Αναμφίβολα η πανδημία ήρθε σε μια περίοδο που η χώρα ετοιμαζόταν να δημιουργήσει συνθήκες δυναμικής ανάπτυξης για όλους: ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία και το αδιαπραγμάτευτα αναγκαίο προσωρινό «πάγωμα» της οικονομίας ανέστειλαν την επάνοδο της οικονομίας στην κανονικότητα που είχε μόλις αρχίσει να διαφαίνεται.
Παρ’ όλα αυτά, η αποτελεσματική αντιμετώπιση του πρώτου κύματος του κορωνοϊού από την Κυβέρνηση με την καθοριστική συμβολή των πολιτών, οι οποίοι από κοινού ακολούθησαν πιστά τις οδηγίες των ειδικών, αποκατέστησαν την διεθνή εικόνα της χώρας – κάτι που αποτυπώθηκε και στην πρόσφατη απόφαση του Eurogroup. Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επέστρεψε με ένα σημαντικό πακέτο ενίσχυσης, μέσω του οποίου δημιουργούνται για την Ελλάδα δύο μεγάλες προκλήσεις που μπορούν να εξελιχθούν σε αντίστοιχες ευκαιρίες.
Πρώτη και αυτονόητη πρόκληση για τη χώρα είναι να αμβλύνει κατά το δυνατόν τις συνέπειες που είχε στην οικονομία το lockdown. Η πρόκληση αυτή είναι ξεκάθαρη ως προς τη στόχευσή της και τα μέσα που χρειάζεται να αξιοποιηθούν, καθώς πρόκειται για μια διαδικασία που ξεκίνησε ήδη να υλοποιείται κατά την περίοδο των περιοριστικών μέτρων. Και θα ήταν παράδοξο αν δεν χρειάζονταν διορθωτικές παρεμβάσεις στα μέτρα που λαμβάνονται μπροστά σε μια τόσο απρόβλεπτη και εκτεταμένη κρίση. Η κυβέρνηση όμως με κάθε ευκαιρία αποδεικνύει ότι στόχος της δεν είναι η επιμονή στις αρχικές της αποφάσεις, αλλά το καλύτερο αποτέλεσμα για τους πολίτες και την οικονομία.
Η δεύτερη πρόκληση είναι αρκετά πιο περίπλοκη και σίγουρα λιγότερο σαφής και πρόκειται για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας ώστε να είμαστε λιγότερο ευάλωτοι σε αντίστοιχες κρίσεις, αλλά και πιο ικανοί να τρέξουμε με ταχύτητα σε ευνοϊκές αναπτυξιακά περιόδους. Πως ακριβώς όμως γίνεται αυτό σε μια οικονομία που βασίζεται σε συγκεκριμένες δομές δεκαετιών; Το κλειδί δεν βρίσκεται αποκλειστικά στη στροφή σε άλλους τομείς της οικονομίας αλλά στη στήριξη της «βαριάς» μας βιομηχανίας με την αξιοποίηση νέων εργαλείων της τεχνολογίας.
Οι ψηφιακές εφαρμογές ανοίγουν μια κυριολεκτικά νέα εποχή σε μια σειρά από «παραδοσιακούς» τομείς της οικονομίας: το κόστος παραγωγής αγροτικών προϊόντων μειώνεται εντυπωσιακά, τη στιγμή που διαρκώς αυξάνεται η δυνατότητα πρόσβασης σε μεγαλύτερες αγορές. Η τηλεργασία δεν είναι εικόνα από το μέλλον, αλλά έγινε καθημερινότητα για εκατομμύρια μισθωτούς. Ο τουρισμός πλέον δεν ορίζεται μόνο από την σχέση παροχών και τιμής, αλλά και από την ασφάλεια. Οι επενδύσεις στρέφονται στην καινοτομία, επειδή εκεί μετατοπίζεται το κέρδος.
Ποια είναι η θέση της Ελλάδας σε αυτή τη νέα πραγματικότητα; Σίγουρα απέχουμε από το επιθυμητό σημείο, η δυναμική των τελευταίων μηνών, όμως, δημιουργεί την αισιοδοξία και, κυρίως, τις συνθήκες για να φτάσουμε – ακόμα και να «τρυπήσουμε» – το ταβάνι μας. Έχουμε ένα κράτος που καθημερινά γίνεται πιο ψηφιακό και πιο φιλικό προς τους πολίτες. Έχουμε ένα οικοσύστημα παραδοσιακών και νεοφυών επιχειρήσεων που αποδεικνύεται εντυπωσιακά ανθεκτικό σε δυσκολίες. Έχουμε μνημεία, περιοχές και προϊόντα που με την κατάλληλη προστασία και προβολή μπορούν να κάνουν τον τόπο μας διεθνή προορισμό. Και έχουμε υποδομές που, με στοχευμένες ενισχύσεις, μπορούν να εξελιχθούν σε κεντρικούς κόμβους.
Μαζί με την διαρκή ενίσχυση αυτών των στοιχείων, το πιο βασικό είναι η αναβάθμιση και η ανακούφιση της ιδιωτικής οικονομίας. Το πρόγραμμα μείωσης εισφορών και φόρων αποδίδει κιόλας τα πρώτα αποτελέσματα και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό δεδομένης του δημοσιονομικού περιβάλλοντος που διαμόρφωσε ο κορωνοϊός. Στόχος είναι να ενθαρρύνεται το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων, δημιουργώντας έτσι ευκαιρίες για περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας.
Η εκπαίδευση και η κατάρτιση παίζουν επίσης καίριο ρόλο στις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας. Και εδώ πρέπει να είμαστε απόλυτα ξεκάθαροι: η λογική απλά «να πάρεις ένα χαρτί», ανήκει πια σε μια άλλη εποχή και δεν ανταποκρίνεται ούτε στις επιθυμίες, ούτε στις ανάγκες των νέων. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην ποιοτική τεχνική εκπαίδευση, αλλά και στις διαδικασίες επανακατάρτισης επαγγελματιών, ώστε να μπορούν οι ίδιοι, αλλά και η οικονομία ευρύτερα, να ανταποκρίνονται σε νέα δεδομένα.
Η νομοθετική θωράκιση της τηλεργασίας είναι διπλά σημαντική, καθώς πέρα από ασφαλείς θέσεις εργασίας δημιουργεί τη δυνατότητα στους νέους και τις νέες να συνδυάζουν χωρίς εκπτώσεις καριέρα και οικογένεια. Και βέβαια, η καλλιέργεια συνεργειών μεταξύ συναφών κλάδων θα αποτελέσει τον καταλύτη για την ανάπτυξη μικρών και μεσαίων σχημάτων. Τα clusters είναι η σωστή απάντηση εκεί που οι περισσότεροι συνεταιρισμοί δεν τα κατάφεραν τις περιόδους της ευμάρειας.
Ο μεγάλος στόχος είναι μια οικονομία που δεν θα είναι μονοδιάστατη και μια κοινωνία που δεν θα αφήνει κανέναν πίσω. Αν χρειάζονται λιγότεροι τη βοήθεια του κράτους, εκείνοι που πραγματικά την έχουν ανάγκη θα μπορούν έχουν μια σημαντική ώθηση που θα τους επιτρέψει να σταθούν γρήγορα ξανά στα πόδια τους.
Πιο σημαντική από την εξασφάλιση των χρημάτων θα αποδειχθεί για το μέλλον μας η αλλαγή κουλτούρας και προτεραιοτήτων από την κυβέρνηση. Η επιτροπή Πισσαρίδη είναι η καλύτερη απόδειξη ότι ο Πρωθυπουργός εννοεί αυτά που λέει. Ακολουθώντας τους ειδικούς η Ελλάδα έγινε χώρα – υπόδειγμα σε ό,τι έχει να κάνει με την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Βαδίζοντας τον ίδιο δρόμο, σύντομα θα γίνει και πρότυπο σύγχρονου παραγωγικού μοντέλου.
*Ο Παύλος Μαρινάκης είναι Δικηγόρος και πρόεδρος της ΟΝΝΕΔ
