Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας

Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου

 

Εάν αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί ο Πούτιν έχει τόσο μεγάλη εμμονή με την Κριμαία, γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν προορισμένες να εξελιχθούν σε πλανητική υπερδύναμη ή γιατί η ισχύς της Κίνας συνεχίζει να εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο, τότε όλες οι απαντήσεις βρίσκονται στο μοναδικό βιβλίο του Τιμ Μάρσαλ.

Όταν τον πρωτογνώρισα πριν 29 χρόνια, δεν με εντυπωσίασε τόσο ο θαυμασμός του για την Ελλάδα, όσο η διαύγεια με την οποίαν έβλεπε και εκτιμούσε τις εξελίξεις στην Τουρκία. Και αν θυμάμαι καλά, μου είχε πει η Τουρκία ποτέ δεν θα γίνει ευρωπαϊκή χώρα για τον απλό λόγο ότι από κάθε άποψη δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την ευρωπαϊκή γεωγραφία και ιστορία.

Σήμερα οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν τον Τιμ Μάρσαλ, έναν εκλεκτό δημοσιογράφο, που βλέπει, ακούει και καταλαβαίνει και κυρίως θέλει να ενημερώνει. Μας καλεί έτσι να βάλουμε το "γεω"μπροστά από την πολιτική, αν θέλουμε να κατανοήσουμε όσο το δυνατό πληρέστερα τα διεθνή δρώμενα. Υπό αυτή την έννοια, όπως επισημάνει πού εύστοχα ο μεταφραστής του βιβλίου διεθνολόγος  Σπυρίδων Κατσούλας, ο οποίος και το προλογίζει, η παραίνεση του Τιμ Μπάρσαλ έχει ξεχωριστό βάρος. Διότι ο συγγραφέας μιλάει εκ πείρας και όχι με αφετηρία ιδεολοψίες και λοιπά θεωρητικά σχήματα. Κατά την αντίληψη του από την βιωμένη πραγματικότητα, η επίδραση της γεωγραφίας, στην πολιτική είναι τεράστια.

Και αυτό το είδε με τα ίδια του τα μάτια καλύπτοντας τους πολέμους και τις διπλωματικές ενέργειες της Δύσης σε Βαλκάνια και Μέση Ανατολή. Το βιβλίο αποτελεί το καταστάλαγμα τριάντα χρόνων εμπειρίας στην πρώτη γραμμή του ρεπορτάζ.

Ο Μάρσαλ πυροβολήθηκε από αεροβόλο στο Κάιρο, χτυπήθηκε στο κεφάλι με καδρόνι στους δρόμους του Λονδίνου, ξυλοκοπήθηκε από την αστυνομία στην Τεχεράνη, συνελήφθη από τις μυστικές υπηρεσίες της Σερβίας, κρατήθηκε σε τμήμα στη Δαμασκό, ανακηρύχθηκε persona non grata στην Κροατία, βομβαρδίστηκε από τη βρετανική βασιλική αεροπορία όσο βρισκόταν στο Βελιγράδι και έχει δοκιμάσει τη γεύση των δακρυγόνων σε όλες σχεδόν τις χώρες από τις οποίες πέρασε. Κι όμως, το επιμύθιο της πολυτάραχης δημοσιογραφικής σταδιοδρομίας του δεν είναι τίποτε άλλο πέρα από το γεγονός ότι πρέπει να ξαναβάλουμε το "γεω-"μπροστά από την "πολιτική" προκειμένου να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά.

Το συμπέρασμα του Μάρσαλ αποδεικνύει περίτρανα αυτό που αγνοούν πολλοί από τους επικριτές της γεωπολιτικής. Η γεωπολιτική δεν είναι μόνο θεωρίες βασισμένες στη γεωγραφική απεικόνιση του περιβάλλοντος και στην παρατήρηση επαναλαμβανόμενων προτύπων συμπεριφοράς σε βάθος χρόνου. Είναι και η καθαυτό συμπεριφορά των κρατών, όπως εκδηλώνεται στη διεθνή κονίστρα την κάθε δεδομένη στιγμή. Τα κράτη σκέφτονται και δρουν με όρους γεωπολιτικής. Στο βιβλίο δεν θα συναντήσετε κανέναν ορισμό γεωπολιτικής, ούτε κάποιο από τα γνωστά ονόματα των κλασικών γεωπολιτικών μελετητών, όπως του Άλφρεντ Θάγιερ Μάχαν, του Χάλφορντ Μακίντερ ή του Νίκολας Σπάικμαν. Θα περάσετε κατευθείαν στο προκείμενο, διαβάζοντας για τη γεωπολιτική συμπεριφορά των σημαντικότερων κρατών του κόσμου όπως εκδηλώνεται σήμερα, με τρόπο απλό, λιτό και ουσιαστικό.

Ως καλός δημoσιογράφος, ο Μάρσαλ έχει μάθει να σταχυολογεί από την επικαιρότητα και να μεταδίδει την ουσία της είδησης χωρίς περιστροφές, χωρίς άσκοπες λεπτομέρειες και χωρίςνα φοβάται να πάρει θέση. Γι’ αυτό κατορθώνει μέσα σε λίγες σχετικά σελίδες να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, σαν τη φωνή του αφηγητή ενός ντοκιμαντέρ, ντύνοντας με χάρτες, ανέκδοτες ιστορίες και προσωπικές μαρτυρίες τη σκληρή πραγματικότητα των διεθνών σχέσεων.

Σωστά, στο πλαίσιο αυτό, ο  Σπ. Κατσούλας, επισημαίνει, έχοντας θαυμάσια μεταφράσει το βιβλίο, ότι το όλο έργο του Τιμ Μάρσαλ δεν είναι απλώς δημοσιογραφικό. Δεν περιορίζεται, δηλαδή, στην παρουσίαση και στον σχολιασμό της επικαιρότητας, αλλά προχωράει ένα βήμα παραπέρα, αναζητώντας τις βαθύτερες αιτίεςπου κρύβονται πίσω από τις αφορμές. Και σ’ αυτή του την προσπάθεια τον βοηθάει ο σεβασμός που τρέφει στον παράγοντα γεωγραφία. Ετσι, ο  Μάρσαλ δεν αρκείται στη συμβαντολογική απεικόνιση της πραγματικότητας, αλλά υπεισέρχεται στη συγκυριακή και μακροσκοπική οπτική της ιστορίας για να καταλήξει ότι η φυσική γεωγραφία -τα βουνά, οι πεδιάδες, τα ποτάμια και οι θάλασσες- είναι τελικά αυτή που κρατάει αιχμάλωτες τις ηγεσίες των κρατών.

Στη βάση, λοιπόν, της λιτής και ρεαλιστικής θεώρησης, ο συγγραφέας μας εξηγεί το ρόλο που παίζουν οι χάρτες και η γη που πατάμε στην πορεία και εξέλιξη των λαών. "Μπορεί να φαίνεται, γράφει ότι  η τεχνολογία έχει υπερκεράσει τις αποστάσεις που μας χωρίζουν, τόσο τις νοερές όσο και τις φυσικές, αλλά είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς ότι το έδαφος πάνω στο οποίο ζούμε, εργαζόμαστε και αναθρέφουμε τα παιδιά μας έχει τεράστια σημασία και ότι οι επιλογές αυτών που ηγούνται των εφτάμισι δισεκατομμυρίων κατοίκων του πλανήτη θα καθορίζονται πάντα σε κάποιο βαθμό από τους ποταμούς, τα βουνά, τις ερήμους, τις λίμνες και τις θάλασσες που μας περιβάλλουν – όπως έκαναν πάντοτε."¨.

Αυτή η τελευταία  παρατήρηση, σε συνδυασμό και με την πολιτισμικο-θρησκευτική της διάσταση, οδηγεί τον Τιμ Μάρσαλ στην πρόβλεψη ότι η Τουρκία αντί για μέλος της Ευρώπης αποτελεί ήδη πρόβλημά της. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για τη χώρα μας, η οποία τελικά είναι και το έσχατο ευρωπαϊκό σύνορο πριν την Ανατολή. Και ως τέτοιο έχει σήμερα μεγάλη γεωπολιτική σημασία σ' έναν υπό αναδιάταξη κόσμο, με κύριο χαρακτηριστικό του την αβεβαιότητα.

Αυτή η τελευταία δε, κάνει το βιβλίο του Τιμ Μάρσαλ απαραίτητο εργαλείο σκέψης και απόκτησης γνώσης, που κάθε ενδιαφερόμενος για το σήμερα και το αύριο θα πρέπει να διαβάσει.

Διαβάστε επίσης