Μια ανακάλυψη ορόσημο στη γενετική σύσταση των καρκινικών όγκων ανοίγει τον δρόμο για προσαρμοσμένες και αποτελεσματικές θεραπείες σε μεμονωμένους ασθενείς.
Η σημαντική αυτή ανακάλυψη, όπως σημειώνει ο Ιαν Σάμπλε του Guardian, πηγάζει από την έρευνα για τη γενετική πολυπλοκότητα των καρκίνων του δέρματος και των πνευμόνων.
Διαπιστώθηκε ότι ακόμα και όταν οι όγκοι αναπτύσσονται και εξαπλώνονται σε όλο το σώμα, συνεχίζουν να μεταφέρουν μια σειρά από βιολογικές «σημαίες» που το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να χρησιμοποιήσει για να προετοιμαστεί για να επιτεθεί.
Και αυτό επειδή αυτές οι «σημαίες», που έχουν τη μορφή επιφανειακών πρωτεϊνών, βρίσκονται μόνο σε καρκινικά κύτταρα. Αποτελούν λοιπόν εξαίσιους στόχους, σύμφωνα με τους επιστήμονες, για νέες θεραπείες που βασίζονται στη δύναμη του ανοσοποιητικού συστήματος για την καταπολέμηση των καρκινικών κυττάρων. Ως τώρα, οι θεραπείες που αξιοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενή είναι πολλά υποσχόμενες έναντι ορισμένων μορφών καρκίνου, όπως το μελάνωμα. Δυστυχώς δεν λειτουργούν σε όλους τους ασθενείς.
Με αυτόν τον τρόπο όμως, δημιουργούνται ελπίδες είναι ότι η νέα γενιά των υπό ανάπτυξη ανοσοθεραπειών θα είναι πραγματικά προσαρμοσμένη στην ιδιαιτερότητα των όγκων κάθε ασθενούς, ώστε να είναι απόλυτα αποτελεσματική. Η ανοσοθεραπεία του καρκίνου εξελίσσεται ως τον πιο σημαντικό τομέα έρευνας της ογκολογίας αλλά δυστυχώς οι σημερινές θεραπείες έχουν αποτελέσματα μόνο στο ένα τρίτο των ασθενών. Με την εξατομίκευση των θεραπειών ανά ασθενή αυτό πρόκειται να αλλάξει.
Μία προσέγγιση αποδεσμεύει τους «περιορισμούς» στο ανοσοποιητικό σύστημα, απελευθερώνοντας όλη τη δύναμη των δολοφόνων Τ κυττάρων (λεμφοκύτταρα), τα οποία είναι μετριασμένα από τα καρκινικά κύτταρα. Αλλά για να δουλέψει, το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς πρέπει να αναγνωρίσει πρώτα τον καρκίνο ως τον εχθρό.
Ο Τσαρλς Σουάντον, ειδικός στην εξέλιξη του καρκίνου, ηγήθηκε της πιο πρόσφατης μελέτης στο Ινστιτούτο Crick Francis στο Λονδίνο. Δήλωσε ότι η ανακάλυψη των επιφανειακών πρωτεϊνών που συναντάμε σε όλα τα καρκινικά κύτταρα ενός ασθενούς παρέχει στους ερευνητές την «αχίλλειο πτέρνα» για εξατομικευμένες μελλοντικές θεραπείες.
Η διεθνής ομάδα που περιλαμβάνει επιστήμονες από το Χάρβαρντ, το ΜΙΤ, και το University College of London, ανακάλυψε ότι οι ασθενείς στην έρευνά τους, είχαν ήδη ξεκινήσει να πολεμάνε τον καρκίνο με αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματός τους. Αλλά αυτές οι επιθέσεις ήταν πολύ αδύναμες για να εξοντώσουν τα κακοήθη κύτταρα. Η προσεκτική επιθεώρηση των όγκων όμως αποκάλυψε ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος ήταν θαμμένα μέσα σε αυτούς. Μάλιστα κάποια είχαν αναγνωρίσει τις μοναδικές αυτές σημαίες αλλά ήταν είτε λιγότερα είτε ηττήθηκαν από τις άμυνες του καρκίνου.
«Αυτό που βρήκαμε για πρώτη φορά είναι ότι οι όγκοι στην ουσία σπέρνουν τους σπόρους της καταστροφής τους. Μέσα σε αυτούς, υπάρχουν κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που αναγνωρίζουν αυτές τις σημαίες που βρίσκονται σε κάθε κύτταρο του όγκου», πρόσθεσε ο Τσαρλς Σουάντον.
Οσο οι όγκοι μεγαλώνουν, εξελίσσονται. Με τον καιρό μεταλλάξεις περιπλέκουν το DNA, και έτσι το ένα μέρος του όγκου αρχίζει να φαίνεται εντελώς διαφορετικό από το άλλο. Αλλά ο κ. Σβάντον ανακάλυψε ότι ακόμα και πολύπλοκα κύτταρα του όγκου μπορούν να φέρουν τα χαρακτηριστικά προέλευσής τους. Γράφοντας στο περιοδικό Science, περιγράφει πως σε δύο ασθενείς με καρκίνο στους πνεύμονες, οι επιφανειακές πρωτεΐνες μεταλλάχθηκαν πολύ γρήγορα και εμφανίστηκαν σε όλους τους όγκους.
Η έρευνα χρηματοδοτείται από το ερευνητικό κέντρο Cancer Research UK και το Rosetrees Trust, εγείρει δύο πιθανούς τρόπους θεραπείας μελλοντικών ασθενών με καρκίνο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο παρελθόν έχει δοκιμαστεί η δημιουργία αντικαρκινικών εμβολίων χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Αυτά προσπαθούσαν να καθοδηγήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα εναντίον των όγκων. Δεν πέτυχαν καθώς ο στόχος τους ήταν λάθος. Και αυτό συνέβαινε γιατί οι όγκοι είναι πολύπλοκοι γενετικά και συμπεριφέρονται διαφορετικά από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Στο πρώτο σενάριο, οι γιατροί θα κάνουν βιοψία στον όγκο του ασθενούς και διαβάζοντας το γονιδίωμά του θα βρίσκουν ποιες σημαίες είναι παρούσες σε όλα τα κακοήθη κύτταρα. Αν βρεθούν κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος στο εσωτερικό των όγκων που επίσης αναγνωρίζουν αυτές τις σημαίες, θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν στο εργαστήριο (μέσω καλλιέργιας) και στη συνέχεια να χορηγηθούν εκ νέου στον ασθενή. Ετσι θα έχουν δημιουργήσει μια συντριπτική επίθεση ακριβείας επί των καρκινικών κυττάρων. Στο δεύτερο σενάριο, οι ίδιες οι σημαίες πρωτεΐνης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία εμβολίου κατά του καρκίνου. Με τον τρόπο αυτό το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να αναγνωρίζει τους σωστούς στόχους σε όλα τα καρκινικά κύτταρα και όχι μόνο σε μερικά όπως συμβαίνει σήμερα.
Στην πράξη οι νέες αυτές θεραπείες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται παράλληλα με φάρμακα που ονομάζονται «αναστολείς ελέγχου» και που σταματούν τον καρκίνο από το να εξουδετερώνει τα Τ κύτταρα.
Ο δρ Σουάντον ελπίζει ότι οι πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους που πάσχουν από καρκίνο στους πνεύμονες θα ξεκινήσουν σε δύο με τρία χρόνια. Κάθε χρόνο στην Αγγλία πεθαίνουν πάνω από 35.000 ασθενείς με καρκίνο. Δεν είναι σίγουρο αν θα δουλέψουν οι νέες θεραπείες αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι ασθενείς θα έχουν καλύτερες πιθανότητες αν το ανοσοποιητικό σύστημα στοχεύει πολλαπλές σημαίες σε έναν όγκο. «Δεν έχουμε αποδείξει ότι κάτι τέτοιο θα έχει επιπτώσεις στην περίθαλψη του ασθενή. Αυτό που δείξαμε είναι ότι μοναδικές θεραπείες ενδέχεται να είναι παρόντες μέσα στους όγκους των ασθενών», είπε ο δρ Σουάντον. Και πρόσθεσε ότι κάνει την εξατομικευμένη ιατρική να φτάνει στα όριά της.
Η θεραπεία, αν δουλεύει, θα είναι πιο αποτελεσματική σε καρκίνους που έχουν πολλαπλές μεταλλάξεις όπως το μελάνωμα και ο καρκίνος των πνευμόνων που συνδέεται με το κάπνισμα. Οι επιστήμονες όμως σχεδιάζουν επιπλέον έρευνες για να δουν αν αυτή η θεραπεία θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική, με όποια από τις δύο μεθόδους εφαρμογής της, και σε καρκίνους με λιγότερες μεταλλάξεις -όπως για παράδειγμα στον καρκίνο της ουροδόχου κύστης, του προστάτη ή του πάγκρεας. Ο δρ Σουάντον δεν έχει κοστολογήσει την διαδικασία αλλά θεωρεί ότι δεν θα είναι φθηνή λογω της εξατομίκευσης της ανά ασθενή.
Ο Ντέιβιντ Ανταμς, ένας γενετιστής που ερευνά τον καρκίνο στο Ινστιτούτο Welcome Trust Sanger, είπε ότι η έρευνα θα βοηθήσει τους γιατρούς να βρουν ποιος είναι πιο πιθανό να ωφεληθεί από τις νέες θεραπείες που αξιοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα.
«Το πρόβλημα με αυτές της θεραπείες του ανοσοποιητικού συστήματος είναι ότι είναι εξαιρετικά ακριβείς και στην ουσία δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ποιος θα ανταποκριθεί και ποιος όχι», είπε ο κ. Ανταμς.