Τον πανηγυρικό λόγο για την Μυστική Συνέλευση της Βοστίτσας εκφώνησε ο Αντιπεριφερειάρχης Επιχειρηματικότητας Φωκίων Ζαΐμης κατά τις σημερινές εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν στο Αίγιο.
Ειδικότερα ανέφερε:
Η Συνέλευση της Βοστίτσας ή Σύσκεψη της Βοστίτσας, κατά τους ιστορικούς, ή Μυστική συνέλευση της Βοστίτσας, κατά τους Αιγιώτες, ήταν η συνάντηση που έγινε από τους Φιλικούς της Βόρειας Πελοποννήσου, στη Βοστίτσα, όπως λεγόταν τότε το Αίγιο, από τις 26 έως τις 30 Ιανουαρίου του 1821, με σκοπό την οργάνωση και τον προσδιορισμό του χρόνου εκδήλωσης της επερχόμενης Ελληνικής Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Όταν δε ο Βοεβόδας της Βοστίτσας ζήτησε να πληροφορηθεί για την συγκέντρωση, τον καθησύχασαν λέγοντας του ότι η συγκέντρωση αφορούσε κτηματικές διαφορές μεταξύ δύο μοναστηριών. Αξίζει μα σημειωθεί ότι η χρονική διάρκεια διεξαγωγής της συνέπεσε σχεδόν με την διεξαγωγή του Συνέδριο των κρατών- μελών της Ιεράς Συμμαχίας στο Λάυμπαχ της τότε Αυστροουγγαρίας ( και νυν Λιουμπλιάνα της σημερινής Σλοβενίας.). Η Συνέλευση έγινε στο Αίγιο επειδή εκεί υπήρχαν σχετικά λίγοι Τούρκοι. Οι συγκεντρωθέντες, για να μην κινήσουν τις υποψίες των Τούρκων, διέδιδαν ότι η συγκέντρωση αφορά δήθεν την επίλυση κτηματικών διαφορών μεταξύ μοναστηριών . Οι συνεδριάσεις πραγματοποιούντο κάθε φορά και σε διαφορετικό χώρο, γι' αυτό και οι ιστορικοί συγγραφείς αναφέρουν ο καθένας και διαφορετικό χώρο σύγκλησης της Συνέλευσης. Εκτός από το αρχοντικό του Ανδρέα Λόντου που αναφέρει ο Φραντζής πως έγινε η πρώτη συνεδρίαση, συνεδριάσεις έγιναν ακόμη στην- εντός της πόλεως του Αιγίου - Μονή του Αγίου Γεωργίου καθώς επίσης και στα αρχοντικά των Παναγιώτη Δεσποτόπουλου, Αγγελή Μελετοπουλου, και Λέοντος Μεσσηνέζη. Η μυστική Συνέλευση της Βοστίτσας ήταν μια διευρυμένη σύσκεψη των επιφανέστερων κληρικών και λαϊκών εκπροσώπων του Μοριά με τον απόστολο- απεσταλμένο του Υψηλάντη, τον Γρηγόριο Δικαίο-Παπαφλέσσα.
Οι συζητήσεις άρχισαν μετά την άφιξη του Παπαφλέσσα ως εκπροσώπου του Υψηλάντη. Στη Συνέλευση πήραν μέρος πολλοί κληρικοί από όλη την Πελοπόννησο και πρόκριτοι προερχόμενοι από τρεις εκ των τεσσάρων επαρχίες της Αχαΐας δηλ. Πατρών Βοστίσας και Καλαβρύτων. Δεν πήραν μέρος μόνο από την τέταρτη επαρχία, αυτή της Γαστούνης
Μερικοί από τους συμμετέχοντες ήταν :
■ Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός , Ως Πρόεδρος της Συνέλευσης
■ Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Παπαφλέσσας, Ως εισηγητής – εκπρόσωπος της Φιλικής Εταιρείας
■ Επίσκοπος Χριστιανουπόλεως Γερμανός Ζαφειρόπουλος
■ Πρωτοσύγκελος Χριστιανουπόλεως Αμβρόσιος Φραντζής
■ Νικόλαος Λόντος
■ Ανδρέας Λόντος
■ Ασημάκης Ζαΐμης
■ Ανδρέας Ζαΐμης
■ Ανδρέας Χριστόδουλος ή Χριστοδούλου
■ Σωτήρης Χαραλάμπης
■ Επίσκοπος Κερνίτσης Προκόπιος
■ Ηγούμενος του Μεγάλου Σπηλαίου Ρεγκλής ή Μπόχαλης
■ Ιερομόναχος Ιερόθεος
■ Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος
■ Λέων Μεσσηνέζης
■ Ιωάννης Παπαδόπουλος
■ Ασημάκης Φωτήλας
■ Σωτήριος Θεοχαρόπουλος
■ Επίσκοπος Μονεμβασίας Χρύσανθος
Εργασίες της Συνέλευσης
Από πρωτογενείς πηγές όπως την Ιστορία του Πρωτοσύγκελου Χριστιανουπόλεως Αμβρ. Φραντζή προκύπτει ότι τηρήθηκαν πρακτικά, μη σωζόμενα σήμερα
Βασικό θέμα της Συνέλευσης ήταν ο καθορισμός του χρόνου της έναρξης της Επανάστασης. Αρχικά προσδιορίστηκε, αν οι συνθήκες το επέτρεπαν κι έπαιρναν ευνοϊκή απάντηση από την Ρωσία, η 25η Μαρτίου, αλλιώς η 23η Απριλίου ή η 21η Μαΐου . Επίσης, σε περίπτωση που οι Οθωμανοί τους καλούσαν στην Τριπολιτσά θα κήρυσσαν την Επανάσταση πρώτοι.
Κατά τη συνεδρίαση υπήρξαν πολλές διαφωνίες για την έναρξη της εξέγερσης. Μεταξύ αυτών που ζητούσαν αναβολή ήταν και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός . Βασικά υποστηρίχτηκαν δύο γνώμες:
1. Η μία γνώμη, της οποίας κύριος υποστηρικτής ήταν ο Παπαφλέσσας, ήταν η ανάληψη άμεσης δράσης, Σύμφωνα με την γνώμη αυτή αν δεν εκδηλωνόταν έγκαιρα η Επανάσταση ήταν ενδεχόμενο να ματαιωθεί από μέτρα που θα λάμβαναν οι Τούρκοι με δεδομένο ότι ήδη οι κινήσεις της Φιλικής Εταιρίας ήταν γνωστές στην Υψηλή Πύλη.
2. Η άλλη γνώμη υποστήριζε την αναβολή . Στηρίζονταν στα κάτωθι ερωτήματα:
Πως θα ξεκινούσε αυτή, (υπό ποιες συνθήκες);
Υπήρχαν ικανές ή ολοκληρωμένες προετοιμασίες;
Η εξέγερση θα ήταν καθολική;
Ποιος θα την διεύθυνε ;
Θα έφθανε βοήθεια από το εξωτερικό;
Εάν υπήρχε εξωτερική βοήθεια πόση θα ήταν αυτή και ποια εγγύηση υπήρχε για την
παροχή της ;
Σοβαρά επιχειρήματα συνηγορούσαν υπέρ και των δύο παραπάνω γνωμών . Σύμφωνα με παλαιότερες απόψεις, υποστηρίζεται ότι στη Συνέλευση της Βοστίτσας δεν ελήφθη καμία απόφαση ενώ , υποστηρίζεται ότι , υπήρξε σύγκρουση απόψεων των κοτζαμπάσηδων και ιερέων με τον Δίκαιο, (όπως αναφέρεται π.χ. στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ΙΒ', σ. 79) καθώς επίσης και ότι το ξέσπασμα της Επανάστασης έγινε περίπου τυχαία . Εντούτοις αυτό δεν γίνεται αποδεκτό από σύγχρονους ιστορικούς (π.χ. Β. Παναγιωτόπουλος, Δ. Τζάκης). καθώς νεώτερες μελέτες υποστηρίζουν το αντίθετο . Οι συντονισμένες ενέργειες υψηλού ρίσκου και συνωμοτικότητας (μετακινήσεις, συσκέψεις, συγκέντρωση χρημάτων και πολεμικού υλικού, πυκνή αλληλογραφία κ. λ. π. ) και η ετοιμότητα που υπήρξε το τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου του 1821 δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν στη Βοστίτσα είχε απορριφθεί το Επαναστατικό σχέδιο της Φ. Εταιρείας. Η διαδεδομένη ιστοριογραφική άποψη που θέλει τον Δίκαιο απομονωμένο ή και καταδιωκόμενο από τους κοτζαμπάσηδες και αρχιερείς βασίζεται στην επιλεκτική χρήση κάποιων πηγών (π.χ. Φωτάκος, Φραντζής, Π. Π. Γερμανός ) και την ταυτόχρονη αποσιώπηση άλλων. Έχει αγνοηθεί τόσο η επιστολή του Σπ. Χαραλάμπους προς τους Υδραίους Φιλικούς στους οποίους έφερε τις αποφάσεις της Συνέλευσης της Βοστίτσας όσο και η σχετική επιστολή του Δικαίου με ημεροχρονολογία 31-1-1821, σύμφωνα με την οποία καλεί τον Ιάκωβο Τομπάζη να εμπιστευτεί και να αποδεχθεί τις εντολές του Σπ. Χαραλάμπους. Πιστεύεται δηλαδή ότι στη Βοστίτσα δεν υπήρξαν μόνο διαφωνίες αλλά έγινε και η αποδοχή του σχεδίου για μετάβαση του Αλ. Υψηλάντη στη Μάνη και έναρξη της Επανάστασης .
Μετά τη Συνέλευση αποφασίστηκε να σταλεί ο ιερομόναχος Ιερόθεος στην Πελοπόννησο να μαζέψει χρήματα για τον Αγώνα ενώ πολλοί από τους παρευρισκόμενους προσέφεραν πρώτοι χρήματα. Ο επίσκοπος Χριστιανουπόλεως Γερμανός Ζαφειρόπουλος προσέφερε 2.οοο γρόσια, ο Α. Φρατζής επίσης 2.οοο, ο Σ. Χαραλάμπης 2.500, ο επίσκοπος Κερνίτσης Προκόπιος 1.500, και ο Α. Ζαΐμης 3·000 Επιπροσθέτως , μεταξύ των αποφάσεων της Συνέλευσης ήταν να ειδοποιήσουν όλους τους προκρίτους της Πελοποννήσου για τις σκέψεις και τις επιμέρους αποφάσεις της Συνέλευσης. Ορίστηκαν δε ο Επίσκοπος Χριστιανουπόλεως να ειδοποιήσει κατά την επιστροφή του τους προεστούς των επαρχιών Μυστρά, Καλαμάτας, Αρκαδίας, Καρύταινης και Φαναριού και ο Επίσκοπος Μονεμβασίας τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Στάλθηκαν επίσης επιστολές στον πρώην επίσκοπο Αρτης Ιγνάτιο καθώς επίσης και στην Ρωσία.
