Όλοι έχουμε συνήθειες από τις οποίες θα θέλαμε να απαλλαγούμε και κάθε βράδυ οι ίδιες σκέψεις γυρνούν στο κεφάλι μας: Θα πάω για ύπνο νωρίτερα. Θα αντισταθώ στα μπισκότα που έχω στην κουζίνα. Θα σταματήσω να τρώω τα νύχια μου. Και μετά έρχεται η επόμενη ημέρα, ενδίδουμε και νιώθουμε άσχημα. Συγκεκριμένα νιώθουμε ηττημένοι και ένοχοι γιατί ενώ γνωρίζουμε ότι μας βλάπτουν, παρόλ’αυτά δεν βρίσκουμε την δύναμη να αντισταθούμε.
Αυτός ο κύκλος – αν και φαύλος – είναι κατανοητός, μας λένε οι ειδικοί, γιατί ο εγκέφαλος δεν κάνει εύκολα αλλαγές. Ωστόσο, η απαλλαγή από μια ανθυγιεινή συνήθεια μπορεί να γίνει. Χρειάζεται πρόθεση, λίγο θάρρος και μερικές αποτελεσματικές τεχνικές τροποποίησης συμπεριφοράς. Αλλά ακόμη και πριν από αυτό, βοηθάει να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας, με τα κίνητρά μας και με τον εσωτερικό μας διάλογο.
Καλές, κακές συνήθειες VS δυσαρμονίας
Οι καλές ή κακές συνήθειες είναι ρουτίνες και οι ρουτίνες, όπως το ντους ή η οδήγηση στη δουλειά, είναι αυτόματες και κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη. «Ο εγκέφαλος δεν χρειάζεται να σκέφτεται πάρα πολύ», επισημαίνουν οι ειδικοί. Οι κακές συνήθειες είναι ελαφρώς διαφορετικές, αλλά όταν προσπαθούμε να κόψουμε μια κακή, δημιουργούμε δυσαρμονία και αυτό δεν αρέσει στον εγκέφαλο.
Το μεταιχμιακό σύστημα στον εγκέφαλο ενεργοποιεί τις αντιδράσεις πάλης-φυγής ή παγώματος και η αντίδρασή μας είναι να αποφύγουμε αυτήν την «απειλή» και να επιστρέψουμε στην παλιά συμπεριφορά, παρόλο που γνωρίζουμε ότι δεν είναι καλή για εμάς. Ακόμα και όταν οι συνήθειες αυτές δεν είναι ωφέλιμες, εξακολουθούμε να νιώθουμε καλά όταν τις κάνουμε, καθώς ο εγκέφαλος απελευθερώνει ντοπαμίνη.
Αυτό το κάνει με οτιδήποτε μας βοηθά ως είδος να επιβιώσουμε, όπως το φαγητό. Η αποφυγή της αλλαγής «αναγνωρίζεται» από τον εγκέφαλο ως επιβίωση, με αποτέλεσμα να μας ανταμείβει (έκκριση ντοπαμίνης) έστω και προσωρινά κι έτσι να επιστρέφουμε κατ’ εξακολούθηση στην ίδια συνήθεια. Εκεί ακριβώς έγκειται η δυσκολία.
Οι ειδικοί προτείνουν να βρείτε τον λόγο
Αλλά προτού προσπαθήσετε να αλλάξετε μια συνήθεια, είναι θεμελιώδες να προσδιορίσετε γιατί θέλετε να αλλάξετε. Όταν ο λόγος είναι πιο προσωπικός, έχετε ένα ισχυρότερο κίνητρο και μια υπενθύμιση για να ανατρέξετε κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς σας. Μετά από αυτό, θέλετε να καταλάβετε τα εσωτερικά και εξωτερικά σας ερεθίσματα και αυτό απαιτεί λίγη παρατήρηση.
Όταν «χτυπήσει» η παρόρμηση για την κακή συνήθεια, αναρωτηθείτε και παρατηρήστε πότε, πού και με ποιον συμβαίνει, και πώς αισθάνεστε, λύπη, μοναξιά, νευρικότητα. Είναι μια διαδικασία ανάμειξης και αντιστοίχισης στοιχείων, διαφορετική για κάθε άτομο, αλλά εάν παρατηρήσετε κάποιο από αυτά τα στοιχεία, θα μπορέσετε να ελέγξετε καλύτερα τον εαυτό σας πριν να σκεφτείτε να ενδώσετε.
Το επόμενο μέρος – και μερικές φορές το πιο δύσκολο μέρος – είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς σας. Εάν η αδυναμία σας είναι ένα πρωινό μάφιν στο δρόμο για τη δουλειά, η λύση μπορεί να είναι να αλλάξετε διαδρομή. Αλλά τα περιβάλλοντα δεν μπορούν πάντα να αλλάξουν, επομένως θέλετε να βρείτε κάτι για να το αντικαταστήσετε, όπως να έχετε αμύγδαλα αντί για καραμέλες ή παγωμένο γιαούρτι αντί για παγωτό.
Δεν χρειάζεται να στοχεύετε στο τέλειο, αρκεί η νέα συνήθεια να είναι λίγο πιο υγιεινή, λίγο πιο ωφέλιμη, καταλήγουν οι ειδικοί.