Σε όλο τον πλανήτη, τα ζώα εμφανίζουν ολοένα και πιο συχνά χρόνιες παθήσεις που κάποτε θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινες. Γάτες, σκύλοι, αγελάδες και θαλάσσια είδη εμφανίζουν ολοένα υψηλότερα ποσοστά καρκίνου, διαβήτη, αρθρίτιδας και παχυσαρκίας– ασθένειες που συνδέονται με τους ίδιους παράγοντες που επηρεάζουν και τους ανθρώπους: γενετική προδιάθεση, ρύπανση, κακή διατροφή και άγχος. Μια νέα μελέτη, με επικεφαλής επιστήμονες από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, προτείνει ένα ενιαίο μοντέλο που συνδέει αυτές τις καταστάσεις μεταξύ διαφορετικών ειδών.
Σε όλο τον κόσμο, μια μεγάλη ποικιλία ζώων- κατοικίδια, παραγωγικά ζώα και θαλάσσια είδη- εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας όπως καρκίνος, παχυσαρκία, και διαβήτης. Αν και αυτές οι μη μεταδοτικές ασθένειες (NCDs) εμφανίζονται στα ζώα όλο και πιο συχνά, προς το παρόν, δεν υπάρχει ακόμη διεπιστημονική έρευνα που να εξηγεί γιατί αυξάνονται σε τόσα διαφορετικά είδη. Η κατανόηση αυτών των τάσεων είναι κρίσιμη, καθώς οι ίδιοι παράγοντες που επηρεάζουν τα ζώα συχνά επηρεάζουν και τους ανθρώπους.
Μια πρόσφατη ελληνική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Risk Analysis, παρουσιάζει μια νέα εννοιολογική προσέγγιση για τη βελτίωση της παρακολούθησης και της διαχείρισης των χρόνιων ασθενειών στα ζώα. Με επικεφαλής την ερευνήτρια Αντωνία Ματαράγκα από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η έρευνα προτείνει ένα μοντέλο εκτίμησης κινδύνου βασισμένο σε επιστημονικά δεδομένα. Το πλαίσιο αυτό δεν ενισχύει μόνο την κτηνιατρική υγεία, αλλά προσφέρει και πολύτιμες γνώσεις για τη δημόσια υγεία, δεδομένου ότι άνθρωποι και ζώα βιώνουν παρόμοια αύξηση χρόνιων ασθενειών.
Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που οδηγούν σε ασθένεια
Μετά από ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας για τις NCDs στα ζώα, η μελέτη της Ματαράγκα αναδεικνύει πολλαπλούς παράγοντες:
- Γενετική προδιάθεση:
Τα σκυλιά και οι γάτες που έχουν εκτραφεί επιλεκτικά για τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, καθώς και τα ζώα που εκτρέφονται για την παραγωγή παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά διαβήτη ή βαλβιδοπάθειας. - Περιβαλλοντικές επιδράσεις:
Η κακή διατροφή, η έλλειψη άσκησης και το χρόνιο στρες διαμορφώνουν το πότε και πώς εμφανίζονται οι ασθένειες σε διάφορα είδη.
Παραδείγματα αυτών των προτύπων εμφανίζονται σε πολλά οικοσυστήματα:
- Η παχυσαρκία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε γάτες και σκύλους, με 50–60% να θεωρούνται υπέρβαρα- μια τάση που συμβάλλει και στη σταθερή ετήσια αύξηση των περιστατικών διαβήτη στις γάτες.
- Στην εντατική χοιροτροφία, περίπου 20% των χοίρων εμφανίζουν οστεοαρθρίτιδα.
- Ορισμένα θαλάσσια είδη αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα: οι φάλαινες beluga έχουν παρουσιάσει καρκίνο του πεπτικού συστήματος, ενώ ο σολομός ιχθυοτροφείου συχνά εμφανίζει καρδιομυοπάθεια.
- Η άγρια ζωή που ζει σε μολυσμένα εκβολές ποταμών που έχουν μολυνθεί με βιομηχανικές χημικές ουσίες όπως PAH και PCB εμφανίζει ποσοστά όγκων στο ήπαρ που φτάνουν έως και 15-25%.
Ο ανθρωπογενής οικολογικός μετασχηματισμός ενισχύει αυτές τις απειλές. Η αστικοποίηση, η κλιματική αλλαγή, η μετατροπή της γης και η απώλεια της βιοποικιλότητας αυξάνουν τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των επιβλαβών εκθέσεων. Η θέρμανση των ωκεανών και η παρακμή των κοραλλιογενών οικοσυστημάτων συσχετίζονται με υψηλότερα ποσοστά όγκων στις θαλάσσιες χελώνες και τα ψάρια. Στις πόλεις, η άνοδος της θερμοκρασίας και η κακή ποιότητα του αέρα συμβάλλουν στην παχυσαρκία, τον διαβήτη και τις ανοσολογικές διαταραχές στα κατοικίδια ζώα, ενώ οι χημικές απορροές και η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζουν την ενδοκρινική λειτουργία στα πτηνά και τα θηλαστικά.
«Καθώς οι περιβαλλοντικές αλλαγές επιταχύνουν την εμφάνιση ασθενειών, η έλλειψη έγκαιρων συστημάτων διάγνωσης καθυστερεί ακόμη περισσότερο την ανίχνευση των NCDs στα ζώα», σημειώνει η Ματαράγκα. «Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαθέτει εκτενή στοιχεία για τις NCDs στους ανθρώπους, τα αντίστοιχα δεδομένα για τα ζώα παραμένουν ελλιπή- γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για πιο συστηματική έρευνα και αποτελεσματικότερη επιτήρηση στην κτηνιατρική υγεία», επισημαίνει η ερευνήτρια.
Κατανόηση των προτύπων νόσου στα είδη
Η μελέτη καταγράφει την επικράτηση των χρόνιων ασθενειών σε διάφορες ομάδες ζώων και εξετάζει πώς συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου συμβάλλουν στην εμφάνισή τους. Προτείνει στρατηγικές αντιμετώπισης σε τέσσερα επίπεδα: ατομικό, πληθυσμιακό, οικοσυστημικό και θεσμικό. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή, η υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων, η ρύπανση και η διατροφική ανισορροπία αυξάνουν σημαντικά την ευαλωτότητα των κατοικίδιων, των παραγωγικών ζώων και της άγριας ζωής.
Συνδυασμός των προσεγγίσεων One Health και EcoHealth
Το μοντέλο της Ματαράγκα συνδυάζει τις προσεγγίσεις One Health και EcoHealth, οι οποίες δίνουν έμφαση στις διασυνδέσεις μεταξύ της ανθρώπινης, ζωικής και περιβαλλοντικής ευημερίας. Ωστόσο, αυτές οι προσεγγίσεις συνήθως λειτουργούν ανεξάρτητα.
Ο συνδυασμός των δύο προσεγγίσεων αποκαλύπτει πώς η βιολογική ευπάθεια (γενετική προδιάθεση) αλληλεπιδρά με τις περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικολογικές πιέσεις, οδηγώντας στην εμφάνιση ασθενειών.
Η Ελληνίδα ερευνήτρια ελπίζει ότι αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση θα επιτρέψει μια πιο συντονισμένη παρακολούθηση ζώων, ανθρώπων και οικοσυστημάτων και θα βοηθήσει στον εντοπισμό προειδοποιητικών σημάτων για την αύξηση των NCDs. Αναγνωρίζοντας τους κοινούς παράγοντες που προκαλούν χρόνιες παθήσεις, οι ερευνητές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τους κινδύνους νόσησης σε όλα τα είδη.
ΠΗΓΗ: Science Daily
