Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού, καθώς προδιαθέτει για μια σειρά από σοβαρές επιπλοκές, όπως η εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη και καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα υγείας, η αντιμετώπιση του οποίου απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση από μια διεπιστημονική ομάδα, η οποία θα αναλάβει τη στήριξη του ασθενούς από το Α έως το Ω, παρέχοντας ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο, σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε ασθενούς. Αυτός είναι και ο πρωταρχικό στόχος του metabolio, του επιστημονικού κέντρου μεταβολισμού, το οποίο εγγυάται μια θεραπευτική παρέμβαση βασισμένη στις αρχές του precision medicine. Συναντήσαμε τον κ. Κωνσταντίνο Μανωλόπουλο, Ενδοκρινολόγο MD DPhil (Oxford) FRCP και μέλος της ιδρυτικής ομάδας του metabolio, ο οποίος μας μιλά για τα αίτια της παχυσαρκίας, αλλά και για τα κλινικά μονοπάτια θεραπευτικής παρέμβασης που προσφέρουν εξατομικευμένη προσέγγιση στα θέματα του μεταβολισμού και θεραπείας της παχυσαρκίας. Παράλληλα, ο κ. Μανωλόπουλος υπογραμμίζει την ανάγκη εξάλειψης του στίγματος της παχυσαρκίας, η οποία θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι συνιστά μια σοβαρή νόσο, δυνητικά απειλητική για την ανθρώπινη ζωή, η ριζική αντιμετώπιση της οποίας χρήζει αρμόδιων παρεμβάσεων και σε πολιτικό επίπεδο.
Η παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε μάστιγα των ανεπτυγμένων κοινωνιών, με το πρόβλημα να εμφανίζεται πλέον όλο και σε μικρότερες ηλικίες ασθενών. Πού θα πρέπει να αναζητήσουμε τις ρίζες του προβλήματος, είναι μόνο ζήτημα διατροφικών συνηθειών και τρόπου ζωής ή θα μπορούσαν να υπάρχουν και παθολογικά αίτια;
Η παχυσαρκία, δηλαδή η αύξηση του δείκτη μάζας σώματος πάνω από 30 kg/m2, είναι όντως ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που αφορά τις ανεπτυγμένες, και όχι μόνο, κοινωνίες. Η εικόνα που έχουμε από διεθνείς μελέτες είναι ότι σε πολλές χώρες του κόσμου το ποσοστό των ατόμων που πάσχουν από παχυσαρκία αγγίζει το 60% και συνεχώς αυξάνεται. Στις χώρες που βρίσκονται υπό ανάπτυξη, υπάρχει έντονη αυξητική τάση στο ποσοστό παχυσαρκίας, ενώ ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι ο ρυθμός αύξησης του ποσοστού παιδιών με παχυσαρκία είναι εξαιρετικά γρήγορος σε όλες τις χώρες. Ειδικά για την Ελλάδα, τα τελευταία δεδομένα από το Διεθνές Παρατηρητήριο για την Παχυσαρκία δείχνουν ότι σχεδόν 70% των ανδρών έχουν αυξημένο βάρος και παχυσαρκία, ενώ στις γυναίκες το ποσοστό αυτό είναι σχεδόν 50%. Στα παιδιά μας, αγόρια και κορίτσια πάσχουν από αυξημένο βάρος και παχυσαρκία σε ποσοστό γύρω στο 30%. Είναι λοιπόν ένα εξαιρετικά σοβαρό θέμα, καθώς η παχυσαρκία προδιαθέτει για μια σειρά από σοβαρές επιπλοκές στην υγεία μας, όπως την εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη και καρδιαγγειακά νοσήματα.
Η αύξηση της παχυσαρκίας οφείλεται σε μια ολόκληρη σειρά παραγόντων, με κάποιους από αυτούς τους παράγοντες να μπορούμε να τους επηρεάσουμε και άλλους όχι. Πρώτα από όλα πρέπει να καταλάβουμε ότι σαν οργανισμοί είμαστε προγραμματισμένοι από τα γονίδια μας να αποθηκεύουμε ενέργεια που καταναλώνουμε σε περίσσια πολύ εύκολα και αποτελεσματικά σε μορφή λίπους, ενώ η απελευθέρωση αυτής της αποθηκευμένης ενέργειας είναι εξαιρετικά δύσκολη. Αυτός ο γονιδιακός προγραμματισμός ήταν πολύ χρήσιμος την εποχή που οι άνθρωποι ζούσαν στα σπήλαια καθώς τότε δεν υπήρχε άφθονη τροφή προς κατανάλωση και η εύρεση τροφής απαιτούσε πολύ ενέργεια. Σήμερα πια, όπου η τροφή έρχεται μπροστά μας οποιαδήποτε στιγμή θέλουμε χωρίς να χρειαστεί να καταναλώσουμε ούτε μία θερμίδα κάνοντας απλά μια παραγγελία μέσω κινητού, αυτά τα γονίδια οδηγούν στην σταδιακή αύξηση του βάρους μας. Έχει επίσης αλλάξει και η ποιότητα της τροφής που καταναλώνουμε, καθώς πολλές φορές τα γεύματα μας αποτελούνται από βιομηχανοποιημένες τροφές που είναι πλούσιες σε θερμίδες και ελλιπείς σε ευεργετικά διατροφικά στοιχεία. Τέλος, ο σημερινός τρόπος ζωής μας έχει μειώσει κατά πολύ τις ευκαιρίες για κίνηση-άσκηση. Αυτά όλα συνθέτουν ένα περιβάλλον όπου το να βάλει κανείς κιλά είναι πάρα πολύ εύκολο. Φυσικά και υπάρχουν και παθολογικά αίτια, όπως διαταραχές του θυρεοειδή, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και η εμμηνόπαυση, καθώς και άλλες πιο σπάνιες ορμονικές παθήσεις, που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η σωστή αντιμετώπιση της παχυσαρκίας ξεκινάει με τη διερεύνηση και των αποκλεισμό αυτών των παθήσεων, ενώ εάν υπάρχουν, χρειάζεται εξατομίκευση στη θεραπευτική προσέγγιση της παχυσαρκίας.
Μαζί με μια ομάδα αξιόλογων νεών γιατρών έχετε ιδρύσει το κέντρο μεταβολισμού metabolio με στόχο την ολιστική προσέγγιση της παχυσαρκίας. Μπορείτε να μας περιγράψετε τα βασικά σημεία που συνθέτουν την προσέγγισή σας;
Ακριβώς επειδή τα αίτια της παχυσαρκίας είναι πολύπλοκα και για τον κάθε ένα ασθενή διαφορετικά, η σωστή αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση, έτσι ώστε ο ασθενή που πάσχει από παχυσαρκία να έχει το καλύτερο αποτέλεσμα. Στο metabolio προσεγγίζουμε κάθε ασθενή ως διεπιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από ενδοκρινολόγο, διατροφολόγο και χειρουργό βαριατρικής, ενώ κατά περίπτωση έχουμε και τη συνδρομή ψυχολόγου. Αυτό μας επιτρέπει να εξατομικεύουμε τη θεραπεία της παχυσαρκίας στις ανάγκες του κάθε ασθενή. Πολλοί πιστεύουν ότι το να χάσουμε βάρος είναι μια απλή υπόθεση, όπου αρκεί κανείς να σταματήσει να τρώει για να έχει αποτέλεσμα. Υπάρχει μάλιστα ένα μεγάλο στίγμα που αφορά τους ανθρώπους με παχυσαρκία, καθώς πιστεύουμε ότι απλά δεν έχουν την θέληση να χάσουν βάρος, ότι βαριούνται να προσέξουν τη διατροφή τους, ότι είναι τεμπέληδες και άλλα πολλά. Στην πραγματικότητα, κάθε προσπάθεια απώλειας βάρους με διατροφή οδηγεί στην ενεργοποίηση εσωτερικών μηχανισμών άμυνας του οργανισμού μας, που προσπαθεί να διατηρήσει τις αποθήκες ενέργειας γεμάτες για όσο πιο μεγάλο χρονικό διάστημα γίνεται. Αυτό το έχουμε αισθανθεί όλοι μας όταν κάνουμε δίαιτα, όπου τα πρώτα κιλά κατά τις πρώτες εβδομάδες φεύγουν σχετικά εύκολα και μετά «κολλάμε» και δεν μπορούμε να χάσουμε άλλο. Παράλληλα αυξάνεται το αίσθημα της πείνας, και καθώς η πείνα είναι ένα από τα συναισθήματα που σχετίζονται με την επιβίωση και δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε για πολύ καιρό, στο τέλος τα παρατάμε και το βάρος μας επιστρέφει στο αρχικό και με το παραπάνω. Αυτό λοιπόν δεν έχει να κάνει με κάποιο πρόβλημα θέλησης, αλλά καθαρά με τη βιολογία του σώματός μας. Εκεί έρχεται η προσέγγιση του metabolio για να δώσει λύση. Όσον αφορά τη διατροφή, επιλέγουμε εξατομικευμένα προγράμματα ανάλογα με τις ανάγκες και τις διατροφικές συνήθειες του καθενός, ενώ δίνουμε πρόσβαση και σε ιατρικά προγράμματα διατροφής όπου γίνεται αντικατάσταση γευμάτων με ιατρικά σχεδιασμένες τροφές που οδηγούν στην μείωση του λίπους με διατήρηση της μυϊκής μάζας. Επίσης, συνδυάζουμε τη διατροφή με φαρμακευτική θεραπεία η οποία στοχεύει ακριβώς στην μείωση αυτών των μηχανισμών άμυνας που αναφέραμε, και κάνει την απώλεια βάρους πιο αποτελεσματική σε βάθος χρόνου. Αυτά τα φάρμακα έχουν μελετηθεί και εγκριθεί για τη θεραπεία της παχυσαρκίας και ξέρουμε ότι είναι ασφαλή και αποτελεσματικά. Σε αυτούς τους ασθενείς που το χρειάζονται παρέχουμε ψυχολογική υποστήριξη, όταν για παράδειγμα υπάρχει πρόβλημα συναισθηματικής υπερφαγίας. Τέλος, για πολλούς η χειρουργική προσέγγιση αποτελεί θεραπεία πρώτης επιλογής από ιατρική άποψη και η ομάδα μας τους προετοιμάζει για αυτό και φυσικά, αναλαμβάνει την μακροπρόθεσμη παρακολούθηση μετά την επέμβαση.
Δεδομένης της κυρίαρχης νόρμας του precision medicine, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αποκρυπτογράφηση του μεταβολικού προφίλ κάθε ασθενούς μπορεί να οδηγήσει σε ποιο στοχευμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις; Ποιοι είναι οι παράγοντες που συνθέτουν το μεταβολικό προφίλ κάθε ασθενούς;
Πράγματι, αυτό που ονομάζουμε precision medicine είναι ο τρόπος που θα πρέπει να προσεγγίζουμε κάθε νόσο, όπως και αυτή της παχυσαρκίας, από εδώ και στο εξής. Το κυριότερο μέρος αυτής της προσέγγισης, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί η ολιστική προσέγγιση του ασθενούς όπως την περιγράψαμε. Ειδικά η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί χρόνο για να κατανοήσουμε τον κάθε ασθενή και να επιλέξουμε τη σωστή θεραπευτική προσέγγιση με βάση τις ανάγκες του. Το μεταβολικό προφίλ του κάθε ασθενή με παχυσαρκία εξαρτάται από γονιδιακούς παράγοντες, δηλ. το αν οι γονείς του πάσχουν από παχυσαρκία, από ορμονικούς παράγοντες, π.χ. εάν πρόκειται για μια γυναίκα με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, και από περιβαλλοντολογικούς παράγοντες, δηλ. τον τρόπο ζωής, τις διατροφικές επιλογές, επίπεδα άσκησης κλπ. Πολλούς από αυτούς τους παράγοντες μπορούμε να τους αξιολογήσουμε μέσα από την κλασική ιατρική εξέταση και τον εργαστηριακό έλεγχο, ενώ με τη βοήθεια εξειδικευμένου εξοπλισμού μπορούμε να αξιολογήσουμε το μεταβολικό προφίλ του κάθε ασθενή και πώς αυτό αλλάζει μέσα από τις θεραπευτικές παρεμβάσεις με μεγάλη ακρίβεια. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει και η προσέγγιση της λεγόμενης μεταβολομικής ιατρικής, όπου γίνεται γονιδιακή ανάλυση των ασθενών για την αξιολόγηση των λεγόμενων γενετικών πολυμορφισμών που μπορεί να σχετίζονται με την παχυσαρκία, δυσανεξίες σε κάποιες τροφές και άλλα. Παρότι αυτή η προσέγγιση είναι πολλά υποσχόμενη και σίγουρα θα εξελιχθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια, αυτή τη στιγμή τα επιστημονικά δεδομένα που συνδέουν τους διάφορους πολυμορφισμούς με τον μεταβολισμό, δεν υποστηρίζουν θεραπευτικές παρεμβάσεις, όπως τη λήψη συγκεκριμένων διατροφικών συμπληρωμάτων, καθώς η αποτελεσματικότητά τους δεν έχει αποδειχθεί σε μεγάλες κλινικές μελέτες.
Σε ποιες περιπτώσεις προκρίνεται η λύση της βαριατρικής χειρουργικής;
Όταν μιλάμε για βαριατρική χειρουργική, εννοούμε χειρουργικές επεμβάσεις που έχουν ως στόχο τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Είναι ένας εξαιρετικά εξειδικευμένος κλάδος της χειρουργικής που εξελίσσεται συνεχώς. Σήμερα, η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας περιλαμβάνει το λεγόμενο γαστρικό μανίκι και το γαστρικό bypass. Πρόκειται για λαπαροσκοπικές τεχνικές που όταν γίνονται από εξειδικευμένους χειρουργούς έχουν χαμηλό ποσοστό επικινδυνότητας και είναι άκρως αποτελεσματικές. Ο τρόπος με τον οποίο χάνει κανείς βάρος μετά από μια βαριατρική επέμβαση, σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν πολλοί, δεν είναι μόνο ότι μικραίνει το στομάχι και δεν μπορεί κανείς να φάει μεγάλες ποσότητες τροφής. Η επέμβαση οδηγεί επιπλέον σε αλλαγές στις ορμόνες που εκκρίνει το γαστρεντερικό σύστημα με αποτέλεσμα να προάγει το αίσθημα κορεσμού, δηλ. να μειώνεται η όρεξη, και γενικά να απενεργοποιούνται σε μεγάλο βαθμό οι μηχανισμοί άμυνας που μας εμποδίζουν να χάσουμε βάρος και που αναφέραμε πιο πριν. Με αυτόν τον τρόπο, η μέση απώλεια βάρους μπορεί να φτάσει μέχρι και το 30% του αρχικού βάρους και είναι πολύ πιο μόνιμη σε βάθος χρόνου. Εδώ είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η επιτυχία της επέμβασης εξαρτάται κατά μεγάλο βαθμό από την παρακολούθηση των ασθενών πριν αλλά και ειδικότερα μετά το χειρουργείο από εξειδικευμένες διεπιστημονικές ομάδες, και ότι το χειρουργείο δεν συνιστά μια επέμβαση που την κάνουμε και «ξεμπερδεύουμε», αλλά που θα χρειαστεί παρακολούθηση για πάντα.
Η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι η πρώτη θεραπευτική επιλογή για ασθενείς με δείκτη μάζας σώματος πάνω από 40 kg/m2, ή πάνω από 35 kg/m2 όταν υπάρχει συννοσηρότητα. Ειδικά για ασθενείς με παχυσαρκία και πρωτοεμφανιζόμενο σακχαρώδη διαβήτη, η βαριατρική χειρουργική αντιμετώπιση πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη, καθώς μέσω αυτής επιτυγχάνεται η αναστροφή του διαβήτη. Επίσης είναι ξεκάθαρο από κλινικές μελέτες ότι η μεγάλη απώλεια βάρους οδηγεί σε σημαντική μείωση της εμφάνισης επιπλοκών της παχυσαρκίας, ενώ οι θετικές αλλαγές στην καθημερινότητα για τους ασθενείς που πάσχουν από παχυσαρκία πραγματικά σημαίνει ότι αλλάζει κεφάλαιο η ζωή τους.
Τελικά, η παχυσαρκία μπορεί να αντιμετωπιστεί ριζικά; Από τι εξαρτάται η επιτυχία κάθε θεραπευτικής προσέγγισης;
Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια νόσος, και ως εκ τούτου είναι πιο σωστό να μιλάμε για επιτυχή ρύθμιση. Έτσι γίνεται και κατανοητό ότι η θεραπεία της παχυσαρκίας δεν είναι σαν μια αντιβίωση που την παίρνουμε για λίγο καιρό μέχρι να περάσει και μετά την σταματάμε. Εξάλλου αυτό το έχουμε όλοι βιώσει όταν έχουμε προσπαθήσει να χάσουμε βάρος με δίαιτα. Ενώ στην αρχή η νόσος ανταποκρίνεται στη θεραπεία, δηλ. χάνουμε κιλά, με του που σταματάμε τη δίαιτα το βάρος επανέρχεται. Το ίδιο ισχύει και για όλες τις άλλες θεραπείες της παχυσαρκίας, τη φαρμακευτική και την χειρουργική. Για να διατηρήσουμε το βάρος που χάσαμε χρειάζονται μακροπρόθεσμες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, αλλαγές που μας φέρνουν πολύ πιο κοντά στην πραγματική μας φύση που δεν είναι άλλη από το να κινούμαστε τακτικά και να τρεφόμαστε υγιεινά. Η φαρμακευτική και η χειρουργική αντιμετώπιση είναι εξαιρετικά θεραπευτικά εργαλεία για την απώλεια βάρους, παράλληλα όμως, μας δίνουν τον χρόνο που χρειαζόμαστε για να βάλουμε καλές διατροφικές συνήθειες και την άσκηση στην καθημερινότητα μας. Αυτό θα πρέπει να γίνεται με μικρά αλλά σταθερά βήματα και πραγματικά με στόχο να τα διατηρήσουμε για πάντα. Η ριζική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας όμως, χρειάζεται και μια προσέγγιση που ξεπερνά τον καθένα από εμάς. Χρειάζεται σωστό πολιτικό σχεδιασμό, ώστε σταδιακά να αλλάξει το περιβάλλον μας και να μας επιτρέψει να ακολουθήσουμε έναν καλύτερο τρόπο ζωής. Αυτό συμπεριλαμβάνει επεμβάσεις που αφορούν τη βιομηχανία τροφίμων, τον σχεδιασμό των πόλεων και την προαγωγή της κίνησης στην καθημερινότητα και την εκπαίδευση των παιδιών σε σχέση με το τί αποτελεί μια καλή διατροφική επιλογή για κάθε γεύμα. Τέλος, χρειάζεται και μια σοβαρή προσέγγιση για την εξάλειψη του στίγματος της παχυσαρκίας, καθώς δεν πρόκειται για μια επιλογή αλλά για μια χρόνια πάθηση, και την αναγνώριση της παχυσαρκίας ως νόσο με την διεύρυνση της πρόσβασης σε επιστημονικά αποδεδειγμένες θεραπευτικές επιλογές για όσους το χρειάζονται.
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα https://metabolio.gr/
