Τους τελευταίους μήνες υπάρχει έντονη κινητικότητα στη ευρωπαϊκή Αριστερά αναζητώντας εναλλακτική πρόταση για την Ευρώπη. Στις 19-21 Φεβρουαρίου έγινε συνέδριο για το «Σχέδιο Β΄» στη Μαδρίτη το οποίο στην ουσία διοργάνωσε η αριστερή πτέρυγα του Ποδέμος. Ένα μήνα νωρίτερα αντίστοιχο συνέδριο είχε διοργανωθεί στο Παρίσι από το Κόμμα της Αριστεράς του οποίου ηγείται ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν.
Δύο παράγοντες ερμηνεύουν αυτή την κινητικότητα. Ο πρώτος είναι η προοπτική του σχηματισμού κυβέρνησης στην Ισπανία από το Ποδέμος, αλλά και η βαρύνουσας σημασίας συμμετοχή του Κόμματος της Αριστεράς στις επερχόμενες γαλλικές προεδρικές εκλογές. Ο δεύτερος είναι η πλήρης αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ, το πρόγραμμα του οποίου είχε λειτουργήσει στην πράξη ως «Σχέδιο Α'» της ευρωπαϊκής Αριστεράς για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το ερώτημα συνεπώς έχει προκύψει αβίαστα: με ποιο πρόγραμμα θα παρουσιαστεί η Αριστερά της Ισπανίας και της Γαλλίας στο εκλογικό σώμα; Πολύ φυσιολογικά, η ιδέα ενός εναλλακτικού σχεδίου, ενός «Σχεδίου Β΄», έχει κερδίσει έδαφος.
Είναι θετικό ότι η ευρωπαϊκή Αριστερά κινείται σε αυτή την κατεύθυνση, αν αναλογιστεί κανείς την απόλυτη κυριαρχία του Σχεδίου Α΄ μέχρι το καλοκαίρι του 2015. Όσοι μιλούσαν για την ανάγκη εναλλακτικής πρότασης αντιμετωπίζονταν περίπου ως αποσυνάγωγοι. Ο εξευτελισμός του ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε τα πράγματα.
Είναι όμως αρνητικό ότι το μήνυμα από το συνέδριο της Μαδρίτης ήταν πολύ πιο συγκεχυμένο από το συνέδριο του Παρισιού. Αντί να προχωρήσει η επεξεργασία της εναλλακτικής πολιτικής πρότασης για την ευρωπαϊκή Αριστερά, το συνέδριο της Μαδρίτης μάλλον δημιούργησε σύγχυση για το ποια ακριβώς είναι η διαφορά με το αποτυχημένο «Σχέδιο Α΄». Ο βασικός λόγος είναι ότι δυστυχώς το Ποδέμος ταλαντεύεται και χάνεται σε ωκεανούς αμφισημίας, καθώς ορθώνεται η προοπτική της εξουσίας. Τα Κόμμα της Αριστεράς του Μελανσόν είναι πολύ πιο ξεκάθαρο, χωρίς φυσικά τα πράγματα να είναι ιδανικά στο Παρίσι.
Ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο είναι ότι και τα δύο συνέδρια έπασχαν από έντονο σύνδρομο «προσωπικότητας» και αναζήτησης προβολής στα ΜΜΕ. Πρόκειται για άκρως προβληματικά φαινόμενα που μόνο την υπόθεση της κοινωνικής αλλαγής στην Ευρώπη δεν εξυπηρετούν.
Η ελληνική Αριστερά, παρά τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει, έχει πολλά να συνεισφέρει στη συζήτηση, κυρίως λόγω της κατάρρευσης του ΣΥΡΙΖΑ και της υιοθέτησης των Μνημονίων. Επείγει να διαμορφώσει συγκεκριμένα συμπεράσματα από την πικρή εμπειρία των προηγουμένων χρόνων και να τη μεταφέρει στην ευρωπαϊκή Αριστερά.
Το κυριότερο συμπέρασμα είναι η αδήριτη ανάγκη να υπάρξει λαϊκή και εθνική κυριαρχία στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό παραθέτω τα κύρια σημεία της ομιλίας μου στη Μαδρίτη.
ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
1. Η ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει οπωσδήποτε να αντιπαρατεθεί στις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές της ΕΕ και της ΟΝΕ, απορρίπτοντας τη λιτότητα. Για να το κάνει με επιτυχία όμως χρειάζεται καθαρότητα για το τι σημαίνει η απόρριψη της λιτότητας.
2. Η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας σήμερα είναι βαθιά προβληματική. Ο χρηματιστικοποιημένος καπιταλισμός της εποχής μας φαίνεται να οδεύει προς νέα κρίση, μετά από αυτή του 2007-9:
Οι οικονομίες των μεγάλων αναπτυσσομένων χωρών (BRICS), συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, είναι σε στασιμότητα, ή σε ύφεση.
Η οικονομία των ΗΠΑ έχει χαμηλή ανάπτυξη, μικρό δυναμισμό και τεράστια προβλήματα ανισότητας.
Η πολιτική της «ποσοτικής χαλάρωσης» έχει φτάσει στα όρια της και οι κεντρικές τράπεζες εξετάζουν «ανορθόδοξα» μέτρα, όπως τα αρνητικά επιτόκια.
Οι τράπεζες βρίσκονται ξανά σε επισφαλή θέση, ιδίως στην Ευρώπη.
Η ευρωπαϊκή οικονομία, κυρίως η ΟΝΕ, είναι στάσιμη, χωρίς προοπτική ανάπτυξης.
Στο πλαίσιο αυτό η ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει να προτείνει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής ανόρθωσης. Ο ορίζοντας είναι πλέον ιστορικός και απαιτείται ένα φιλόδοξο «εναλλακτικό σχέδιο».
3. Το πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση του είναι η ανάλυση της αποτυχίας του ΣΥΡΙΖΑ. Υπάρχουν τρεις καίριοι λόγοι για την αποτυχίας του:
Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε λάθος στρατηγική. Δεν μπορεί να υπάρξει άρση της λιτότητας και φιλολαϊκή πολιτική μέσα στην ΟΝΕ, χωρίς ευθεία σύγκρουση με τους μηχανισμούς της ΕΕ.
Καταργήθηκε η εσωκομματική δημοκρατία, καθώς η ηγετική ομάδα Τσίπρα αυτονομήθηκε και εφάρμοσε τις δικές της επιλογές.
Η Ελλάδα αποδέχθηκε μεγάλη απώλεια κυριαρχίας στο εσωτερικό και διεθνώς. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ δρα υπό τη συνεχή επιτήρηση της Τρόικα/Κουαρτέτου.
4. Η Ευρώπη που έχει αναδυθεί το 2016 δεν έχει καμία σχέση με τους μύθους περί «Ευρώπης των κινημάτων και των λαών» με τους οποίους πορεύτηκε η Αριστερά για δεκαετίες. Είναι μια Ευρώπη του μεγάλου κεφαλαίου, των μεγάλων τραπεζών και της γερμανικής κυριαρχίας. Δεν υπάρχει προοπτική μεταρρύθμισης, ιδίως «από τα μέσα». Ο θρίαμβος του μεγάλου κεφαλαίου έφερε και την απώλεια κυριαρχίας στην Ελλάδα και αλλού.
5. Στο πλαίσιο αυτό, το ριζοσπαστικό πρόγραμμα που χρειάζεται η ευρωπαϊκή Αριστερά είναι αδύνατον να εφαρμοστεί αν δεν υπάρξει ενίσχυση της λαϊκής και εθνικής κυριαρχίας. Έξι τομείς προέχουν:
Χρέος. Η διαχείριση, η διαγραφή και η αποπληρωμή του δημόσιου χρέους πρέπει να γίνει με κυρίαρχο τρόπο για τις χώρες της περιφέρειας και γενικότερα.
Νομισματικό πεδίο. Απαιτείται ανάκτηση του ελέγχου της ρευστότητας από τα χέρια της ΕΚΤ και του Ντράγκι. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η κοινωνική ιδιοκτησία και ο έλεγχος των τραπεζών, καθώς και ο έλεγχος των κεφαλαιακών ροών.
Δημοσιονομικό πεδίο. Απαιτείται απόρριψη του πλαισίου λιτότητας και ανάκτηση της κυριαρχίας στις δημόσιες δαπάνες και τη φορολογία.
Εμπόριο. Η Ευρώπη χρειάζεται διακρατικό μηχανισμό διαχείρισης των εξωτερικών πλεονασμάτων και ελλειμμάτων σε βάση αλληλεγγύης.
Απασχόληση. Απαιτείται ενδυνάμωση της κυριαρχίας στην αγορά εργασίας προς όφελος της εργασίας για την τόνωση της απασχόλησης.
Παραγωγικός τομέας. Είναι απαραίτητη η λαϊκή και εθνική κυριαρχία για τη διαμόρφωση αγροτικής και βιομηχανικής πολιτικής. Μεγάλες περιοχές της Ευρώπης παρουσιάζουν πλέον την εικόνα αναπτυσσομένων χωρών.
6. Για να γίνει πραγματικότητα το εναλλακτικό σχέδιο της Αριστεράς είναι απαραίτητο να υπάρξει νέα πολιτική στόχευση και νέος πολιτικός λόγος. Ο καπιταλισμός της εποχής μας είναι σε βαθύτατη κρίση και η απάντηση της Αριστεράς πρέπει να είναι σύμμετρη και ανατρεπτική. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία είναι απαραίτητο στοιχείο για να χτυπηθεί η κυριαρχία του μεγάλου κεφαλαίου και των μεγάλων τραπεζών στην Ευρώπη.
7. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία δεν είναι εθνικισμός. Αντιθέτως, είναι ο τρόπος για να χτυπηθεί ο εθνικισμός που καλλιεργεί σήμερα η άκρα Δεξιά. Οι υπερεθνικοί μηχανισμοί της ΕΕ και της ΟΝΕ λειτουργούν κατά της εργασίας και δεν μεταρρυθμίζονται. Δεν χρειαζόμαστε «Περισσότερη Ευρώπη», ούτε «Αγαπάμε την Ευρώπη». Επιδιώκουμε πραγματική αλληλεγγύη των λαών.
8. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία είναι απαραίτητη για τη δημοκρατία. Η δημοκρατία υποχωρεί όταν κυριαρχούν οι υπερεθνικοί μηχανισμοί της ΕΕ και της ΟΝΕ. Χρειαζόμαστε περισσότερο δημοκρατικό έλεγχο των χωρών μας και χειραφετημένη δημοκρατία με άμεση λαϊκή συμμετοχή.
9. Η λαϊκή και εθνική κυριαρχία είναι απαραίτητη για τον πραγματικό διεθνισμό στην Ευρώπη. Η προσφυγική/μεταναστευτική κρίση κατέδειξε το βαθύ έλλειμμα διεθνισμού και αλληλεγγύης των μηχανισμών της ΕΕ. Η κοινωνία των πολιτών βρέθηκε στην πρωτοπορία της αλληλεγγύης. Κράτη με ισχυρή κυριαρχία κράτησαν καλύτερη στάση από τους υπερεθνικούς μηχανισμούς της ΕΕ. Η προσφυγική/μεταναστευτική πίεση έχει οξύνει την απώλεια εθνικής κυριαρχίας στην Ελλάδα.
