δεν παρουσιάζει σημάδια ξαφνικής πτώσης, κατά τη διάρκεια αυτής της «εποχής», παρατηρούνται αλλαγές στα μοτίβα σύνδεσής του λόγω της μείωσης της ακεραιότητας της λευκής ουσίας.
Ο εγκέφαλος λειτουργεί πλέον πιο ανεξάρτητα σε ξεχωριστές περιοχές με αποτέλεσμα λιγότερο συντονισμό ως ένα ενιαίο σύνολο. Αντί να συντονίζεται ως ένας ενιαίος εγκέφαλος, το όργανο διαχωρίζεται όλο και περισσότερο σε περιοχές που συνεργάζονται στενά μεταξύ τους.
Αν και η μελέτη εξέτασε υγιείς εγκεφάλους, αυτή είναι επίσης η ηλικία στην οποία αρχίζουν να εμφανίζονται η άνοια και η υψηλή αρτηριακή πίεση, που επηρεάζουν την υγεία του εγκεφάλου και μπορούν να επιταχύνουν τη γήρανσή του.
Ύστερη γήρανση: Από 83 ετών και έπειτα
Στη συνέχεια, στην ηλικία των 83 ετών, ο εγκέφαλος εισέρχεται στο τελικό στάδιο. Αν και υπάρχουν λιγότερα δεδομένα για αυτή την περίοδο της εξέλιξης του εγκεφάλου σε σύγκριση με τις άλλες φάσεις λόγω του μικρού μεγέθους του δείγματος, καθώς ήταν πιο δύσκολο να βρεθούν υγιείς εγκέφαλοι, τα ευρήματα της μελέτης συσχετίστηκαν με μια πτωτική τάση στη συνδεσιμότητα του εγκεφάλου, ανέφεραν οι συγγραφείς.
Οι αλλαγές στον εγκέφαλο είναι παρόμοιες με αυτές της πρόωρης γήρανσης, αλλά ακόμη πιο έντονες.
«Επομένως, αυτό θα μπορούσε να αντανακλά μια πραγματική εξασθένιση της σχέσης μεταξύ ηλικίας και δομικής τοπολογίας του εγκεφάλου στην ύστερη ηλικία», πρόσθεσαν.
Η δρ. Μούσλι είπε ότι αυτό που την εξέπληξε πραγματικά ήταν το πόσο καλά οι διαφορετικές «ηλικίες ευθυγραμμίζονται με πολλά σημαντικά ορόσημα», όπως η εφηβεία, τα προβλήματα υγείας σε μεταγενέστερη ηλικία και ακόμη και οι αρκετά μεγάλες κοινωνικές αλλαγές στα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας της ζωής, όπως η γονεϊκότητα.
«Η νέα μελέτη μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις ευπάθειες του εγκεφάλου»
Η μελέτη δεν εξέτασε ξεχωριστά τους άνδρες και τις γυναίκες, αλλά θα τεθούν ερωτήματα όπως η επίδραση της εμμηνόπαυσης.
Ο Ντάνκαν Αστλ, καθηγητής νευροπληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και μέλος της ομάδας που είναι υπεύθυνη για την έρευνα, δήλωσε στο BBC: «Πολλές νευροαναπτυξιακές, ψυχικές και νευρολογικές παθήσεις συνδέονται με τον τρόπο που είναι συνδεδεμένος ο εγκέφαλος. Πράγματι, οι διαφορές στη σύνδεση του εγκεφάλου προδικάζουν δυσκολίες στην προσοχή, τη γλώσσα, τη μνήμη και μια ολόκληρη σειρά διαφορετικών συμπεριφορών».
Μιλώντας στην εφημερίδα The Independent ανέφερε ότι η νέα μελέτη μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις ευπάθειες του εγκεφάλου.
«Κοιτώντας πίσω, πολλοί από εμάς αισθανόμαστε ότι η ζωή μας έχει χαρακτηριστεί από διαφορετικές φάσεις. Αποδεικνύεται ότι και ο εγκέφαλος περνάει από αυτές τις φάσεις», είπε.
Η διευθύντρια του κέντρου για τις επιστήμες του εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, καθηγήτρια Τάρα Σπάιρς-Τζόουνς, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, δήλωσε: «Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη που υπογραμμίζει πόσο πολύ αλλάζει ο εγκέφαλός μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας».
Δήλωσε ότι τα αποτελέσματα «ταιριάζουν καλά» με την κατανόησή μας για τη γήρανση του εγκεφάλου, αλλά προειδοποίησε ότι «δεν θα βιώσουν όλοι αυτές τις αλλαγές ακριβώς στην ίδια ηλικία».
Με πληροφορίες από Al Jazeera, BBC
