του Διονύση Γράψα*
Η σχολική πραγματικότητα, αν και θεσμικά και παιδαγωγικά έχει ως αποστολή την καλλιέργεια της γνώσης, της δημιουργικότητας και της κοινωνικοποίησης, δεν βιώνεται πάντα από τους μαθητές με τον ίδιο τρόπο. Για αρκετούς νέους, η καθημερινότητα στο σχολείο συνδέεται με συναισθήματα φόβου, πίεσης ή και αποστροφής. Ο εκφοβισμός και η σχολική απόρριψη δεν αποτελούν απλώς μεμονωμένα περιστατικά, αλλά φαινόμενα που μπορούν να υπονομεύσουν βαθύτατα τη λειτουργία του σχολείου, να ναρκοθετήσουν τη μαθησιακή διαδικασία και να αφήσουν βαθιά ίχνη στην προσωπικότητα των παιδιών.
Σε πολλούς μαθητές –όχι κατ’ ανάγκη στους νεοεισερχόμενους στην εκπαίδευση– το πρώτο κουδούνι της ημέρας λειτουργεί ως υπενθύμιση μιας δύσκολης και προς αποφυγή πραγματικότητας. Η έναρξη του σχολικού ωραρίου, αντί να σηματοδοτεί ευκαιρίες, βιώνεται ως αναγκαστική επιστροφή σε ένα περιβάλλον όπου το άγχος και η αβεβαιότητα κυριαρχούν. Βαθμοί, προβλεπόμενες συμπεριφορές και συνεχείς υποχρεώσεις δίνουν τον τόνο σε καθημερινή βάση, «απαιτώντας» απόλυτη αφοσίωση.
Η εκ νέου καθημερινή τριβή με διδάσκοντες και συμμαθητές εκλαμβάνεται συχνά από τα παιδιά ως «βουνό» καθηκόντων προς πλήρη εκπλήρωση. . Η συμμόρφωση με κανόνες, η συνεχής αξιολόγηση και η ανάγκη προσαρμογής σε προσδοκίες, εάν δεν συνοδευτούν από κλίμα κατανόησης και ενθάρρυνσης, εξαντλούν την παιδικότητα και περιορίζουν την αυθόρμητη χαρά της μάθησης. Το λάθος σχεδόν απαγορεύεται και κατακρίνεται.
Ιδιαίτερη σημασία, από άποψη κοινότητας, έχει και η δυναμική των μαθητικών ομάδων. Οι παρέες που λειτουργούν με όρους αποκλεισμού πολλές φορές, μοιάζουν με κλειστά κλαμπ, στα οποία η αποδοχή προϋποθέτει συμμόρφωση με αυστηρούς άτυπους κανόνες. Η διαφορετικότητα, αντί να γίνεται πηγή έμπνευσης, συχνά απορρίπτεται, περιορίζοντας την αυτενέργεια και εμποδίζοντας τη δημιουργική έκφραση. Έτσι, το παιδί που αποκλείεται βιώνει όχι μόνο κοινωνική απομόνωση αλλά και σταδιακή αποξένωση από το ίδιο το σχολείο.
Σε αυτό το πλαίσιο, ένα παρενοχλητικό ή απειλητικό σχολικό περιβάλλον –ακόμη και η απλή υποψία του– δρα ανασταλτικά στη μαθησιακή διαδικασία. Ο φόβος, η αβεβαιότητα και η έλλειψη αίσθησης ασφάλειας μετατρέπονται σε αφετηρία γνωστικών κενών, τα οποία, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, παγιώνονται και δυσκολεύουν την πορεία του μαθητή σε επόμενα στάδια εκπαίδευσης.
Η αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων προϋποθέτει μια ολιστική παιδαγωγική προσέγγιση, όπου η ψυχοκοινωνική διάσταση της εκπαίδευσης συνυφαίνεται με την ακαδημαϊκή. Η συνεργασία γονιών, μαθητών και εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη για να οικοδομηθεί ένα σχολείο που θα παρέχει ασφάλεια, αποδοχή και ενθάρρυνση. Ας ευχηθούμε, λοιπόν, το σχολείο να καταστεί κοινό σημείο συνάντησης και εμπιστοσύνης, όπου κάθε παιδί θα μπορεί να ανθίσει γνωστικά και συναισθηματικά, χωρίς φόβο, αλλά με σιγουριά και δημιουργικότητα.
Ο Διονύσης Γ. Γράψας είναι ιστορικός.
