Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί ο εγκέφαλός μας μπορεί να αναπαράγει με απίστευτη λεπτομέρεια μία αμήχανη στιγμή από το παρελθόν, αλλά δυσκολεύεται να θυμηθεί ένα όμορφο σχόλιο που ακούσαμε μόλις την περασμένη εβδομάδα; Η απάντηση βρίσκεται σε έναν βαθιά ριζωμένο μηχανισμό του ανθρώπινου νου, γνωστό ως αρνητική προκατάληψη (negativity bias).
Πρόκειται για την έμφυτη τάση του εγκεφάλου να συγκρατεί και να επεξεργάζεται πιο έντονα τις αρνητικές εμπειρίες σε σχέση με τις θετικές. Και δεν είναι προσωπική αδυναμία ή χαρακτηριστικό χαρακτήρα. Είναι ένα φαινόμενο που έχει μελετηθεί εκτενώς στην εξελικτική ψυχολογία εδώ και δεκαετίες. Η κατανόηση του γιατί συμβαίνει μπορεί να μας βοηθήσει να σταματήσουμε τον φαύλο κύκλο της αρνητικής σκέψης και να ανακτήσουμε τον έλεγχο του εσωτερικού μας διαλόγου.
1. Ο εγκέφαλος εξελίχθηκε για να δίνει προτεραιότητα στο αρνητικό
Πολύ πριν από τα smartphones και τα social media, ο βασικός στόχος του ανθρώπου ήταν ένας: η επιβίωση. Για να επιτευχθεί, ο εγκέφαλος έπρεπε να είναι σε συνεχή επιφυλακή απέναντι σε κάθε πιθανό κίνδυνο. Ένα ανεπαίσθητο σημάδι κινδύνου, όπως ένας ήχος ή μία ξαφνική αλλαγή στο περιβάλλον, μπορούσε στο παρελθόν να σημαίνει σοβαρό κίνδυνο για τη ζωή αν δεν γινόταν αντιληπτό έγκαιρα.
Το να αγνοήσει κανείς μία απειλή μπορεί να κοστίσει τη ζωή του. Αντίθετα, το να χάσει κάτι θετικό – όπως ένα όμορφο τοπίο ή έναν ευχάριστο ήχο – σπάνια είχε σοβαρές συνέπειες. Έτσι, με την πάροδο χιλιάδων ετών, ο εγκέφαλος «εκπαιδεύτηκε» να δίνει προτεραιότητα σε ό,τι είναι αρνητικό ή απειλητικό.
Ακόμη και σήμερα, αυτός ο αρχαίος μηχανισμός λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο, αντιμετωπίζοντας την κοινωνική απόρριψη, την κριτική, την οικονομική ανασφάλεια ή την αβεβαιότητα ως απειλές για την επιβίωση. Η αμυγδαλή – το κέντρο συναισθηματικής επεξεργασίας του εγκεφάλου – ενεργοποιείται έντονα σε συναισθηματικά φορτισμένα ερεθίσματα, με ιδιαίτερη έμφαση σε όσα εκλαμβάνονται ως απειλή.
Όταν, λοιπόν, έρθει ξανά στο μυαλό σας ένα λάθος στη δουλειά ή έναν εκνευρισμένο συνάδελφο, ο εγκέφαλος δεν προσπαθεί να σας βασανίσει. Προσπαθεί, με τον δικό του παρωχημένο τρόπο, να σας προστατεύσει, όπως εξηγεί στο Phychology Today, ο Αμερικανός ψυχολόγος και διδάκτορας ψυχολογίας Mark Travers.
2. Οι αρνητικές σκέψεις λειτουργούν ως μηχανισμός πρόληψης
Η ψυχολογική έρευνα έχει δείξει ότι οι αρνητικές εμπειρίες αποτυπώνονται πιο έντονα στη μνήμη μας. Μελέτες έχουν καταγράψει ότι οι άνθρωποι εστιάζουν περισσότερο στις λεπτομέρειες αρνητικών γεγονότων, γεγονός που τα κάνει να «χαράζονται» βαθύτερα στον εγκέφαλο.
Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί:
– ξεχνάμε πέντε κομπλιμέντα αλλά κολλάμε σε μία αρνητική κριτική,
– θυμόμαστε ένα λάθος για χρόνια, αλλά δυσκολευόμαστε να ανακαλέσουμε μικρές καθημερινές επιτυχίες,
– επαναλαμβάνουμε στο μυαλό μας αμήχανες στιγμές, ενώ σπάνια επιστρέφουμε συνειδητά σε στιγμές υπερηφάνειας.
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι μιλούν και για την αποστροφή προς την απώλεια (loss aversion): οι απώλειες μάς επηρεάζουν συναισθηματικά πολύ περισσότερο από τα κέρδη. Αυτός ο μηχανισμός επηρεάζει όχι μόνο τη μνήμη, αλλά και τη λήψη αποφάσεων, τα κίνητρα και την αυτοεικόνα μας.
Το πρόβλημα είναι ότι, αν δεν εκπαιδεύσουμε συνειδητά τον εγκέφαλό μας να αναγνωρίζει και τα θετικά, θα συνεχίσει να εστιάζει αποκλειστικά στο «τι πάει στραβά», οδηγώντας σε μια ζωή που καθοδηγείται από τον φόβο.
3. Οι αρνητικές σκέψεις δημιουργούν φαύλους συναισθηματικούς κύκλους
Όταν οι αρνητικές σκέψεις εγκατασταθούν, ενεργοποιούν την αντίδραση στρες του οργανισμού. Η συνεχής ενασχόληση με το αρνητικό αυξάνει την έκκριση κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, κάνοντας τον εγκέφαλο ακόμη πιο ευαίσθητο σε αρνητικά ερεθίσματα.
Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος: μια αρνητική σκέψη προκαλεί στρες, το στρες ενισχύει την ευαισθησία στο αρνητικό και αυτό οδηγεί σε ακόμη περισσότερες αρνητικές σκέψεις. Η επαναλαμβανόμενη νοητική ανακύκλωση (rumination) έχει συνδεθεί άμεσα με το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς διατηρεί τον οργανισμό σε κατάσταση συναγερμού.
Δεν είναι τυχαίο που πιάνουμε τον εαυτό μας να αναρωτιέται:
«Γιατί δεν μπορώ να το αφήσω πίσω μου;»
«Γιατί το σκέφτομαι συνέχεια;»
«Γιατί με επηρεάζει τόσο;»
Ο εγκέφαλος απλώς ακολουθεί μοτίβα που έχει μάθει για χρόνια. Το θετικό νέο είναι ότι, όπως δημιουργούνται οι αρνητικοί κύκλοι, έτσι μπορούν να δημιουργηθούν και θετικοί – μέσα από συνειδητή επανάληψη και αλλαγή εστίασης.
Οι αρνητικές σκέψεις δεν «κολλάνε» στο μυαλό μας επειδή κάτι πάει στραβά με εμάς, αλλά επειδή ο εγκέφαλός μας έχει σχεδιαστεί για προστασία, όχι για ευτυχία. Όταν όμως κατανοήσουμε τους μηχανισμούς επιβίωσης, τις ψυχολογικές προκαταλήψεις και τους συναισθηματικούς κύκλους που βρίσκονται από πίσω, μπορούμε να αρχίσουμε να τους διακόπτουμε.
Με επίγνωση, επιβράδυνση και σκόπιμη ενίσχυση των θετικών εμπειριών, μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας να αφήνει το αρνητικό πιο εύκολα και να κρατά το καλό πιο σταθερά.
Πηγή: ygeiamou.gr – Protothema.gr
