Η ανακοίνωση των επιτυχών δοκιμών του εμβολίου της Pfizer αλλά και της Moderna σίγουρα αποτελούν παγκοσμίως μία καλή είδηση μετά από πολύ καιρό. Η δε αναβάθμιση της χώρας από τη Moody's και η συνεχιζόμενη θετική πορεία των ομολόγων λειτουργεί σαν ένα σημαντικό μαξιλάρι στην προσπάθεια οικονομικής σταθεροποίησης.
Τα καλά νέα όμως αυτά δεν έχουν τροποποιήσει την προβλεπόμενη δύσβατη πορεία της οικονομίας για τουλάχιστον μία διετία. Κατά συνέπεια οι όποιες αρχικές εξαγγελίες και προγραμματισμός πρέπει να αναθεωρηθούν. Η πολιτική στόχευση πρέπει να διαμορφώσει ένα νέο μείγμα πολιτικής διαφορετικό από αυτό που μέχρι σήμερα έχει εξαγγελθεί.
Πολλές φορές, σωστές πολιτικές αποφάσεις ανατρέπονται από απρόβλεπτες συνθήκες. Το ζητούμενο είναι πάντα οι ανατροπές να συνοδεύονται από μέτρα διαφοροποίησης που ενισχύουν την οικονομία στην φάση της κρίσης. Ταυτόχρονα δε να θέτουν τις βάσεις για τη δημιουργία υγιούς νέας προοπτικής την επόμενη της πανδημίας. Για να μπορέσουμε όμως να αναδείξουμε ένα βιώσιμο αφήγημα χωρίς πολιτικές αγκυλώσεις, είναι ανάγκη να συμφωνήσουμε πως στην παρούσα φάση δεν υπάρχει σχέδιο να αντιμετωπισθεί η αρνητική επίπτωση της πανδημίας στην οικονομία για τον απλούστατο λόγο ότι δεν είναι δυνατόν να εκπονηθεί σχέδιο για μία προοπτική που ουδείς είναι δυνατόν να γνωρίζει. Ούτε βέβαια έχει εκπονηθεί πολιτική της μεταβατικής περιόδου.
Στόχος θα πρέπει να είναι η διατήρηση του ενεργού πυρήνα του παραγωγικού ιστού, ώστε με τη λήξη της κρίσης να είναι δυνατός ο επανασχεδιασμός και η ανασύνταξη. Οι στρεβλώσεις που έχουν δημιουργηθεί είναι μεγάλες. Η αποξένωση μεγάλων κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων –ειδικά της μεσαίας τάξης– από τη βασική λειτουργική δομή της οικονομίας είναι ακόμα μεγαλύτερη. Δυστυχώς, η διαχρονική αδυναμία προγραμματισμού ως κράτος συνεχίζει να μην μας επιτρέπει να προσαρμόζουμε τις στοχεύσεις μας με ευελιξία και αποτελεσματικότητα.
Σε χώρες όπου τόσο οι παραγωγικές δομές, όσο και ο τρόπος κρατικής λειτουργίας εμφανίζουν προγραμματισμό και ιστορική συνέχεια, η χρήση των εργαλείων δημοσιονομικής πολιτικής – όπως οι μεταβολές της φορολογικής πολιτικής – αποκτούν νόημα και αναδεικνύουν αποτέλεσμα. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η στρεβλότητα του συστήματος εντείνεται σε περιόδους κρίσεων, τα εργαλεία αυτά χάνουν τον ρόλο τους. Κατά συνέπεια, ενώ προ της κρίσης η προώθηση της μείωσης της φορολογίας ως βασικού οικονομικού εργαλείου ανάπτυξης αναδεικνυόταν με βάση τις προεκλογικές εξαγγελίες της Κυβέρνησης ως πρωτεύουσα στρατηγική επιλογή, σήμερα απλά θα μπορούσε να αποτελέσει μόνον ένα υποστηρικτικό εργαλείο.
Η εξάρτηση της ανάπτυξης από την τουριστική βιομηχανία αφήνει τη χώρα με ένα σημαντικό αναπτυξιακό, δημοσιονομικό και ταμειακό κενό. Οι χώρες με μεγαλύτερη έμφαση στη βιομηχανική παραγωγή και πολυεπίπεδη οικονομική δραστηριότητα μπορεί να βίωσαν την ύφεση κατά το πρώτο "απαγορευτικό", τα στατιστικά δεδομένα όμως του τρίτου τριμήνου έδειξαν προοπτική ταχείας ανάπτυξης. Στη χώρα μας αυτό δεν παρατηρήθηκε. Ούτε βέβαια θα καταστεί δυνατόν, παρά μόνον όταν επανέλθει η τουριστική δραστηριότητα στα επίπεδα του 2019. Κατά συνέπεια, είναι αδύνατον να αλλάξει το αναπτυξιακό και παραγωγικό προφίλ σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Το Ταμείο Ανάκαμψης αναμένεται να αποτελέσει το στήριγμα για τη λήψη δομικών μέτρων αρκετών πληττόμενων οικονομιών. Για τη χώρα μας είναι δυνατόν να αποτελέσει το εφαλτήριο μίας τέτοιας ριζικής αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου. Υπό προϋποθέσεις όμως. Η αντίληψη της κυβέρνησης πως θα ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα κονδύλια του Ταμείου προς την κατεύθυνση μείωσης της φορολογίας είναι λανθασμένη. Πρέπει να γίνει σαφές πως παρεμβάσεις σε αυτή τη διάσταση έχουν ουσία και αποτέλεσμα μόνον όταν υφίσταται δομημένος παραγωγικός ιστός, με προοπτική θετικής μεσοπρόθεσμης μετάλλαξης και ανάπτυξης. Τέτοιος ιστός σήμερα δεν υφίσταται στην οικονομία. Κατά συνέπεια, οι όποιες παρεμβάσεις όπως οι προαναφερόμενες δεν αναμένεται να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο. Το αντίθετο μάλιστα. Είναι δυνατόν να εντείνουν τη στρεβλότητα σε ένα πλαίσιο δημοσιονομικής "ψευδαίσθησης".
Σε κίνητρα φορολογικά και επενδυτικά στηρίζεται το βασικό πλαίσιο προτάσεων της επιτροπής Πισσαρίδη. Όταν συντάχθηκε όμως η πρόταση δεν υπήρχε εικόνα ως προς τον αντίκτυπο της πανδημίας στην οικονομία. Σίγουρα δε δεν υπάρχει εκτίμηση για το γεγονός ότι το δεύτερο "απαγορευτικό" κινδυνεύει να απαξιώσει σημαντικές δραστηριότητες του παραγωγικού ιστού, καθώς και σε σημαντικό βαθμό τις ικανότητες και δεξιότητες εργαζομένων και μικρών επιχειρήσεων.
Με δεδομένο ότι η επιστροφή στην οικονομική ομαλότητα δεν αναμένεται νωρίτερα από το 2022, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη διαμόρφωση ενός παραγωγικού μοντέλου που να ανατάσσει πρωτίστως την παραγωγική βάση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Είναι λανθασμένη η εκτίμηση ότι η απώλεια ενός παραδοσιακά δυναμικού παραγωγικού πυρήνα μπορεί να υποκατασταθεί από τον δυναμισμό και την προσαρμοστικότητα των μεγάλων επιχειρήσεων και την αναπτυξιακή υποστήριξη των μεγάλων έργων.
Η θεώρηση αυτή αγνοεί κατά κύριο λόγο τον κοινωνικό αντίκτυπο μίας τέτοιας εξέλιξης. Κατά δεύτερο παραβλέπει το γεγονός ότι ούτε σημαντική βιομηχανική παραγωγή διαθέτει η χώρα, ούτε μεγάλες βιομηχανίες. Το ζητούμενο κατά συνέπεια, είναι ο δημιουργικός επαναπροσδιορισμός μίας νέας βάσης μικρομεσαίων σε αντικείμενα σύγχρονα. Εκτός της βασικής λογικής της επιτροπής Πισσαρίδη, καθώς ως προς το ζητούμενο αυτό ίσως παρουσιάζει έλλειψη οράματος.
Η στήριξη των μεγάλων επιχειρήσεων πρέπει να λειτουργήσει ως φορέας διάχυσης της άμεσης αναπτυξιακής τους αντίδρασης προς μετασχηματιζόμενες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Όταν ολοκληρωθεί ο μετασχηματισμός του πεδίου των μικρομεσαίων, θα δοθεί εκ των πραγμάτων μία πιο ισορροπημένη αναπτυξιακή διάσταση.
Η μείωση της φορολογίας ως βασική αναπτυξιακή πλατφόρμα της κυβέρνησης, δυστυχώς για το 2021 και το 2022 παρουσιάζεται ως ουτοπική ως προς την αποτελεσματικότητά της. Θα υπήρχε αυτό ως ενδεχόμενο αν την μετά κρίση περίοδο η ανάκαμψη θα ήταν δυναμική και άμεση για τη χώρα μας. Τύπου V. Αυτό όμως δεν προβλέπεται να συμβεί. Κατά συνέπεια, απαιτείται επανασχεδιασμός όχι μόνον του προϋπολογισμού, αλλά της συνολικής φιλοσοφίας ανάπτυξης και λειτουργίας της οικονομίας μετά τη λήξη του "συναγερμού".
Κυρίως πρέπει να γίνει αντιληπτό πως η έμφαση στην ισορροπημένη ανάπτυξη δεν δίνεται από τη μείωση της φορολογίας αλλά από την εξάλειψη των στρεβλοτήτων του συστήματος. Ο χειρισμός των φόρων είναι απλώς ένα εργαλείο διορθωτικών κινήσεων.
* Ο κ. Ηρακλής Ρούπας είναι Οικονομολόγος
